Xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ giao tiếp trong giáo dục đặc biệt

Tăng cường can thiệp ngôn ngữ – giao tiếp

Ngày 4/12, Khoa Giáo dục Đặc biệt, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội phối hợp với UNICEF Việt Nam và Đại học Wakayama (Nhật Bản) tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế “Nâng cao chất lượng can thiệp ngôn ngữ và giao tiếp cho trẻ khuyết tật trong giáo dục hòa nhập”.

Sự kiện quy tụ hơn 50 công trình nghiên cứu của các học giả đến từ Nhật Bản, Hoa Kỳ, Australia, Malaysia cùng nhiều cơ sở nghiên cứu – đào tạo trong nước, phản ánh bức tranh phong phú về nghiên cứu và đổi mới trong lĩnh vực hỗ trợ giao tiếp cho trẻ khuyết tật.

Theo ông Tạ Ngọc Trí – Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông (Bộ GD&ĐT), hội thảo diễn ra trong bối cảnh ngành giáo dục đang triển khai nhiều đổi mới toàn diện: đổi mới chương trình phổ thông, nâng chuẩn nghề nghiệp giáo viên, đẩy mạnh chuyển đổi số và đặc biệt là phát triển giáo dục hòa nhập theo định hướng nhân văn và bền vững.

Đây cũng là thời điểm Trường ĐH Sư phạm Hà Nội khởi động mô hình Trường Khoa học Phát triển Trẻ thơ – chiến lược quan trọng trong nâng cao chất lượng nghiên cứu và đào tạo giáo dục.

Ông Trí nhấn mạnh, giao tiếp không chỉ là phương tiện truyền đạt thông tin, mà là nền tảng hình thành quan hệ xã hội, phát triển nhân cách và tham gia đời sống cộng đồng. Đối với người khuyết tật, giao tiếp chính là điều kiện để khẳng định bản thân, hòa nhập môi trường học tập và tiếp cận các cơ hội của cuộc sống.

Tuy nhiên, đây cũng là khiếm khuyết phổ biến nhất, ảnh hưởng sâu sắc đến học tập, hành vi – cảm xúc và khả năng tham gia xã hội của trẻ. Vì vậy, Ông Trí khẳng định, nâng cao chất lượng can thiệp ngôn ngữ – giao tiếp là yêu cầu cấp bách của giáo dục Việt Nam.

Việc này đòi hỏi sự tích hợp công nghệ số, công nghệ hỗ trợ giao tiếp, trí tuệ nhân tạo, phương pháp giáo dục dựa trên bằng chứng và các mô hình can thiệp liên ngành – phù hợp với xu thế phát triển của thế giới.

PGS.TS Nguyễn Đức Sơn – Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm Hà Nội – cho biết, nhiều năm qua, Khoa Giáo dục Đặc biệt luôn tiên phong trong đào tạo, nghiên cứu và dẫn dắt xu hướng mới: từ tiếp cận đa giác quan, UDL, STEAM đến phát triển các mô hình can thiệp dựa trên công nghệ và dữ liệu. Những nỗ lực này góp phần nâng cao vị thế học thuật của trường và mở rộng mạng lưới hợp tác quốc tế.

Theo ông Sơn, ngôn ngữ và giao tiếp là nền tảng của sự phát triển con người. Với trẻ khuyết tật, đó là cầu nối để tiếp cận tri thức, hòa nhập môi trường học đường và tham gia các hoạt động xã hội. Do đó, cải thiện chất lượng can thiệp giao tiếp không chỉ là nhiệm vụ khoa học, mà còn là sứ mệnh nhân văn của giáo dục.

Giao tiếp: Nền tảng của hòa nhập và phát triển

TS Đỗ Thị Thảo – Trưởng khoa Giáo dục Đặc biệt, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội – khẳng định, giao tiếp đóng vai trò trung tâm trong toàn bộ quá trình phát triển của trẻ khuyết tật: từ nhận thức, hành vi, cảm xúc – xã hội đến hòa nhập học đường. Giúp trẻ giao tiếp hiệu quả chính là trao cho các em cơ hội tồn tại bình đẳng và phát triển toàn diện.

Tuy nhiên, khó khăn về giao tiếp vẫn là rào cản lớn với nhiều nhóm trẻ. Theo TS Thảo, giáo dục đặc biệt không chỉ hỗ trợ trẻ mà cần hướng tới xây dựng một hệ sinh thái hỗ trợ giao tiếp, bao gồm: giáo viên, gia đình, bạn học, chuyên gia, công nghệ và môi trường văn hóa.

“Can thiệp ngôn ngữ – giao tiếp không thể chỉ hiểu như một chuỗi biện pháp trị liệu, mà là hệ thống tác động đa chiều” – bà nhấn mạnh và nhận thấy, có 4 xu hướng lớn được từ các tham luận của hội thảo, gồm:

Một là, phân tích đặc điểm giao tiếp của từng nhóm trẻ khuyết tật trong môi trường hòa nhập;

Hai là, áp dụng mô hình – phương pháp can thiệp dựa trên bằng chứng khoa học quốc tế;

Ba là, sự trỗi dậy mạnh mẽ của công nghệ số và công nghệ hỗ trợ;

Bốn là, vai trò không thể thay thế của gia đình và cộng đồng.

Chia sẻ tại hội thảo, bà Tara O’Connell – Trưởng Bộ phận Giáo dục, UNICEF Việt Nam – nhấn mạnh, nếu một đứa trẻ không thể giao tiếp, trẻ không thể học, không thể kết nối và không thể cảm thấy mình thuộc về môi trường học đường.

Với trẻ điếc hoặc khiếm thính, khiếm thị, rối loạn phổ tự kỷ, chậm phát triển hay có nhu cầu giao tiếp phức tạp, rào cản lớn nhất không phải thiếu động lực hay tiềm năng, mà là việc trẻ không được hỗ trợ giao tiếp phù hợp, đúng thời điểm.

Nếu không được tiếp cận ngôn ngữ ký hiệu, công cụ giao tiếp trực quan, phương tiện giao tiếp tăng cường và thay thế…, trẻ dễ bị “bỏ lại phía sau” ngay cả khi vẫn đang ngồi trong lớp học.

Theo bà Tara O’Connell, đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật giáo dục, mà là cam kết về quyền trẻ em. UNICEF xác định tăng cường hỗ trợ giao tiếp là trọng tâm trong xây dựng hệ thống giáo dục thực sự hòa nhập.

Trong thời gian tới, UNICEF sẽ đồng hành cùng Bộ GD&ĐT và Trường ĐH Sư phạm Hà Nội để tích hợp hỗ trợ giao tiếp vào đào tạo giáo viên, tăng cường tiếp cận công nghệ hỗ trợ, phát triển các trung tâm hòa nhập và cải thiện thu thập dữ liệu, nhằm đảm bảo không trẻ em nào bị “vô hình” trong hệ thống.

“Mọi trẻ em – không phân biệt dạng khuyết tật hay phương thức giao tiếp – đều xứng đáng được lắng nghe, được học tập và được phát triển”- bà Tara O’Cinnell khẳng định.