Phân loại mức cảnh báo
Xuất phát từ nhu cầu này, nhóm nghiên cứu của GS.TS Đỗ Minh Đức cùng các cộng sự tại Khoa Địa chất, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, đã phát triển ứng dụng “Sạt lở Việt Nam” trên điện thoại thông minh, tích hợp công nghệ AI, IoT và dữ liệu lớn, mang đến giải pháp giám sát và cảnh báo nhanh chóng, trực quan, giúp người dân chủ động phòng tránh rủi ro.
Ứng dụng này không chỉ hỗ trợ khoanh vùng các khu vực trọng điểm mà còn cung cấp dữ liệu quan trọng phục vụ nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo thiên tai, từ đó giúp cơ quan chức năng và người dân triển khai các phương án ứng phó, giảm thiểu thiệt hại hiệu quả. Nhằm giúp người dân dễ dàng nhận biết mức độ nguy cơ, ứng dụng phân loại cảnh báo thành bốn cấp độ, từ trung bình, cao, rất cao cho đến mức tối đa, mỗi cấp độ đi kèm hướng dẫn hành động cụ thể.
Ở mức trung bình, nguy cơ sạt lở cục bộ, chủ yếu quy mô nhỏ, người dân cần chủ động cảnh giác tại các taluy cao trên 6m, các mái dốc mới khai đào hoặc đã từng xảy ra trượt lở. Cần theo dõi bản tin giờ tiếp theo và thông báo kịp thời cho những người liên quan.
Khi mức cảnh báo cao, nguy cơ sạt lở, lũ quét nhiều khả năng xảy ra, việc triển khai phương án ứng phó là cần thiết. Người dân không nên để người và tài sản ở vùng trũng thấp, ven sông, suối hay các mái dốc nguy hiểm, đồng thời hạn chế phương tiện lưu thông qua khu vực có nguy cơ cao. Nguy cơ cao có thể tiếp diễn 3 - 6 giờ, ngay cả khi mưa đã ngừng.
Khi cảnh báo đạt mức rất cao, sạt lở và lũ quét có thể xảy ra trên thực tế, quy mô lớn. Lúc này, cần di chuyển người dân trong vùng nguy hiểm đến nơi an toàn, đồng thời cấm người và phương tiện lưu thông qua các đoạn đường và mái dốc nguy hiểm. Nguy cơ rất cao có thể kéo dài 6 - 12 giờ hoặc lâu hơn, ngay cả khi mưa đã dừng. Do đó, người dân chỉ nên quay lại khi cơ quan chức năng xác nhận khu vực đã an toàn.
Các biện pháp giảm thiểu rủi ro
Qua thực tiễn các vụ sạt lở, lũ quét quy mô lớn như bão Yagi năm 2024, GS.TS Đỗ Minh Đức nhấn mạnh, bên cạnh các biện pháp thông thường, việc sử dụng ứng dụng “Sạt lở Việt Nam” một cách chủ động và thành thạo sẽ giúp giảm thiểu rủi ro thiên tai đáng kể. Khi ứng dụng ghi nhận mức cảnh báo cao hoặc rất cao, kèm nguy cơ trượt lớn từ mức trung bình trở lên, người dân cần đặc biệt đề phòng.
Việc thường xuyên rà soát và phát hiện các dấu hiệu phát sinh khối trượt, chẳng hạn như khe nứt kéo dài trên mái dốc, là vô cùng quan trọng. Một số khe nứt có thể chưa dẫn đến sạt lở ngay, nhưng khi đã xuất hiện, mái dốc sẽ không thể tự “liền lại” và nguy cơ luôn tiềm ẩn.
Khi mưa lớn, cảnh giác tại khu dân cư và các đoạn đường giao cắt với suối từ sườn dốc xuống là cần thiết, kể cả khi suối không có dòng chảy thường xuyên. Người dân cũng cần kiểm tra dọc các dòng chảy, khe, ngòi để phát hiện sạt lở hoặc cây gãy gây nghẽn dòng, từ đó kịp thời khai thông dòng chảy hoặc di chuyển người dân ở vùng trũng thấp hạ lưu đến nơi an toàn. Trên cùng một dòng chảy có thể xuất hiện nhiều điểm nghẽn, đặc biệt ở các suối có nuôi cá nước lạnh.
Ứng dụng còn hỗ trợ người dân theo dõi lượng mưa lớn trong bán kính 3 - 5 km. Khi mưa lớn, cần kiểm tra các dòng chảy gần khu dân cư mỗi 30 - 60 phút. Nếu mưa tiếp diễn nhưng mực nước không tăng hoặc giảm, cần cảnh báo và di chuyển đến địa hình cao hơn dòng chảy ít nhất 5 - 6 mét. Trong trường hợp mưa lớn đi kèm mực nước tăng nhanh, người dân phải di chuyển lên cao ngay.
Các đợt mưa lớn gây thiệt hại nghiêm trọng thường kéo dài nhiều ngày, với ít nhất 2 - 3 khoảng thời gian lượng mưa vượt ngưỡng cảnh báo. Khối trượt lớn và lũ quét do nghẽn dòng có thể xảy ra ngay cả khi mưa giảm. Theo nghiên cứu tại Việt Nam, ngưỡng mưa dễ gây sạt lở thường là 180 mm/24h hoặc mưa ngắn hạn 60 mm/1h, 90 - 100 mm/3h, 110 - 120 mm/6h. Khi nhiều tiêu chí đồng thời vượt ngưỡng, rủi ro tăng mạnh, đòi hỏi phản ứng nhanh chóng.
GS.TS Đỗ Minh Đức nhấn mạnh, thiên tai là yếu tố bất khả kháng, nhưng mức độ thiệt hại phần lớn phụ thuộc vào hành vi và sự chủ động của con người. Việc cài đặt và sử dụng thành thạo ứng dụng “Sạt lở Việt Nam” không chỉ bảo vệ an toàn cho mỗi cá nhân, gia đình mà còn góp phần giảm thiểu tổn thất cho cộng đồng. Ứng dụng hiện có trên Android và iOS, hoàn toàn miễn phí cho người dùng.
