Hiệu quả bảo vệ dạ dày
Viêm loét dạ dày tá tràng là một trong những bệnh lý phổ biến trên toàn thế giới, không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Đây là bệnh lý tiêu hóa phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 8,4% dân số trong độ tuổi 17 - 82 trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Nguyên nhân thường gặp gồm nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori, sử dụng kéo dài thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs), rượu bia, stress… Các thuốc hóa dược điều trị hiện nay như thuốc ức chế bơm proton, thuốc kháng histamin H2 hay antacid tuy hiệu quả nhưng có thể gây tác dụng phụ khi dùng lâu dài.
Trong bối cảnh đó, nhóm nghiên cứu gồm: Nguyễn Thị Bạch Tuyết, Dương Thị Mỹ Duyên, Ngô Thị Thu Hà, Nguyễn Kim Ngọc, Hoàng Thị Phương Liên, Khoa Dược, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành (TPHCM) đã tìm hiểu tiềm năng của bần không cánh (Sonneratia apetala) - một loài cây họ Bằng lăng mọc nhiều ven sông, được dân gian dùng trị kiết lỵ, bong gân, nhiễm khuẩn, loét dạ dày và bảo vệ gan.
Theo nhóm nghiên cứu, lá bần không cánh (Sonneratia apetala) chứa nhiều hoạt chất sinh học quý, trong đó nổi bật là nhóm flavonoid, triterpenoid và sterol. Flavonoid được xem là hợp chất chống oxy hóa mạnh, có khả năng trung hòa các gốc tự do, giảm stress oxy hóa - yếu tố góp phần gây viêm loét và tổn thương niêm mạc dạ dày. Ngoài ra, flavonoid còn kích thích sản sinh prostaglandin, giúp tăng tiết chất nhầy và bicarbonate, từ đó bảo vệ niêm mạc khỏi tác động của acid dịch vị.
Triterpenoid trong lá bần có tác dụng kháng viêm, hỗ trợ làm lành tổn thương mô, đồng thời góp phần ổn định màng tế bào. Sterol thực vật (phytosterol) giúp điều hòa quá trình viêm và cải thiện sức khỏe đường tiêu hóa. Bên cạnh đó, lá Bần còn chứa một số acid béo và hợp chất phenolic có tác dụng kháng khuẩn, góp phần ngăn ngừa nhiễm khuẩn thứ phát ở vùng niêm mạc bị tổn thương.
Sự kết hợp của các hoạt chất này tạo nên tác dụng đa cơ chế: vừa chống oxy hóa, vừa kháng viêm và bảo vệ niêm mạc dạ dày, làm cho chiết xuất lá bần không cánh trở thành nguồn nguyên liệu tiềm năng để phát triển sản phẩm hỗ trợ phòng ngừa và điều trị loét dạ dày, đặc biệt với ưu điểm an toàn khi sử dụng lâu dài.
Nhóm thu hái lá bần không cánh, chế biến thành bột mịn và chiết xuất bằng ethanol 70%. Kết quả thử nghiệm trong phòng thí nghiệm (in vitro) cho thấy cao lá bần không cánh có khả năng khử gốc tự do DPPH mạnh, với giá trị IC50 đạt 41,92 µg/mL - thuộc nhóm “chất chống oxy hóa rất mạnh”.
An toàn trên động vật thực nghiệm
Theo trưởng nhóm, TS Nguyễn Thị Bạch Tuyết, các hợp chất flavonoid, triterpenoid và sterol trong lá Bần được cho là đóng vai trò quan trọng trong tác dụng chống oxy hóa này. Chúng giúp cơ thể chống lại stress oxy hóa - yếu tố góp phần hình thành loét dạ dày.
Để đánh giá độ an toàn, nhóm nghiên cứu cho chuột uống liều cao 5.000 mg/kg thể trọng. Sau 14 ngày theo dõi, không ghi nhận chuột nào chết hay có biểu hiện bất thường. Theo hệ thống phân loại toàn cầu (GHS), cao lá bần không cánh thuộc nhóm “gần như không độc”.
Bước tiếp theo, tác dụng bảo vệ dạ dày được kiểm chứng trên mô hình gây loét bằng dung dịch HCl/ethanol - phương pháp thường dùng để mô phỏng tổn thương dạ dày do rượu và acid. Chuột được chia thành 6 nhóm: nhóm khỏe mạnh, nhóm bệnh, nhóm dùng tá dược, nhóm dùng thuốc đối chứng esomeprazole 20 mg/kg và hai nhóm dùng cao lá Bần với liều 250 mg/kg và 500 mg/kg.
Kết quả cho thấy: Nhóm bệnh và nhóm tá dược đều có tỷ lệ loét 100%. Nhóm dùng esomeprazole giảm tỷ lệ loét xuống 75%. Nhóm dùng cao lá Bần liều 500 mg/kg giảm tỷ lệ loét xuống 87%, mức độ tổn thương cũng giảm rõ rệt so với nhóm tá dược.
Cả hai liều 250 và 500 mg/kg đều giúp giảm số ổ loét và chỉ số loét so với nhóm tá dược, dù hiệu quả chưa bằng esomeprazole. Ở liều 500 mg/kg, dạ dày chuột hầu như không còn loét sâu, không xuất huyết hay phù nề, niêm mạc gần như nguyên vẹn.
Theo nhóm tác giả, rượu ethanol có khả năng phá hủy hàng rào chất nhầy, tăng tính thấm mạch máu và gây tổn thương nội mô mao mạch, trong khi acid HCl là tác nhân gây loét mạnh. Sự kết hợp này nhanh chóng gây tổn thương dạ dày.
Chiết xuất lá bần không cánh có thể bảo vệ niêm mạc dạ dày nhờ các hợp chất flavonoid - hoạt chất vừa chống oxy hóa, vừa kích thích sản sinh prostaglandin. Prostaglandin giúp giảm tiết acid dịch vị, tăng tiết chất nhầy và bicarbonate, thúc đẩy tái tạo niêm mạc và cải thiện tuần hoàn máu tại dạ dày.
Tuy tác dụng chưa mạnh bằng thuốc tây, nhưng cao lá bần không cánh an toàn, ít nguy cơ gây tác dụng phụ khi dùng lâu dài. Điều này mở ra khả năng ứng dụng trong các sản phẩm hỗ trợ phòng ngừa loét dạ dày, đặc biệt cho người có nguy cơ cao như người uống rượu bia thường xuyên, sử dụng thuốc giảm đau dài ngày hoặc thường xuyên bị căng thẳng.
Nhóm nghiên cứu kỳ vọng trong tương lai sẽ có thêm các thử nghiệm lâm sàng trên người để hoàn thiện cơ sở khoa học, tiến tới phát triển thực phẩm chức năng hoặc thuốc từ loài cây ven sông quen thuộc này, phục vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
