Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, xây dựng chính phủ số đang trở thành xu thế tất yếu của quản trị hiện đại.. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động công vụ mà còn tăng cường tính minh bạch, giảm chi phí xã hội và cải thiện trải nghiệm công dân.
Estonia - một quốc gia chỉ có khoảng 1,3 triệu dân, đã trở thành hình mẫu toàn cầu trong lĩnh vực này, đặc biệt với sáng kiến Kratt AI.
Đối với Việt Nam, việc nghiên cứu kinh nghiệm Estonia có thể đóng góp thực tiễn cho quá trình hiện thực hóa mục tiêu chuyển đổi số quốc gia đến năm 2030.
Estonia khởi điểm từ một quốc gia hậu Xô-viết, sau khi giành độc lập năm 1991, quốc gia này đứng trước nhiều khó khăn về kinh tế và thể chế. Trong bối cảnh đó, nước này xác định công nghệ là đòn bẩy phát triển... Trong đó, sản phẩm nổi bật của Estonia là Kratt AI - Hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo phục vụ công dân.
Khác với nhiều quốc gia chỉ coi AI là công cụ hỗ trợ kỹ thuật, Estonia thiết kế Kratt AI như một phần cấu trúc trong bộ máy hành chính... “Kratt AI” là tên gọi của chiến lược trí tuệ nhân tạo quốc gia của Estonia, được phát triển để tích hợp AI vào các dịch vụ công và tư, đồng thời thúc đẩy đổi mới kỹ thuật số trên toàn quốc.
Trong thần thoại Estonia, “kratt” là một sinh vật ma thuật được tạo ra từ rơm và các vật dụng cũ, phục vụ chủ nhân sau khi ký kết một thỏa thuận với quỷ dữ. Sinh vật này làm việc không ngừng và có thể trở nên nguy hiểm nếu không được giao nhiệm vụ.
Estonia đã sử dụng hình ảnh này như một phép ẩn dụ cho AI - một công cụ mạnh mẽ cần được kiểm soát và sử dụng một cách có trách nhiệm.
Chiến lược Kratt AI được chính phủ Estonia thông qua vào năm 2019, nhằm xây dựng một mạng lưới các ứng dụng AI tương tác, cho phép người dân truy cập dịch vụ công qua các trợ lý ảo bằng văn bản và giọng nói.
Mục tiêu là tạo ra một hệ sinh thái AI liên kết giữa khu vực công và tư, cung cấp trải nghiệm dịch vụ liền mạch cho người dùng.
Các ứng dụng tiêu biểu của Kratt AI gồm trợ lý ảo AI giúp người dân tương tác với các dịch vụ công một cách dễ dàng và hiệu quả; hệ thống học máy được sử dụng để phát hiện bất thường trong lưu lượng dữ liệu trên X-Road, nền tảng trao đổi dữ liệu quốc gia của Estonia; phân tích dự đoán: Hỗ trợ cảnh sát trong việc điều phối giao thông hiệu quả hơn; hệ thống hỗ trợ tìm việc: giúp kết nối người tìm việc với các vị trí tuyển dụng phù hợp thông qua phân tích dữ liệu.
Tác động và mở rộng Chiến lược Kratt AI đã thúc đẩy việc triển khai hơn 25 ứng dụng AI trong khu vực công tính đến năm 2020, với mục tiêu đạt 50 ứng dụng vào cuối năm đó. Estonia cũng đã đầu tư ít nhất 10 triệu Euro trong giai đoạn 2019 - 2021 để hỗ trợ các sáng kiến này.
Chiến lược nói trên đã thu được nhiều kết quả tiêu biểu, như 99% dịch vụ công được số hóa, công dân chỉ cần đến cơ quan công quyền ba lần trong đời, hơn 20 quốc gia và tổ chức quốc tế đã học hỏi mô hình của Estonia.
Để đạt được thành công đó, Chính phủ Estonia đã xây dựng hạ tầng số hoàn thiện và định danh điện tử toàn dân (e-ID), có khung pháp lý linh hoạt, thích ứng nhanh với đổi mới công nghệ; văn hóa số được hình thành sớm trong xã hội và giáo dục; dữ liệu mở, liên thông và được sử dụng để ra quyết định chính sách theo thời gian thực.
Từ thành công của Estonia, có thể gợi mở chính sách cho Việt Nam trong việc thực hiện liên thông dữ liệu và hoàn thiện định danh số. Việt Nam cần thúc đẩy việc liên thông cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư; thực hiện thí điểm AI trong hành chính công.
Có thể triển khai AI trong các lĩnh vực như tự động hóa xử lý hồ sơ, phân tích phản ánh, dự báo nhu cầu; hoàn thiện khung pháp lý về AI trong khu vực công.
Nước ta cần xây dựng bộ quy tắc đạo đức, cơ chế minh bạch, và khung thử nghiệm công nghệ; phát triển năng lực số cho đội ngũ công vụ; cần bổ sung đào tạo kỹ năng số, hiểu biết về AI trong chương trình bồi dưỡng cán bộ, công chức...
Estonia đã chứng minh rằng, với quyết tâm chính trị, tư duy đổi mới và ứng dụng công nghệ chiến lược, một quốc gia nhỏ vẫn có thể đi đầu trong xây dựng chính phủ số hiện đại.
Bài học từ Estonia là gợi ý hữu ích cho Việt Nam trên hành trình chuyển đổi số quốc gia, hướng đến một nền hành chính công hiệu quả, minh bạch, và phục vụ tốt hơn cho người dân trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.
