Tỷ lệ sinh tăng ở Hàn Quốc: Tín hiệu tích cực?

Liệu đây có phải là tín hiệu tích cực cho thấy nhân khẩu học tại Hàn Quốc sắp thay đổi?

Giảm 8 năm liên tiếp

Tỷ lệ sinh được tính là số trẻ em được sinh ra trong cuộc đời của một người phụ nữ. Tỷ lệ sinh tại Hàn Quốc đã giảm trong 8 năm liên tiếp, khiến nước này trở thành thành viên duy nhất của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) có tỷ lệ dưới 1.

Theo các chuyên gia, tỷ lệ sinh đạt 2,1 là cần thiết để duy trì dân số ở mức độ hiện nay. Ngay cả nước láng giềng với Hàn Quốc, Nhật Bản, nơi từ lâu đã đối mặt với tình trạng dân số già, cũng có tỷ lệ sinh cao hơn, ở mức 1,3.

Vậy sự gia tăng mới nhất về tỷ lệ sinh ở Hàn Quốc có báo hiệu một bước ngoặt trong tương lai hay vẫn còn quá sớm để ăn mừng? Điều này phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, bao gồm cả chính sách lẫn tư tưởng xã hội.

Theo Cơ quan Thống kê quốc gia Hàn Quốc, tỷ lệ sinh đã tăng lên 0,75 vào năm 2024 sau khi đạt mức thấp kỷ lục là 0,72 vào năm 2023. Sau khi công bố tỷ lệ 1,24 vào năm 2015, 8 năm liên tiếp tỷ lệ sinh giảm đã khiến Hàn Quốc trở thành quốc gia có tỷ lệ sinh thấp nhất thế giới. Tuy nhiên, tỷ lệ này khác nhau trên khắp cả nước và tỷ lệ sinh vẫn đặc biệt thấp, chỉ 0,58%, tại thủ đô Seoul, nơi có hơn 18% dân số cả nước sinh sống.

Báo cáo nhân khẩu học quốc gia mới nhất, công bố vào 26/2, cho thấy năm 2024 có hơn 240 nghìn ca sinh được đăng ký. Con số này cao hơn so với 235 nghìn ca của năm 2023 nhưng vẫn thấp hơn đáng kể so với 600 – 700 nghìn ca sinh của những năm 1990. Hơn nữa, năm ngoái, số người tử vong nhiều hơn số người được sinh ra là 120 nghìn người.

Các chuyên gia cho biết, sự gia tăng đột ngột số lượng người đăng kí kết hôn có thể là nguyên nhân giúp tăng tỷ lệ sinh. Có 14,9% số cuộc hôn nhân vào năm 2024 so với năm trước, mức tăng đột biến lớn nhất kể từ năm 1970.

Dân số quốc gia về cơ bản vẫn giữ nguyên trong nhiều năm. Nó đã giảm xuống chỉ còn hơn 51,2% vào năm ngoái, sau mức đỉnh điểm là 51,83 vào năm 2020. Những người ở độ tuổi 50 chiếm tỷ lệ cao trong dân số, ở mức 17%, trong khi trẻ em dưới 10 tuổi vẫn chiếm tỷ lệ nhỏ nhất, ở mức 6,13%.

Số trẻ em dưới 14 tuổi và dân số trong độ tuổi lao động (từ 15 đến 64 tuổi) đều giảm vào năm ngoái. Khi những người từ 65 tuổi trở lên tăng 5,41% để chiếm hơn 20% dân số hiện nay, Hàn Quốc được coi là một xã hội siêu già.

Các quan chức Cục Thống kê Hàn Quốc cho biết “xu hướng kết hôn gia tăng sau đại dịch Covid-19” là lý do thay đổi nhân khẩu học và thay đổi trong hành vi xã hội. Ông Park Hyun-jung, làm việc tại Cục Thống kê Hàn Quốc, nhận định: “Đã có sự thay đổi về giá trị xã hội với quan điểm tích cực hơn về hồn nhân và sinh con. Thật khó để đo lường mức độ đóng góp của từng yếu tố vào sự gia tăng số ca sinh mới nhưng bản thân chúng cũng có tác động lẫn nhau”.

Tuy nhiên, động lực chính cho sự gia tăng tỷ lệ sinh và kết hôn có thể là sự gia tăng số lượng người ở độ tuổi đầu 30, được coi là nhóm tuổi sinh đẻ chính. Họ là những người sinh từ năm 1991 đến 1995, nhóm này bao gồm con cái của thế hệ bùng nổ dân số thứ hai sinh từ năm 1964 đến năm 1974, được coi là thế hệ đông nhất cả nước, chiếm 18,6% tổng dân số.

Còn nhiều trở ngại

Mặc dù vậy, lý do khiến người trẻ ngại kết hôn rất nhiều. Theo các quan chức thành phố Seoul, chi phí sinh hoạt cao, mất cân bằng giữa công việc và cuộc sống cũng như khó khăn trong việc chi trả cho dịch vụ chăm sóc trẻ em chất lượng là một số lý do chính khiến người dân trì hoãn hoặc không định kết hôn và nuôi con.

Điều này còn chưa tính đến con đường sự nghiệp của người trẻ. Một thanh niên Hàn Quốc mất rất nhiều thời gian để lấy được tấm bằng từ cử nhân trở lên trong hệ thống giáo dục nổi tiếng khắt khe.

Dù trình độ học vấn ngày càng cao, các công ty Hàn Quốc yêu cầu “thông số kĩ thuật”, là tập hợp các bằng cấp, chứng chỉ, thành tích của nhân viên lao động. Vì vậy, làm tăng khả năng cạnh tranh của người lao động và yêu cầu thanh niên không ngừng học hỏi, cập nhật kiến thức mới về công nghệ thông tin.

Bên cạnh đó, nhân viên lao động Hàn Quốc có thời gian làm việc rất dài. Trung bình, mỗi người làm việc 36 giờ mỗi tuần, là mức cao nhất trong nhóm OECD. Vì lý do trên, các chuyên gia tin rằng, người trẻ khó có thể cân bằng giữa công việc và cuộc sống cá nhân, khiến các nhu cầu cá nhân như kết hôn, sinh con phai nhạt.

Nhằm giải quyết tình trạng trên, từ năm 2006, Chính phủ Hàn Quốc đã chi hơn 360 nghìn tỷ won cho các chương trình như trợ cấp chăm sóc trẻ em. Từ năm 2022, cha mẹ được nhận 2 triệu won tiền mặt nếu sinh con. Từ năm nay, thành phố Seoul sẽ trao một triệu won cho các cặp đôi đăng kí kết hôn mới. Ngoài ra, các ông bố được phép nghỉ hưởng lương 20 ngày để chăm sóc con sơ sinh.

Cam kết thay đổi

Chính phủ cam kết tăng cường hỗ trợ chăm sóc trẻ em và mở rộng các chương trình sau giờ học tại trường tiểu học. Như vậy, phụ huynh có thể đón con muộn hơn và yên tâm về an toàn của con, làm giảm bớt gánh nặng đi làm.

Bên cạnh đó, chính phủ cũng triển khai nhiều chương trình nhằm khôi phục các cộng đồng có tỷ lệ sinh giảm. Đơn cử, tại thành phố Pyeongtaek, cách thủ đô Seoul vài tiếng lái xe về phía Nam, có nhiều khu công nghiệp của Samsung Electronics. Chính quyền đã đầu tư xây dựng nhiều nhà ở, hạ tầng tiện ích để thu hút thanh niên, người lao động. Hiện nay, Pyeongtaek là một trong hai thành phố có dân số hơn 300 nghìn người duy trì tỷ lệ sinh trên một.

Vào năm 2022, Seoul đã triển khai “Dự án hỗ trợ sinh đẻ” trị giá 6,7 nghìn tỷ won để khuyến khích người dân kết hôn, sinh con. Trong đó, bao gồm xây dựng nhà ở xã hội và tăng số lượng trung tâm chăm sóc trẻ em ban ngày.

Chính phủ cũng chuyển sang các chương trình sáng tạo hơn. Đơn cử, Seoul tổ chức các buổi gặp gỡ cho những người độc thân trong thành phố. Họ ưu tiên những người trẻ có ít hoặc không có thời gian gặp gỡ đối tượng.

Ngày lễ tình nhân 14/2 vừa qua, chính quyền thành phố tổ chức sự kiện mang tên “Đêm nghệ thuật lãng mạn” và ghép đôi 50 nam và 50 nữ tại một địa điểm trong thành phố. Mọi người cùng nhau ăn uống, vui chơi. Sau sự kiện, 50% số người tham gia đã tìm được một nửa của mình.

Xu hướng giảm tỷ lệ kết hôn và sinh con cũng xuất hiện ở Nhật Bản và Trung Quốc. Nguyên nhân cũng có nhiều điểm giống với Hàn Quốc như áp lực kinh tế và chi phí sinh hoạt cao, văn hóa làm việc căng thẳng, thay đổi quan niệm về hôn nhân và gia đình.

Ngoài ra, tại Trung Quốc, chính sách dân số cũ cũng gây ảnh hưởng đến tư duy của thanh thiếu niên. Chính sách một con trong nhiều thập kỉ đã thay đổi tư duy về gia đình. Dù chính sách này đã bị bãi bỏ nhưng nhiều người vẫn giữ quan điểm rằng việc sinh nhiều con là không cần thiết.

Trong tương lai, Hàn Quốc cũng sẽ đối mặt với tình trạng già hóa dân số nghiêm trọng như Nhật Bản. Hiện nay, số người cao tuổi ở Nhật Bản cao hơn số người trong độ tuổi lao động, đồng nghĩa lực lượng lao động bị thu hẹp. Nước này đã phải nhập khẩu lao động từ các nước khác để bù đắp cho sự thiếu hụt trong nhiều ngành nghề.

Vấn đề “thâm căn cố đế”

Từ bài học của các quốc gia láng giềng và phân tích xã hội, PGS Cho Eunjoo - chuyên gia xã hội học tại Đại học Quốc gia Jeonbuk, có thái độ không mấy lạc quan trước sự gia tăng tỷ lệ sinh gần đây. Bà tin rằng tỷ lệ sẽ tiếp tục giảm trong tương lai gần.

“Số ca sinh trong những năm 1990 dao động trong khoảng 600 - 700 nghìn ca sinh mỗi năm nhưng con số này đã giảm mạnh khi bước sang những năm 2000. Vì vậy, ngay cả khi tỷ lệ sinh được duy trì ở một mức độ nào đó, số ca sinh chắc chắn sẽ giảm đáng kể. Chúng ta cần chuẩn bị cho những thay đổi xã hội và các vấn đề khác nhau sẽ phát sinh khi dân số giảm mạnh như vậy”, bà Cho nói.

Đơn cử, chính phủ cần chuẩn bị ngân sách cho lương hưu quốc gia vì đất nước đã đạt đến mức độ xã hội siêu già. Chính phủ cũng nên tập trung chuẩn bị cho hệ thống giáo dục và giáo viên đối phó với tình trạng số lượng học sinh giảm. Một số vùng nông thôn thậm chí có nguy cơ biến mất.

Chuyên gia này cũng lưu ý rằng xã hội sẽ không thay đổi quan điểm về kết hôn hay sinh con chỉ vì “chính phủ bảo họ làm vậy”. Bởi lẽ hiện nay, người dân, nhất là người trẻ, không muốn cuộc sống bị ràng buộc vào những gì mà họ không thể kiểm soát được mà con cái là một trong số đó.

Thay vào đó, phải xem xét lý do tại sao ngay từ đầu mọi người không muốn kết hôn hay sinh con. “Làm thế nào để thế hệ trẻ có thể hình dung ra cuộc sống hôn nhân, mong muốn và xây dựng gia đình riêng của họ là bài toán căn cốt”, PGS Cho Eunjoo nói.