Cụm công trình của TS Trí nằm trong những công trình được đề cử nhận giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2020.
Giải thích nguồn gốc ô nhiễm trong nhà
Cụm công trình có tên “Occurrence of phthalate diesters in indoor air from several Northern cities in Vietnam, and its implication for human exposure” (Sự xuất hiện của diest phthalate trong không khí trong nhà từ một số thành phố phía Bắc Việt Nam, và ý nghĩa của nó đối với sự tiếp xúc của con người) của PGS.TS Trần Mạnh Trí và cộng sự vừa lọt vào danh sách một trong 8 đề cử của giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2020.
Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả đã xây dựng phương pháp phân tích hiện đại kết hợp với kỹ thuật thu mẫu sử dụng bơm hút tốc độ thấp với ống polyurthane foam (PUF) và màng lọc thạch anh để xác định đồng thời mười chất phthalates điển hình trong không khí.
Phương pháp chuẩn hóa sau đó được áp dụng để xác định mức độ ô nhiễm 10 phthalates trong 97 mẫu không khí trong nhà theo các vi môi trường tại một số tỉnh, thành phía Bắc của Việt Nam.
Nghiên cứu đã lập dựng bản đồ phân bố phthalates trong không khí trong nhà và giúp giải thích nguồn gốc ô nhiễm phthalates. Từ số liệu nồng độ phthalates đo được của mẫu không khí, nhóm tác giả đã tính toán các hằng số hóa - lý trong điều kiện môi trường thực của phthalates là hằng số phân bố lỏng - hơi (Kp) và hằng số phân bố octanol - khí (KOA).
Nghiên cứu này cũng đã ước lượng mức độ rủi ro và liều lượng phơi nhiễm phthalates qua con đường hít thở không khí đối với các nhóm lứa tuổi người Việt Nam khác nhau.
Phthalates (diester của acid phthalic), còn được gọi là “kẻ giết người thầm lặng”, là nhóm chất dẻo hóa được sử dụng làm phụ gia trong các vật liệu bằng nhựa, sản phẩm chăm sóc cá nhân và vật dụng gia đình với hàm lượng lên đến vài phần trăm về khối lượng.
Chính bởi các hợp chất phthalates được sử dụng rất rộng rãi nên chúng đã phân bố vào hầu hết các môi trường khác nhau và đi vào chuỗi thức ăn. Độc tính của các hợp chất phthalates đã được nghiên cứu trên động vật phòng thí nghiệm, chúng được xác định là tác nhân gây rối loạn nội tiết, làm thay đổi hormone hệ sinh sản và hệ bài tiết trên động vật thí nghiệm như chuột và thỏ.
Phthalate có mặt ở mọi nơi
Hiện nay, một số quốc gia phát triển như Hoa Kỳ, Canada và Liên minh châu Âu đã ban hành các đạo luật nhằm hạn chế việc sử dụng phthalates, trong đó di(2-ethylhexyl)phthalate (DEHP) đã bị cấm sử dụng trong nhiều sản phẩm đồ chơi trẻ em có thành phần nhựa.
Việt Nam đã có tiêu chuẩn về hạn chế hàm lượng của DEHP (thuộc nhóm phthalates) trong đồ uống do Bộ Y tế ban hành, năm 2011.
Tuy nhiên, những hiểu biết về sự phân bố trong môi trường và rủi ro phơi nhiễm phthalate đến nay vẫn còn rất hạn chế. Phthalate có những thuộc tính khác nhau do trọng lượng phân tử của chúng khác nhau.
Một số phthalate có trọng lượng phân tử cao thường được sử dụng làm tăng độ dẻo trong vật liệu xây dựng, đồ gỗ, đồ chơi bằng nhựa. Một số phthalate có trọng lượng phân tử thấp được sử dụng rộng rãi trong các sản phẩm chăm sóc cá nhân, sơn mài, sơn và vecni.
Một số nghiên cứu cho thấy, phthalate có nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đối với sức khỏe con người như tổn thương ADN trong nhân tinh trùng, các thông số tinh dịch và hormone sinh sản.
Tổ chức quốc tế chuyên nghiên cứu về bệnh ung thư (IARC) đã công bố phthalate là một chất có thể gây ung thư. Con người tiếp xúc với phthalate, chủ yếu thông qua con đường hô hấp, tiêu hóa, và hấp thụ qua da.
Ngoài ra, các nghiên cứu trước đây đã tìm thấy chất chuyển hóa phthalate trong dịch cơ thể như sữa, huyết thanh, nước tiểu và phthalate có thể được chuyển hóa thành các hợp chất độc hại hơn trong cơ thể con người.
Đến nay, phthalate đã được đo ở nhiều vi môi trường khác nhau như phòng thí nghiệm, nhà trẻ và nơi làm việc. Tuy nhiên, có rất ít nghiên cứu đề cập đến sự có mặt của phthalate trong môi trường trong nhà, đặc biệt là không khí trong nhà.
Tại Hà Nội, kết quả phân tích cho thấy, hàm lượng phthalate trong bụi trong các vi môi trường khác nhau từ 3.440 – 106.000ng/g, trong không khí từ 62,4 – 14.800ng/m3. Trong đó, hàm lượng phthalate trong nhà ở và tiệm hớt tóc cao hơn.
So sánh hàm lượng này với một số nước trên thế giới thì mức độ ô nhiễm phthalate trong không khí trong nhà tại Việt Nam tương đối cao, tương đương với một số nước công nghiệp phát triển.
Nhóm trẻ sơ sinh và mẫu giáo có độ phơi nhiễm cao hơn. Ngoài ra, liều lượng hấp thu phthalate thông qua đường hít thở cao hơn nhiều so với hít bụi. Nghiên cứu cũng cho thấy, hàm lượng các chất ô nhiễm hữu cơ mới trong bụi ở trong nhà tại Việt Nam, như Bisphenols 400ng/g, Siloxanes 206ng/g, Parabens 132ng/g… đạt mức cao ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.
Các kết quả của nghiên cứu này sẽ là cơ sở tốt cho việc đánh giá rủi ro phơi nhiễm của các chất này tại Việt Nam và dự báo tiềm năng, mức độ tác động đến sức khỏe con người và chất lượng môi trường không khí trong nhà của các chất phthalate trong tương lai. Đây là hướng nghiên cứu còn rất mới mẻ trên thế giới và lần đầu tiên được thực hiện tại Việt Nam.
