Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo nhân dân Phan Ngọc Liên sinh ngày 10 tháng 11 năm 1930, tại xã Tịnh Châu, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi.
Năm 1957, ông được giữ lại làm cán bộ giảng dạy Khoa Lịch sử, sau đó làm nghiên cứu sinh tại Học viện Sư phạm Quốc gia Lênin Matxcơva (Liên Xô) từ năm 1961 đến năm 1965.
Khi về nước, tại Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, ông đã đảm nhiệm những chức vụ quan trọng: Phó Chủ tịch Hội đồng khoa học Khoa, Chi ủy viên, Liên Chi ủy viên, Tổ trưởng tổ Giáo học pháp, Phó Chủ nhiệm, Chủ nhiệm Khoa. Tháng 9 năm 1974, ông làm Phó Trưởng đoàn chuyên gia giáo dục sang giúp Trường Đại học Sư phạm của Lào, Bí thư Đảng uỷ Trường Đại học Sư phạm Hà Nội (1984 - 1990). Năm 1991, ông được Nhà nước phong hàm Giáo sư và nhận danh hiệu Nhà giáo Nhân dân năm 2000.
Trên 50 năm gắn bó với Khoa Lịch sử, Giáo sư, Tiến sĩ Phan Ngọc Liên luôn cống hiến hết mình vì sự phát triển của khoa và nhà trường. Ông là người người mở đầu và đặt nền móng cho bộ môn Khoa học giáo dục Lịch sử của Việt Nam và sáng lập Trung tâm Nghiên cứu, giảng dạy cho Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
Đặc biệt, ông là một trong những người sớm đi vào nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh ở nhiều mặt khác nhau, tổ chức một tập thể nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh với Lịch sử và Giáo dục Lịch sử.
Những công trình nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh được công bố rộng rãi và đưa vào cuộc sống, giảng dạy trong nhà trường. Ông đã có hàng chục luận văn khoa học có chất lượng được công bố trên các tạp chí chuyên ngành ở trong nước và ngoài nước.
Trên Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, Giáo sư, Tiến sĩ Phan Ngọc Liên có 41 bài. Ông đã để lại một gia tài đồ sộ lên tới trên 300 trăm đầu sách và các công trình nghiên cứu, đóng góp to lớn cho ngành Sử học của nước nhà. Ông đã hướng dẫn thành công 20 luận án tiến sĩ, nhiều luận văn thạc sĩ về chuyên ngành Lịch sử và Giáo dục Lịch sử ở Việt Nam. Các thế hệ học trò của GS.TS Phan Ngọc Liên trưởng thành, trở thành những nhà giáo, nhà quản lý, nhà hoạt động xã hội, đóng góp tích cực cho sự nghiệp giáo dục nước nhà.
GS.TS Phan Ngọc Liên cũng là người mở đầu và đặt nền móng cho bộ môn Khoa học giáo dục Lịch sử Việt Nam, đưa Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội trở thành cái nôi hình thành, phát triển bộ môn Lý luận và Phương pháp dạy học Lịch sử. Hiện nay, đây là cơ sở duy nhất đào tạo trình độ tiến sĩ chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học Lịch sử của Việt Nam.
Trong xây dựng Chương trình và viết sách giáo khoa Lịch sử phổ thông năm 1985, năm 2006, ông là Chủ tịch Hội đồng bộ môn Lịch sử của Bộ Giáo dục - Đào tạo và Tổng chủ biên bộ sách giáo khoa Lịch sử từ tiểu học cho đến trung học. Ông là người sáng lập, Chủ tịch Hội Giáo dục Lịch sử, thuộc Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam.
Nhà giáo dục Phan Ngọc Liên đã tham dự và báo cáo khoa học về giáo dục Lịch sử tại các Hội nghị quốc tế tại Liên Xô, Tiệp Khắc, Bungari, Hungari, Cộng hòa Dân chủ Đức, Nhật Bản, Trung Quốc, Singapore,... Đồng thời, ông là tác giả (chủ biên hoặc đồng chủ biên) của nhiều bộ giáo trình lịch sử và phương pháp dạy học lịch sử được dùng giảng dạy ở Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội và các trường Đại học Sư phạm trong cả nước.
Những đóng góp của GS.TS Phan Ngọc Liên đã được Đảng, Nhà nước và các cơ quan bộ, ngành ghi nhận. Ông đã được các phần thưởng, danh hiệu cao quý như: Huy chương kháng chiến hạng Hai, Huân chương kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Hai, Huân chương Lao động hạng Hai, Huy chương vì Sự nghiệp giá dục – đào tạo, Huy chương vì Thế hệ trẻ, Huân chương Itxala hạng 2 của Lào, Danh hiệu chiến sĩ thi đua toàn quốc,...
Phát biểu tại buổi lễ, đại diện các cơ quan, tổ chức, Phó giáo sư, Tiến sĩ Nghiêm Đình Vỳ, Chủ tịch Hội Giáo dục Lịch sử Việt Nam; Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Hiền, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội; Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Đức Cường, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam; Phó giáo sư, Tiến sĩ Đào Tuấn Thành, Trưởng Khoa, đại diện Ban Chủ nhiệm Khoa Lịch sử đã bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đối với những đóng góp của Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo nhân dân Phan Ngọc Liên.
Các thế hệ học trò và gia đình cùng ôn lại những kỉ niệm về người thầy đáng kính qua bộ phim “Sen trắng thơm đời” và tọa đàm tri ân.
Nhân dịp này, các cơ quan liên quan và gia đình đã phát động Quỹ học bổng Phan Ngọc Liên và trao phần thưởng cho học sinh, sinh viên, giáo viên có thành tích xuất sắc trong học tập và nghiên cứu.
