Trẻ giảm khả năng phản biện do lệ thuộc công nghệ

Song nó cũng là con dao hai lưỡi, đặc biệt với nhóm trong độ tuổi đi học.

Chạy theo mạng xã hội

Vướng mắc chuyện học tập, tiền nong, sự nghiệp, tình yêu hay gia đình…, nhiều bạn trẻ, đặc biệt là Gen Z thường chọn cách tìm đến mạng xã hội để “xin” lời khuyên từ những người xa lạ.

Nguyễn Thu Hà (học sinh lớp 8 tại Hà Nội) là một trong số đó. Em cho biết mình hay đăng bài trên mạng để tìm lời khuyên cho mọi vấn đề trong cuộc sống. Hà sử dụng cách thức này bởi vấn đề của mình sẽ được lắng nghe và chia sẻ bởi những người có cùng sự quan tâm.

Tại đây, em không phải phiền mọi người xung quanh vì trên mạng xã hội sẽ có một “đội ngũ” sẵn sàng dành thời gian, kinh nghiệm để đưa ra lời khuyên cho mình.

Hà chia sẻ: “Từ những việc nhỏ nhất như nên đi du lịch hay ngủ khi có 4 ngày nghỉ liên tiếp em cũng lên mạng để hỏi ý kiến. Sau một ngày, nếu thấy bình luận chọn làm gì nhiều hơn thì mình sẽ nghe theo lời khuyên đó. Tương tự thế, đứng trước nhiều vấn đề ‘năm ăn, năm thua’, em cũng xin lời khuyên từ cộng đồng mạng và áp dụng công thức lời khuyên nào nhiều nhất thì sẽ áp dụng theo”.

“Tập tành” tìm kiếm việc làm thêm để nâng cao kỹ năng mềm, Trần Phương Lan (Hà Nội) đã lên mạng xã hội nghe theo lời khuyên và mời chào của nhiều “nhà tuyển dụng”, cô gái này không những không tìm được việc làm mà còn bị lừa mất mấy chục triệu đồng.

“Trước đó tôi cũng có sự dè chừng, tuy nhiên sau nhiều lần đầu tư theo lời khuyên, tôi dần bị phụ thuộc rồi bị lừa. Cũng qua đó, tôi thấy rằng không nên quá tin vào những lời khuyên trên mạng xã hội vì chưa chắc nó đã đúng và phù hợp với bản thân mình”, Lan cho hay.

Chuyên gia tâm lý Lê Lan Anh cho biết: “Mạng xã hội đã và đang hiện diện trong khắp các hoạt động của con người, đặc biệt là giới trẻ. Vì vậy, không có gì khó hiểu khi một bộ phận chọn giải pháp tìm cách giải quyết vấn đề thông qua lời khuyên trên các nền tảng này. Tuy nhiên, cách làm này mang tính hai mặt”.

Theo chuyên gia này, khi đăng tải trên mạng xã hội, học sinh nhận được nhiều lượt tiếp cận hơn và có thêm nhiều góc nhìn và hướng đi mới hơn để giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, người tương tác trên mạng xã hội cũng không thể hiểu đúng và đủ về vấn đề mà bạn trẻ đó gặp phải. Có những người không có chuyên môn, hiểu biết vấn đề mà trẻ nêu ra, nên họ trả lời dạng “xã giao”, “giải trí”... Vì vậy, những lời khuyên không có tính toàn diện và sâu sắc. Chưa kể còn có những bình luận không nghiêm túc, tiêu cực khiến các em có cái nhìn không đúng về vấn đề của mình.

Chuyên gia Lan Anh khuyên học sinh chỉ nên tham khảo chứ không nên hoàn toàn phụ thuộc vào lời khuyên thông qua mạng xã hội. Các bạn cần có bộ lọc để biết điều nào phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện của bản thân và phải luôn cân nhắc khi đưa ra quyết định cũng như tự chịu trách nhiệm với những quyết định của mình.

Để không xảy ra những trường hợp đáng tiếc, khi gặp những vấn đề ở mức độ quan trọng, mang tính nghiêm trọng hoặc có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của mình thì các bạn trẻ phải tham khảo từ nhiều nguồn và nên trao đổi với người thân, bạn bè xung quanh hoặc những người có chuyên môn sâu thay vì mạng xã hội.

Trên thực tế, không thể phủ nhận những lợi ích mà mạng xã hội mang lại, tuy nhiên trẻ em khi sử dụng mạng xã hội cần có sự giám sát của người lớn và thời gian sử dụng hợp lý. Thay vì cấm đoán, các bậc phụ huynh nên tìm hiểu và hướng dẫn trẻ các nguyên tắc sử dụng sao cho đúng cách, hiệu quả, từ đó giúp trẻ có đủ tự tin, bản lĩnh để đối mặt với ngay cả những mặt trái, mặt tiêu cực của mạng xã hội. Bên cạnh đó là cách để giúp con không bị phụ thuộc vào chúng.

Giảm khả năng phản biện, tương tác

Cô Nguyễn Hồng Hạnh - Trường THPT Nguyễn Du (Nam Định) nhận định, với đặc tính hấp dẫn, lôi cuốn của các trang mạng xã hội rất dễ làm cho thanh, thiếu niên sao nhãng việc học hành, tinh thần uể oải, sa sút… Và từ chỗ bị lôi cuốn, thu hút sẽ dẫn đến lệ thuộc, rồi nghiện, trong khi giới trẻ thì lại có quá ít các kỹ năng, kinh nghiệm để ứng phó với mạng xã hội.

Trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ, xuất hiện ngày càng nhiều các nền tảng mạng xã hội đã tác động lớn đến mọi lĩnh vực hoạt động và đời sống sinh hoạt của con người, nhất là giới trẻ.

Bên cạnh nhiều tiện ích, mạng xã hội cũng gây ra không ít hệ lụy, bởi sự ảnh hưởng của nó không chỉ dừng lại ở cường độ tiếp xúc, mà nguy hiểm hơn là những nội dung thông tin, hình ảnh không lành mạnh đã tác động xấu đến giới trẻ.

Theo cô Hạnh, bên cạnh mạng xã hội, học sinh hiện nay còn phụ thuộc quá nhiều vào công nghệ, đặc biệt là những phần mềm, ứng dụng thông minh có sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Thời gian các em tương tác với máy móc công nghệ càng nhiều càng dẫn đến nguy cơ bị trầm cảm, rối loạn hành vi thậm chí nghiện. Phụ thuộc nặng nề vào vào AI nhất là trong học tập, làm giảm khả năng suy nghĩ, nghiên cứu, làm việc và chủ động của trẻ...

Không những thế, với thuật toán thông minh, AI có thể dễ dàng xâm nhập vào đời sống riêng tư, thu thập mọi thông tin của trẻ từ sở thích, cá nhân, hình ảnh… một cách dễ dàng; khiến cho đời sống, bí mật của trẻ không còn an toàn nữa.

Đặc biệt là khi trẻ em chưa có đủ khả năng hiểu và đánh giá rủi ro, không nhận ra hậu quả nghiêm trọng của việc cung cấp thông tin cá nhân, hình ảnh… Không những vậy, tính toán của AI đều dựa trên sao chép, tính toán “máy móc”, không có sự chọn lọc, kiểm soát, vì thế có thể mang đến những thông tin xấu độc như: tin giả, hình ảnh khiêu dâm, đồi truỵ, bạo lực…

Ngoài ra, sự phát triển của AI trong lĩnh vực giáo dục vô hình trung lại mang đến sự bất bình đẳng, áp lực và sự so sánh giữa trẻ em ngày nay. Mới đây, Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc cũng đã đưa ra cảnh báo những nguy cơ đối với trẻ em liên quan đến AI, trong đó đề cập đến việc AI có thể làm trầm trọng hơn sự bất bình đẳng và thiên vị khi một số trường sử dụng máy móc để sắp xếp đơn dự tuyển để tuyển sinh nhưng điều này lại vô tình loại trừ một nhóm học sinh nào đó.

Hay các thuật toán AI có thể đẩy mạnh sự so sánh giữ trẻ với những người khác, gây ra sự không hài lòng về bản thân. Điều này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự tự tin, sức khỏe tâm lý của trẻ.

Một nguy cơ quan trọng nữa đó là sự mất cân bằng, kết nối giữa con người và con người. Sự phụ thuộc quá mức vào AI và công nghệ có thể làm mất đi kỹ năng xã hội, giao tiếp trực tiếp, khả năng xây dựng mối quan hệ của trẻ. Điều này có thể dẫn đến hậu quả tiêu cực cho sự phát triển toàn diện của trẻ, đặc biệt là trong cảm xúc và hành vi. Trẻ sẽ không biết cách kiềm chế, thể hiện cảm xúc của bản thân; không biết tương tác với những người xung quanh.

Đối với trẻ em, việc sử dụng AI đòi hỏi sự thận trọng và giám sát cẩn thận từ phía người lớn. Quan trọng nhất là bảo đảm rằng trẻ được giáo dục và hướng dẫn sử dụng công nghệ một cách an toàn; đồng thời duy trì cân bằng giữa sự tiến bộ kỹ thuật và các yếu tố phát triển khác của trẻ. Vì vậy, cần có sự nhìn nhận đúng đắn và giải pháp hợp lý để trẻ em tiếp cận và sử dụng AI một cách an toàn.

Theo chuyên gia, mạng xã hội mang lại nhiều lợi ích thiết thực trong thời đại ngày nay, nhưng cũng tồn tại những tác hại đáng lưu ý. Trước hết, nó có thể gây tổn thương cho não bộ, cột sống, mắt và dẫn đến một số bệnh lý khác, đặc biệt ảnh hưởng đến trí nhớ và rối loạn giấc ngủ của học sinh. Các em cũng có thể gặp khó khăn khi bị cô lập xã hội, nghiện game online hoặc cờ bạc trên mạng. Thêm vào đó, các em có thể cảm thấy ghen tị, tự ti và không hài lòng với cuộc sống của mình.

Một vấn đề nghiêm trọng khác là sự suy giảm giao tiếp trực tiếp và các hoạt động có ý nghĩa trong đời sống thực, thay vào đó là việc gia tăng kết nối ảo. Điều này có thể đẩy các em vào những tình huống nguy hiểm như bị bắt nạt trên mạng hoặc bị xâm hại tình dục qua mạng.

Nếu những vấn đề này không được phát hiện và can thiệp kịp thời, có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, bao gồm hành vi tự làm hại bản thân, suy nghĩ tự tử và các vấn đề sức khỏe tâm thần khác.