Trao quyền cho trẻ: Chìa khóa 'kích hoạt' sự tự tin

Việc trẻ em được quyền tham gia, lắng nghe quan điểm, chia sẻ ý kiến có thể giúp nâng cao lòng tự trọng, khả năng nhận thức, kỹ năng xã hội và sự tôn trọng của các em đối với người khác.

Kỹ năng không tự hình thành

Viện Nghiên cứu Quản lý phát triển bền vững (MSD) đã thực hiện “Khảo sát sự tham gia của trẻ em Việt Nam 2024” tại 6 tỉnh, thành phố ở cả 3 miền Bắc - Trung - Nam gồm: Yên Bái, Hà Nội, Đà Nẵng, Kon Tum, TP Hồ Chí Minh và Đồng Tháp từ tháng 12/2023 đến 5/2024, với ý kiến của 831 trẻ em.

Theo báo cáo, sự tham gia của trẻ em ở gia đình có những lát cắt tích cực thể hiện qua tỷ lệ trẻ em thường xuyên và rất thường xuyên được lắng nghe, tôn trọng ý kiến từ cha mẹ (56,7%). Số liệu cũng cho thấy, trẻ em nam có xu hướng được lắng nghe nhiều hơn.

Các nhà tâm lý học cho biết, việc trẻ được lắng nghe đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình hình thành, phát triển và trưởng thành. Tuy nhiên, thực tế, không phải trẻ nào cũng cảm thấy thoải mái khi bày tỏ ý kiến cá nhân qua lời nói. Một phần là do trẻ chưa tự tin, phần khác là vì người lớn chưa thực sự chú tâm tới lời nói của con. Trong cuộc trò chuyện, không ít cha mẹ thiếu kiên nhẫn lắng nghe con. Thậm chí, một số phụ huynh còn thể hiện sự bực bội bằng những câu như: “Nếu con muốn nói gì thì nhanh lên! Câu chuyện dài dòng lủng củng của con khiến mẹ chẳng thể hiểu nổi”.

Thực tế, kỹ năng bày tỏ suy nghĩ cá nhân ở trẻ em không tự nhiên hình thành, mà cần sự đồng hành, hỗ trợ và định hướng từ cha mẹ. Chưa kể, với những trẻ có bản tính nhút nhát, rụt rè, thì việc bày tỏ rõ ràng suy nghĩ thường không dễ dàng.

Đối với em Hứa Vĩnh Bảo (học sinh lớp 6 ở Hoàng Mai, Hà Nội), việc bày tỏ suy nghĩ cá nhân không phải là điều khó. Bởi, ngay từ nhỏ, em đã được gia đình lắng nghe, trao đổi và trò chuyện một cách thoải mái. Vì vậy, em luôn cảm thấy hứng thú và hoàn toàn thoải mái khi được dành thời gian chia sẻ, tâm sự với cha mẹ.

Cũng theo học sinh này, cha mẹ luôn lắng nghe em với thái độ chăm chú và thể hiện sự đồng tình, bằng những cái gật đầu, lời nói đệm như: “Thế à”; “Ừ, con nói tiếp đi”… Những cử chỉ tuy nhỏ này nhưng giúp em cảm thấy tự tin hơn. Đồng thời, Bảo cũng biết rằng, cha mẹ đang nghiêm túc lắng nghe mình và quan tâm đến vấn đề trong câu chuyện.

Chia sẻ về “bí quyết” giúp con thoải mái bày tỏ suy nghĩ cá nhân, chị Đặng Hoàng Mai - mẹ của Bảo, cho biết, gia đình luôn chú ý đến đặc điểm về tâm lý lứa tuổi của trẻ. Qua tìm hiểu, chị Mai biết rằng, giữa trẻ em cùng độ tuổi, thường thì khả năng diễn đạt ở bé gái tốt hơn bé trai. Do đó, để cải thiện tình hình này, chị Mai và mọi người trong gia đình luôn có những cách giúp con tạo dựng sự tự tin. Đặc biệt, khi con muốn nói, vợ chồng chị Mai luôn khuyến khích và kiên trì lắng nghe trẻ.

“Tôi thường cố gắng lắng nghe hết câu chuyện của con. Đôi khi, dù đang vội hoặc có chút việc bận, nhưng tôi cũng sẽ không cắt ngang lời trẻ. Ở lứa tuổi như Bảo, các bé thường chưa thực sự trôi chảy nếu kể về một câu chuyện dài. Tuy nhiên, phụ huynh không nên nóng lòng vội nói thay hoặc nói át đi. Tôi thường để cho con được trình bày hết suy nghĩ, sau đó nhắc lại một cách tế nhị, uốn nắn những chỗ diễn đạt sai của con”, chị Mai chia sẻ.

Với phương pháp đó, trẻ dần tiếp thu và ghi nhớ được những cách diễn đạt đúng, trong trường hợp này phải dùng từ thế nào, trong trường hợp khác nên nói ra sao. Đặc biệt, trong trường hợp trẻ thể hiện một quan điểm, ý kiến chưa đúng đắn, cha mẹ cũng cần uốn nắn. Bên cạnh đó, cha mẹ cũng không nên bỏ qua việc sửa chữa những lỗi diễn đạt của con.

Cổ vũ trẻ mạnh dạn nêu ý kiến

Theo cô Trịnh Mai Chi - Trường Mầm non Bông Mai 2 (Bắc Từ Liêm, Hà Nội), phụ huynh hãy cổ vũ trẻ mạnh dạn đưa ra ý kiến trong các cuộc thảo luận gia đình. Cách làm này không chỉ giúp trẻ phát triển kỹ năng tư duy phản biện, mà còn khơi dậy sự sáng tạo. Đây là những kỹ năng sống quan trọng đối với trẻ. Một điều mà các phụ huynh cần lưu ý là tôn trọng ý kiến của trẻ.

Trong trường hợp quan điểm của trẻ khác với cha mẹ, phụ huynh cũng không nên áp đặt suy nghĩ của mình lên con và coi ý kiến khác biệt của trẻ là “cứng đầu”. Thực tế, việc tôn trọng ý kiến trẻ là cách giúp con phát triển khả năng suy nghĩ độc lập và tự tin bảo vệ quan điểm cá nhân. Thay vì “suy nghĩ hộ” con, cha mẹ hãy điều chỉnh nhẹ nhàng để trẻ tự hoàn thiện.

Theo cô Mai Chi, việc dạy trẻ cách nói lên suy nghĩ cá nhân không chỉ giúp cha mẹ hiểu con hơn, mà còn là nền tảng để trẻ rèn luyện kỹ năng sống thiết yếu. Bằng cách lắng nghe, tôn trọng và khuyến khích, cha mẹ sẽ mở ra cánh cửa để con tự tin bước vào thế giới.

“Tuy nhiên, khi trẻ đưa ra nhu cầu của mình hoặc trong vấn đề giao tiếp, cha mẹ cần đặt ra những quy tắc ứng xử hợp lý. Phụ huynh hỗ trợ con tự tin thể hiện suy nghĩ và bảo vệ quan điểm cá nhân, nhưng vẫn phải đảm bảo tính lịch sự, không được thô lỗ, cộc cằn gây khó chịu cho người khác. Đặc biệt, nếu giao tiếp với bạn bè, trẻ vẫn cần nói đầy đủ, không nói trống không. Với người lớn tuổi, trẻ cần bày tỏ ý kiến một cách lễ phép”, giáo viên này cho biết.

Thực tế, trẻ cần biết rằng, việc bày tỏ suy nghĩ của mình là tốt, nhưng không được nói bậy. Trước khi bày tỏ một điều gì đó, trẻ phải suy nghĩ về tình huống xem có thích hợp nói ra hay không và phải nói như thế nào để người nghe không cảm thấy khó chịu. Hơn nữa, trẻ cần trau dồi cách sắp xếp các ý mình cần nói, xem xét dùng ngôn từ phù hợp với người nghe để thể hiện sự tôn trọng.

Trở thành người biết lắng nghe

Các chuyên gia tâm lý cho biết, một trong những “chìa khóa” giúp trẻ tự tin chia sẻ, trao đổi và bày tỏ ý kiến cá nhân là được lắng nghe. Các nghiên cứu về tâm lý hành vi và cảm xúc của trẻ em cho thấy, lắng nghe là một yếu tố quan trọng trong giao tiếp mà nhiều cha mẹ thường bỏ qua khi tiếp xúc với con. Trong khi đó, nhu cầu được lắng nghe lại là yếu tố hàng đầu để trẻ cảm thấy lời nói, hành động của mình được cha mẹ coi trọng. Khi lắng nghe con một cách tích cực, cha mẹ sẽ trở thành một hình mẫu để trẻ noi theo.

Để trẻ cũng trở thành một người biết lắng nghe, cha mẹ cần đưa ra những tuyên bố hoặc quy định trong gia đình một cách rõ ràng, đơn giản và dễ hiểu để trẻ tuân theo. Điều này sẽ khiến trẻ hiểu ra vấn đề một cách nhanh chóng thông qua các câu từ mà cha mẹ sử dụng. Khi cảm thấy được lắng nghe, trẻ sẽ cảm nhận được tình yêu và sự tôn trọng từ cha mẹ. Điều này xây dựng lòng tự trọng và sự tự tin của trẻ. Một bài báo từ tạp chí “Psychology Today” đã chỉ ra rằng, trẻ em cảm thấy an toàn và được hỗ trợ khi cha mẹ lắng nghe một cách chân thành.

Bên cạnh đó, việc được lắng nghe cũng giúp trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp. Khi thấy rằng cha mẹ quan tâm đến những gì mình nói, trẻ sẽ cảm thấy được khích lệ để diễn đạt ý tưởng và cảm xúc rõ ràng hơn.

Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí “Child Development”, trẻ em có cha mẹ lắng nghe và trò chuyện thường xuyên có xu hướng phát triển ngôn ngữ tốt hơn.

Khi lắng nghe con, cha mẹ có thể hiểu rõ hơn về các vấn đề mà trẻ đang gặp phải và tìm ra những giải pháp phù hợp. Một bài viết trên tạp chí “The Atlantic” cho thấy, cha mẹ lắng nghe và hỗ trợ con trong việc giải quyết vấn đề sẽ giúp trẻ học cách đối mặt với thách thức một cách tự tin.