Năm 1965, trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh căng thẳng, Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) phối hợp với Ấn Độ thực hiện một chiến dịch bí mật nhằm theo dõi các vụ thử tên lửa của Trung Quốc.
Kế hoạch là đặt một ăng-ten chạy bằng năng lượng hạt nhân trên đỉnh núi Nanda Devi, thuộc dãy Himalaya, gần biên giới Trung Quốc.
Nhóm leo núi gồm người Mỹ và Ấn Độ đã mang theo thiết bị nặng 13 kg, là máy phát điện SNAP-19C chứa plutonium – bằng gần 1/3 lượng plutonium dùng trong quả bom nguyên tử ném xuống Nagasaki.
Tuy nhiên, khi chuẩn bị leo lên đỉnh, một trận bão tuyết dữ dội ập đến. Trước nguy hiểm, chỉ huy Ấn Độ, Đại úy M.S. Kohli, ra lệnh bỏ lại thiết bị trên một gờ băng gần trại số 4 để bảo toàn tính mạng.
Thiết bị biến mất sau trận lở tuyết
Năm sau, nhóm quay lại để thu hồi thiết bị nhưng toàn bộ gờ băng cùng thiết bị đã bị cuốn trôi bởi một trận lở tuyết. Từ đó đến nay, thiết bị hạt nhân chưa bao giờ được tìm thấy. Các cuộc tìm kiếm bằng máy dò phóng xạ và cảm biến hồng ngoại đều thất bại.
Một số chuyên gia cho rằng nhiệt lượng từ plutonium khiến thiết bị liên tục làm tan băng và chìm sâu hơn vào khối băng.
Thông tin về chiến dịch được giữ kín cho đến năm 1978, khi phóng viên Howard Kohn công bố trên tạp chí Outside. Vụ việc gây chấn động dư luận Ấn Độ, nhiều người biểu tình lo ngại nguồn nước sông Hằng bị nhiễm phóng xạ.
Chính phủ Mỹ và Ấn Độ khi đó đã nhanh chóng phối hợp để xoa dịu dư luận, song chính thức vẫn phủ nhận sự tồn tại của chiến dịch.
Hối tiếc và chỉ trích sau nhiều thập kỷ
Những người tham gia leo núi nay đều đã già. Jim McCarthy, một thành viên người Mỹ, vẫn tức giận: “Không thể bỏ plutonium bên cạnh sông băng chảy vào sông Hằng. Hàng triệu người phụ thuộc vào nguồn nước này.”
Trước khi qua đời, Đại úy Kohli cũng thừa nhận: “Kế hoạch đó thật ngu ngốc, và chúng tôi đã bị cuốn vào một hành động sai lầm.”
Trong bối cảnh đó, trong một bức thư riêng, Tổng thống Mỹ Jimmy Carter từng ca ngợi Thủ tướng Ấn Độ Morarji Desai vì cách xử lý “vấn đề thiết bị Himalaya”, gọi đây là “một sự việc đáng tiếc”. Công khai, cả hai chính phủ đều giữ im lặng.
Đến nay, thiết bị hạt nhân vẫn chưa được tìm thấy, trở thành một “bí ẩn nguy hiểm” nằm đâu đó trong lòng băng tuyết Himalaya, và là một chương buồn trong lịch sử hợp tác tình báo Mỹ – Ấn.
