Dân gian đúc kết chiêm nghiệm thật hay. Không nói ngày tháng mười chưa dài mà chỉ nói chưa cười (hay chưa kịp cười) như một mong ước lạc quan đã tuột khỏi tầm tay của mình Đêm tháng mười của mẹ dài mà chưa hết lo toan sàng sảy. Thi thoảng tiếng thạch sùng tặc lưỡi vào đêm như ném ra bao nổi niềm thảng thốt...
Vườn mẹ tháng mười quả trĩu cong mà cành vít võng. Trĩu bởi ân tình quả nặng, quả sây. Vít võng bởi bao niềm vui vỗ về con cháu. Nhiều khi tôi bần thần trước mảnh vườn của mẹ với những chùm trái sum suê. Mẹ rất thích sum suê thảo thơm như buồng chuối chín đầu hồi nhà đến cây bưởi lúc lĩu quả phía sau vườn. Rồi những buồng cau chen chúc nhau bóc bẹ với thân cau thẳng cao hiên trước.
Một sự ấm áp vui vầy trong vòng tay của mẹ mà mẹ là nhân là lõi. Mảnh vườn mẹ có rộng là bao mà bao giờ mẹ cũng dành riêng một góc để trồng các loại lá cây thuốc nam như rau tía tô, chùm ngải cứu, khóm sả. Để khi trái gió trở trời có bát cháo hành có nồi lá xông sực khói xua đi cảm cúm. Mẹ lo cho các con, các cháu tuổi ăn, tuổi ngủ, tuổi chơi bắt đầu từ những sự chu đáo sâu xa như thế. Rồi hàng rào mẹ cũng trồng cây nan hảo. Những sợi dây tơ hồng quấn quất xe duyên cài chặt vào nhau như bao ước vọng âm thầm trong lòng mẹ.
Nhìn vào đâu ở cây vườn cũng thấy bóng dáng tảo tần của mẹ. Này giàn bí, giàn bầu mà nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã nhận ra: “Chúng con thì ngày một lớn lên – Mà những bí những bầu thì lớn xuống – Chúng mang dáng giọt mồ hôi mẹ mặn”. Vườn mẹ tháng mười mùa này chim khách ít về hơn nhường lại cho những cánh cò phân vân bước đi trên đồng ruộng. Cánh đồng của mẹ tháng mười hình như chạng vạng hơn mau tối và thấp thỏm hơn. Sương tháng mười ẩm ướt thấm dần, ngấm dần vào tóc sương của mẹ.
Mẹ cấy hái một đời nhưng niềm vui nhất chưa phải là khi thu hoạch mà là khi mẹ cắm những cây mạ non run rẩy xuống đồng bùn in ngấn phù sa. Nhánh mạ thì non tơ, đon mạ thì thắt lưng như thắt lòng của mẹ với bao hồi hộp sinh thành nâng niu và ấp ủ. Có phải vậy không có nơi gọi mẹ là “mạ” trong ngọt ngào yêu thương tiếng Huế. Rồi cây mạ dậy thì lớn lên thành cây lúa, trước khi uốn câu lại qua thì “lúa con gái”. Cái hạt lúa căng sữa trổ đòng hút sương, hút gió, trải nắng dầm mưa để se sắt lại, ngưng đọng kết tụ lại hạt thóc bọc áo trấu thô rám cho hạt gạo trắng ngần thơm tho. Tháng mười mẹ dầm trong mưa dầm để tròn trĩnh cái con số thành số mười trọn vẹn.
Cả đời mẹ luôn tay sáng sảy, sàng lại cái đầy cái chắc, sảy đi cái thiếu cái lép. Mẹ sàng lại bao cái thiện cái nhân để sảy đi những cái ác lọc lừa. Cánh đồng tháng mười của mẹ hứa hẹn bao mùa gặt bao nhiêu thì lại sàng sảy tuổi mẹ bấy nhiêu. Tuổi cứ cao dần, lưng mẹ võng xuống, túi trầu mẹ nặng thêm. Bao đứa con lớn lên thì đi xa mà vòng đê làng giang tay quá rộng. Rồi bão lũ bất ngờ nghe gió trở trời xương cứ đau nhức, lưng đã mỏi hơn mà liếp giường tre cứ đan vào nhau tháng ngày lóng hai, lóng một. Một đời mẹ chưa mấy khi đi xa chỉ quẩn quanh từ vườn ra đồng và ra chợ…
Chợ quê tháng mười của mẹ họp ở cuối làng nơi dựng tạm mấy phiên tre, mái rạ mà ấm áp thân thiết gần gũi lạ lùng. Quà quê có gì đâu từ những sản phảm chiết ra, chắt ra từ hạt gạo mà thơm mà lành. Tôi nhiều khi tự hỏi: Sao mẹ lại thích bánh đa đến thế. Cái bánh đa tròn quạt than nướng lên bao nỗi phập phồng thế mà bùi, nghe tiếng vỡ rôm rốp đã thấy ấm lòng.
Cũng từ hạt gạo xay thành bột trắng rồi tráng thành bánh mỏng rắc vào đó lấm tấm những hạt vừng như gieo bao hạt tình hạt nghĩa lại phơi qua nắng qua sương cho ngấm cái hồn quê vị quê thơm thảo. Rồi bánh được than quê rực lên tất cả hòa quyện vào nhau chỉ nhìn cái tròn trịa của bánh đa thấy ấm lòng ấm dạ. Chợ quê tháng mười của mẹ tất cả đều tươi rói và sốt sắng. Mớ tôm, mớ tép mới vớt lên đêm qua ở cầu sông còn búng thon thót. Lũ cua đồng béo núc ních bò rào rạo trong cái giỏ oi vừa mới bắt về.
Và kia, những bí những bầu, những củ những quả cứ được bày ra với bao lời mời chào hỏi hồn hậu và sởi lởi. Mẹ chưa một lần vào siêu thị. Mẹ bảo: “Mua bán gì mà không mặc cả lên xuống thì mất vui”. Mẹ thèm tiếng người, tiếng chợ. Nghe đã quen tai, mắt đã quen nhìn, người đã quen thuộc. Rồi hàng trầu, hàng cau, hàng nước …
Tháng mười của mẹ cứ vỗ về, cứ quấn quýt yêu thương, cứ sẽ chia nồng nàn như thế. Đời chợ thì dài mà đời người quá ngắn . Và mẹ tôi đến một ngày nào đó không bước nổi chân ra chợ thì lúc ấy tôi không thể hình dung mẹ buồn biết thế nào. Chợ quê tháng mười hình như họp cũng nhanh hơn. Cứ loáng thoáng chen vai, chen bao niềm vui mà không thấy thiếu thừa, đầy vơi hẫng hụt …
Tháng mười của mẹ ơi! Mong sao cho trời chóng sáng. Và bóng mẹ tôi lại in trên vách tường nhà bếp chập chờn. Lửa rơm cứ vun lên mà lửa trấu cứ mãi âm thầm bền bỉ âm ỉ trong không gian riêng của mẹ. . .
