Về Vĩnh Yên những ngày cuối tuần, không khí tấp nập, đông vui rộn rã trên khắp các nẻo đường vào bản. Đó là nét văn hóa xuống chợ phiên của đồng bào Tày, Mông, Dao từ lâu ở vùng quê yên bình này…
Đồng bào xuống chợ như đi hội…
Sáng thứ Bảy nào cũng vậy, bà Hoàng Thị Mừng người dân tộc Tày, ở bản Nặm Khạo (xã Vĩnh Yên) chuẩn bị gồng gánh để đi chợ phiên. Vì chợ phiên cả tuần mới có một lần vào sáng thứ Bảy, dù bận công việc đến mấy, bà Mừng cùng bà con dân bản cũng không thể không đi chợ. Bà Mừng chuẩn bị nào bó hương, nào bịch mộc nhĩ, nào măng vầu mới đào, tất cả đều mang bán vào chợ phiên.
Có lẽ không riêng gì bà Mừng ở bản Nặm Khạo, vì hôm nay chúng tôi đến Vĩnh Yên tuy trời vẫn còn chờn vờn sương núi, đường đi chưa rõ mặt người nhưng gặp bà con dân bản Tày, bản Mông, Dao từ các ngả đường ra ai ai cũng với vẻ mặt vui tươi, phấn khởi và rộn ràng đi về phía chợ. Ấy là họ đi chợ phiên, nơi mà từ lâu, đồng bào mua bán, trao đổi hàng hóa, nơi lưu giữ những nét văn hóa cổ truyền ở vùng cao này.
Chợ thì ở đâu cũng đông vui tấp nập, nhưng chợ phiên Vĩnh Yên đông và nhộn dịp đến lạ thường. Chợ được xây dựng khang trang, đặt ở trung tâm xã, lại sát ven đường 279 nên khá thuận tiện cho việc giao thương hàng hóa của đồng bào vùng cao. Cứ thứ Bảy hàng tuần, người người đi chợ, nhà nhà xuống chợ như thể đi hội vậy. Chợ đông đến mức họp tràn ra cả hai bên đường. Từ người già đến trẻ con lít nhít, tuần nào cũng xuống chợ phiên để hòa mình vào không khí đông vui, náo nức mà phải 7 ngày chỉ có một lần.
Điều để lại ấn tượng là sắc màu của phiên chợ. Chợ Vĩnh Yên là nơi hội tụ của nhiều đồng bào dân tộc từ khắp các bản, các địa phương xuống họp chợ. Có sắc màu sặc sỡ của những chiếc váy áo Mông của đồng bào Mông. Có sắc màu chàm bình dị mà ấm áp của những chiếc áo Tày; rồi những bộ trang phục xúng xính họa tiết của đồng bào Dao... Chính điều này làm cho sắc màu của chợ phiên Vĩnh Yên thêm đẹp và đa sắc màu. Từ trên các bản cao như Lùng Ác, Nặm Bó, Tổng Kim, Nặm Khạo, Khuổi Vèng… từng đoàn người Mông cùng những chú ngựa thồ hàng xuống chợ trong không khí vui vẻ và khí thế. Tiếng chân ngựa lóc cóc trên đường đá càng làm cho không gian chợ phiên thêm nhiều âm sắc.
Xuống chợ, không ai bảo ai, cũng không phân biệt dân tộc này với dân tộc kia, đồng bào luôn nở nụ cười khi bán và mua hàng. Chợ Vĩnh Yên đã được xây dựng khang trang, có nhiều gian, nhiều khu để đồng bào mua bán hàng. Có khu dành riêng cho bán quần áo. Có gian dành cho bán đồ tươi như thịt lợn, cá. Mà những ngày chợ phiên, sức mua của đồng bào cũng khá cao. Cả chợ có tới hơn chục bàn bán thịt lợn, mới gần trưa đã hết sạch. Theo các chủ hàng thịt lợn ở đây, những ngày chợ phiên, có hôm mổ tới ba con vẫn bán hết.
Bản sắc vùng cao
Chợ phiên Vĩnh Yên hiện ra đúng không khí của một phiên chợ vùng cao Tây Bắc. Những mặt hàng chỉ có ở ngày chợ phiên đã làm nên cái sắc màu đậm chất truyền thống, đậm chất quê của phiên chợ này. Những hàng bán hương do chính tay đồng bào làm ra thơm ngào ngạt cả phiên chợ, thu hút khá nhiều khách. Những can rượu nếp, rượu gạo, rượu chuối, rượu sắn chưa thử nhấp môi đã thấy say nồng nơi đầu lưỡi. Rồi những dãy bán vịt, gà với những chú gà sống thiến mào đỏ như cục tiết... Thêm vào đó là những hàng rau các loại của người Mông, người Tày, những sản phẩm của đồng bào từ trên núi xuống như môc nhĩ, măng khô, gừng tươi, lạc, các hạt gia vị và cả măng vầu đầu mùa mới đào. Sản phẩm nào cũng tươi non, hấp dẫn và điều đáng nhớ là tất cả những đồ ăn thức uống ấy không phải là hàng hóa nhập từ nơi khác về, mà đều do chính bàn tay đồng bào Vĩnh Yên làm ra, mang xuống chợ phiên, góp vui vào phiên chợ quê mình. Điều đó thật đáng quý biết bao.
Xuống chợ để giao lưu, trao đổi tâm tư tình cảm từ lâu đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của đồng bào nơi đây. Có người đi xuống tay không và về thì tay xách tay khiêng, có người thì xuống rồi về người không. Hình như đồng bào xuống chợ chỉ là cái cớ để hòa mình vào không khí chợ phiên đông vui, rực rỡ. Chị Vàng Thị Sống - 45 tuổi, dân tộc Mông ở bản Lùng Ác - tâm sự: “Chợ phiên tuần nào cũng đông vui, mình xuống chợ chơi và mua bán mấy thứ, vui lắm, gặp được nhiều người thân quen”.
Chợ phiên Vĩnh Yên không chỉ là không gian riêng cho chuyện mua bán nữa, mà đó còn là nơi hội tụ những giá trị truyền thống đã trường tồn từ bao đời nay trong cuộc mưu sinh của đồng bào nơi đây. Nhìn vào phiên chợ, ai ai cũng thấy ấm lòng bởi không khí và tâm trạng con người đã nói lên rằng cuộc sống nơi đây đang ngày càng khởi sắc, mức sống của đồng bào được nâng lên trông thấy mỗi ngày.
Đến chợ phiên Vĩnh Yên ngày cuối tuần, chân bước đi nhưng lòng chẳng muốn về. Phải chăng bản sắc vùng cao và tình người đã níu giữ tâm hồn lữ khách.
