Diễn trước Tổ nghề
Mặc dù Thanh Bình Từ Đường đang được Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế sửa chữa. Mái ngói, cột, kèo… ngổn ngang trong sân. Mặc dù vậy, ở bên ngoài ngôi từ đường, đoàn cải lương Sông Hương (trực thuộc Sở Văn hóa – Thể thao tỉnh Thừa Thiên – Huế) vẫn nhiệt tình biểu diễn phục vụ khán giả. Sân khấu được dựng lên quay mặt vào ngôi từ đường. Tối nào người dân cũng mong đến giờ diễn để rủ nhau đi xem các vở “Phạm Công – Cúc Hoa”, “Lá Sầu Riêng”, “Lan và Điệp”…
Bà Hoàng Thiên Thu, Tổ trưởng Tổ dân phố, ngồi bên cạnh, tâm sự: “Đoàn cải lương ni trước đây nổi tiếng lắm. Nay đoàn mới được khôi phục lại nên anh chị em nghệ sĩ rất mong sự ủng hộ từ bà con”. Ngồi xem hết vở “Phạm Công – Cúc Hoa”, tôi thầm khâm phục nghị lực của các diễn viên. Cứ mỗi đêm, các nghệ sĩ ngủ ngay tại gầm sân khấu chật chội, nóng bức nhưng khi bước lên sân khấu họ đều cống hiến hết mình. Và, những tràng pháo tay, sự ủng hộ vật chất tùy tâm từ khán giả… chính là động lực để các nghệ sĩ của đoàn theo nghề trong thời gian tới.
Vào cuối tháng Sáu năm ngoái, đoàn hát bội - cải lương tuồng cổ Ngọc Khanh thuộc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đồng Nai cũng đã vượt cả ngàn cây số đến biểu diễn phục vụ khán giả tại “Xóm hát bội”. NSƯT Ngọc Khanh (trưởng đoàn) cho hay: “Năm 1993, khi đến Huế để tham dự Liên hoan “Những trích đoạn tuồng hay toàn quốc”, tôi đã đến thăm Thanh Bình Từ Đường”. Bởi vậy, trong lòng luôn ấp ủ ít nhất được một lần dẫn các anh chị em nghệ sĩ cũng như học trò về đây để bái lạy tổ nghiệp và được hát phụng cúng tổ nghiệp của mình.
Lần đó, đoàn tập hợp được các nghệ sĩ hát bội kỳ cựu, giỏi nghề như NSƯT Ngọc Khanh, NS Bo Bo Hoàng, NS Hữu Lập, NS Thanh Hiệp, NS Phi Hùng, NS Minh Được, NS Mỹ Tuyết, NS Tuấn Kiệt và khá đông các nghệ sĩ hát bội trẻ, yêu nghề đến từ Vũng Tàu, Tiền Giang, Bình Dương... Các trích đoạn hát bội và cải lương tuồng cổ của đoàn như: “Huỳnh Châu hội yến”, “Tống tửu Đơn Hùng Tín”, “Phàn Định Công chém Sứ đề cờ”, “Lưu Kim Đính giải giá Thọ Châu”, “Tạ Ôn Đình đại chiến Phàn Diệm”, “Song nữ loạn Viên Môn”, “Câu Thơ Yên Ngựa”, “Lưu Kim Đính chiêu phu”, “Sau bức màn nhung” được khán giả chào đón nhiệt liệt...
Đêm diễn kết thúc lúc 1 giờ 30 sáng, vậy mà khán giả vẫn ngồi xem và luôn có những tràng pháo tay dành cho các nghệ sĩ. Bởi đã lâu rồi, người dân nơi đây, vốn được gọi là “Xóm hát bội”, mới có dịp nghe lại loại hình nghệ thuật biểu diễn đặc sắc này.
NSƯT Ngọc Khanh tâm sự: “Sân khấu hát bội đầy tính nhân văn, phản ánh rất rõ những tích cực và tiêu cực của xã hội qua mỗi thời đại, mỗi thời kỳ lịch sử, ca ngợi phẩm chất tốt đẹp: Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín mà đặc biệt là chuyên chở những tâm tư ước vọng của nhân dân ta. Vì vậy, nghệ thuật hát bội đã đi sâu vào trong lòng mỗi người dân Việt Nam, là một trong những nền tảng quý báu của nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc...
Dưới sự hội nhập văn hóa thế giới, mỗi thời đại đều có những loại hình văn hóa mới xuất hiện và cái cũ thường rơi vào quên lãng. Trên thực tế, loại hình nghệ thuật hát bội cũng rơi vào tình trạng ấy. Đó là điều mà chúng tôi cứ đau đáu trong lòng khi sàn diễn hát bội cứ bị thu hẹp dần”.
NS Hữu Lập, người có 60 năm gắn bó với sân khấu hát bội, đã cảm động nói: “Nếu các lần lưu diễn chỉ cần số lượng 1/4 khán giả như ở xóm hát bội này là chúng tôi đã mãn nguyện. Ở nhiều nơi từng đến trình diễn, tôi đã phải xin khán giả những tràng pháo tay. Còn ở đây, nghệ sĩ không cần phải thế, chúng tôi được thưởng rất nhiều tràng pháo tay. Tôi nghĩ đấy chính là động lực cho các anh em gắn bó với nghề”.
Từng là sân khấu lớn
Ông Trần Ngọc Lợi, 90 tuổi, người hơn 60 năm giữ hương khói ngôi từ, hồ hởi kể: Thanh Bình Thự được xây dựng vào năm Minh Mạng thứ 5 (1825), dùng làm nơi luyện tập cho những nghệ nhân thuộc đội hát bội Việt Tường trong cung cấm. Các sân dài và rộng trước Thanh Bình Từ Đường hiện nay trước đây là sân khấu Thanh Bình. Sân khấu này lúc đầu chỉ để diễn tập. Dần dần về sau theo yêu cầu của quần chúng, sân khấu là nơi biểu diễn phục vụ rộng rãi người xem của kinh thành Huế.
Ông Lợi cho biết thêm: Chính giữa Thanh Bình Từ Đường là bàn thờ các vị Tổ ngành xướng ca của cả nước. Tại đây có bài vị Càn Cương Hầu, được tôn xưng là ông Tổ ngành hát bội và hậu tổ hát bội là cụ Đào Tấn. Bên ngoài còn có 2 án thờ ở hai bên tả hữu (trái phải). Trong đó, án bên tả thờ các nghệ nhân quá cố như Đào Duy Từ, người có công lớn trong việc phát triển nghệ thuật hát bội nước nhà.
Thanh Bình Từ Đường được công nhận Di tích Văn hóa cấp quốc gia theo Quyết định số 776QÐ/VH ngày 23/6/1992 của Bộ Văn hoá - Thông tin (nay là Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) như sự tri ân đối với nghệ thuật sân khấu.
