Vua của các loại hạt
Sacha Inchi hay còn có tên là Inca Inchi, Penut Inca…, là thực vật thuộc họ thầu dầu, gồm 19 loài, có nguồn gốc từ vùng rừng rậm Amazon phân bố từ Bolivia tới Mexico nhưng phổ biến nhất là ở Peru, Ecuador và Colombia.… Khi đưa giống cây này về Việt Nam để dễ nhớ các nhà khoa học đặt tên cây là Sachi. Sachi được thổ dân vùng rừng rậm Amazon phát hiện, sử dụng từ khoảng 3.000 năm trước, để duy trì sức mạnh và tồn tại giữa tự nhiên khắc nghiệt. Trên bia đá những ngôi mộ cổ của người Inca còn khắc hình loại quả xòe ra như những cánh sao. Với người dân bản địa, Sachi được coi như là “nguồn sức mạnh của lòng can đảm” hay là “cây của sự sống” vì những giá trị dinh dưỡng nó mang lại.
“Vua của các loại hạt”, “Siêu thực phẩm mới”… là những cụm từ thường được dùng để ca ngợi về hạt của Sachi. So với các loại cây lấy dầu khác Sachi có hàm lượng omega cao nhất, đặc biệt là omega 3 cao gấp 17 lần dầu cá, gần 50 lần dầu oliu. Sachi được phong tặng là “Dầu ăn tốt nhất trên thế giới” tại Paris (Pháp) năm 2007, được các thị trường khó tính nhất như Mỹ, châu u, Nhật Bản săn lùng.
Ngoài omega, Sachi còn chứa các chất chống oxy hóa như vitamin A và vitamin E, một số loại axit amin thiết yếu và protein. Đây là các thành phần có vai trò quan trọng trong tái tạo và cải thiện da và tóc, phát triển thể chất và trí tuệ. Chính nhờ những dưỡng chất này mà nó đã soán “ngôi vương” của dầu oliu vốn được coi là một loại dầu thực vật cao cấp nhất từ trước đến nay của loài người.
Cây Sachi có khả năng chống chịu với cả sương muối, lạnh, nóng. Các nhà khoa học đã trồng thí nghiệm trong điều kiện sương muối nhiệt độ xuống 7oC hoặc khi nhiệt độ ngoài vườn đo được 48oC cây vẫn ra hoa. Tất cả đều sinh trưởng tốt, ra quả đều, tỷ lệ ra quả đạt 99%. Từ khi trồng chưa phải dùng bất cứ hóa chất nào để phun vì không phát hiện thấy đối tượng sâu bệnh nào đáng kể, chưa tới ngưỡng phòng trừ. Điều này giúp cho có thể phát triển Sachi theo hướng nông nghiệp hữu cơ.
Về năng suất, năm đầu 0,7-1 tấn/ha. Từ năm thứ 3 trở đi có thể đạt 5-7 tấn/ha tùy theo mật độ trồng cây. Tuổi đời của cây có thể đạt 20-30 năm và chu kỳ thu hoạch rất dài. Cây có thể trồng trên nhiều loại đất như đất đỏ bazan, đất xám, đất thịt pha cát, đất phù sa cổ, thậm chí cả ở đất núi đá bạc màu. Khi trồng Sachi có thể tận dụng tối đa các loại vật liệu địa phương như tre, gỗ… để đóng cọc, làm giàn.
Cây làm giàu trên đất khó
 |
Từng có nhiều năm nghiên cứu về loại cây này, chuyên gia nông nghiệp Nguyễn Lân Hùng cho biết, cây Sachi rất phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng Việt Nam. Nếu như những cây quý khác như sâm, mắc ca đòi hỏi khí hậu lạnh thì Sachi có thể sinh trưởng tốt ở nhiệt độ từ 7-48o C. Hiện tại, ở miền Bắc nước ta đã trồng thí điểm Sachi đạt kết quả khả quan là Hòa Bình, Sơn La, Thái Nguyên.
Với đặc thù là ra hoa kết quả quanh năm nên cứ khoảng 3-5 ngày lại cho thu hoạch một đợt. Bắt đầu từ năm thứ ba, sản lượng đạt 5-7 tấn hạt/ha. Với mức đầu tư từ 50 - 130 triệu đồng/ha, chỉ sau hai năm, người trồng có thể thu hồi vốn và từ năm thứ ba bắt đầu có lãi với mức thu ổn định 150 - 300 triệu đồng/ha/năm.
Ông Phạm Xuân Dũng, xã Cao Sơn, huyện Đà Bắc (Hòa Bình) là một trong những hộ nông dân đầu tiên tham gia trồng thử nghiệm 200 cây Sachi (giống do Công ty cổ phần Sacha Inchi Việt Nam cung cấp), trên diện tích khoảng 1.000m2. Ông Dũng cho biết, đất trồng Sachi của gia đình ông là đất đồi cao, cằn cỗi, trước đây chuyên trồng dong riềng và sắn.
Năm đầu trồng thử chưa bón phân được theo quy trình, lại chỉ nhờ “nước trời”, giàn leo làm bằng tre đơn sơ nhưng cây Sachi vẫn sinh trưởng tốt. Sau 3 - 4 tháng, cây đã ra hoa, đậu quả khá sai, trong đó đậu quả tập trung nhất vào dịp cuối năm. Đến nay, hơn 200 cây Sachi, trồng từ tháng 4.2017, đã cho thu hoạch 80kg quả (tương đương 800kg/ha), với giá thu mua hiện tại là 40.000 đồng/kg hạt khô, đây là nguồn thu nhập không nhỏ và đều đặn cho gia đình ông.
Được biết, đơn vị tiên phong đưa loại cây trồng này về Việt Nam là Công ty cổ phần Sacha Inchi Việt Nam. Trong năm 2017, công ty đã phối hợp với một số hợp tác xã ký hợp đồng trồng khảo nghiệm với tổng diện tích khoảng 20ha. Trong năm 2018, sẽ liên kết, ký hợp đồng với các hợp tác xã và nông dân tại 4 vùng trồng chính trên cả nước là Hòa Bình, Điện Biên, Bình Thuận và Tây Nguyên để nâng tổng diện tích cây Sachi lên 1.500ha.
Dự kiến tới năm 2020, mỗi vùng nguyên liệu tập trung này sẽ tăng diện tích lên từ 500 đến 1.000 ha/vùng. Tại trung tâm của mỗi vùng nguyên liệu, công ty sẽ đầu tư dây chuyền sơ chế sản phẩm thô, đi đôi với triển khai quy trình thu hái, phân loại hạt ngay tại nguồn, bao gói, lưu kho theo quy chuẩn quốc tế. Cùng với đó, công ty cung ứng cây giống, phân bón, chuyển giao kỹ thuật, hướng tới sản xuất đạt chuẩn organic để vươn tới thị trường Australia và EU...
Theo đánh giá của Sở NN và PTNT tỉnh Hòa Bình, qua năm đầu đưa vào trồng thử tại huyện Đà Bắc và một số mô hình khác tại tỉnh Hòa Bình, cây Sachi cho thấy khả năng thích ứng cao đối với đất đồi cằn cỗi… Mặt khác, do chu kỳ khai thác của cây sachi rất dài, từ 20 - 30 năm, nên việc đầu tư cho cây Sachi khá rẻ, chỉ khoảng 12 - 15 triệu đồng tiền giống/ha, nên rất phù hợp với điều kiện kinh tế của đồng bào miền núi khó khăn về vốn.
