Các nhà khoa học đã nhân giống thành công loài lan Dendrobium pensoda - một trong những nhóm hoa lan cắt cành được ưa chuộng bởi ưu thế màu sắc nổi bật, hoa có hương thơm, sai hoa và vòi hoa.

Chủ động nguồn giống

KS Phạm Thị Thu Nhi, Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Nông nghiệp Công nghệ cao, Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM cho biết, Dendrobium là một chi hoa lan lớn với hơn 1.600 loài phân bố ở vùng nhiệt đới, chủ yếu là ở vùng Đông Nam Á và châu Úc. Dendrobium pensoda thuộc chi Dendrobium, trong họ Orchidaceae, là loại hoa lan Dendrobium ưa nắng.

Nhóm thực hiện khảo sát ở thị trường TPHCM cho thấy, sản lượng tiêu thụ trong nước của hoa lan cắt cành là rất lớn, việc mở trộng quy mô trồng cây lan cắt cành thương phẩm mang lại giá trị kinh tế cao cho người trồng. Vì vậy, các loài hoa lan cắt cành, đặc biệt là cây Dendrobium pensoda đang được các nhà vườn ưu tiên trồng phục vụ cho kinh doanh. Do khó khăn về nguồn giống nên khả năng mở rộng diện tích trồng còn nhiều khó khăn.

KS Thu Nhi cho biết, hiện nay phương pháp nuôi cấy mô đã được áp dụng để nhân giống các loại hoa lan, đặc biệt là trong nhóm Dendrobium. Tuy nhiên, chưa có quy trình nhân giống in vitro cây Dendrobium pensoda.

Tại Việt Nam, nhân giống cây Dendrobium pensoda chủ yếu dựa vào phương pháp truyền thống là tách chiết cây con. Thời gian để cây ra một chồi non mới mất khá nhiều thời gian, khoảng 3 - 4 tháng. Đây là thời gian quá dài, ảnh hưởng lớn đến năng suất hoa và lợi nhuận cho người trồng.

Để tìm ra phương pháp nhân giống nhanh, rút ngắn quá trình tạo giống cho loài hoa lan cắt cành đang được ưa chuộng này, KS Thu Nhi và cộng sự đã tìm hiểu nguyên nhân vì sao lại mất quá nhiều thời gian cây mới nảy chồi.

Kết quả bước đầu khảo sát thử nghiệm cho thấy, loại cây này rất dễ tiết ra các hợp chất phenolic, đặc biệt là ở giai đoạn khử trùng mẫu, mẫu bị tổn thương dễ tiết ra nhiều hợp chất phenolic làm cho môi trường nuôi cấy bị hóa nâu, quá trình nhân giống của cây bị chậm lại.

“Vì vậy, cần có nghiên cứu để khắc phục hiện tượng này giúp cho quá trình nhân giống in vitro cây đạt hiệu quả tối ưu hơn bằng cách bổ sung vào môi trường các hợp chất chống hóa nâu (như PVP, bạc nitrat và acid ascorbic), đồng thời kết hợp khảo sát sự giảm tiết phenol bằng phương pháp nuôi cấy ngập chìm tạm thời RITA® trong quá trình nuôi cấy”, KS Phạm Thị Thu Nhi cho hay.

Nhân nhanh số lượng cây giống bằng công nghệ

Nhóm nghiên cứu đã xác định được nồng độ của chất chống hóa nâu và chất điều hòa sinh trưởng phù hợp để thúc đẩy quá trình nhân giống in vitro cho cây lan Dendrobium pensoda, từ đó giúp nhân nhanh số lượng cây giống đáp ứng nhu cầu thị trường.

Nhóm đã tạo PLBs (Protocorm like bodies) từ chồi đỉnh, tái sinh chồi từ PLBs, tăng trưởng chồi và tạo rễ in vitro. Protocorm là thuật ngữ dùng trong nuôi cấy tế bào lan, dùng chỉ thể màu xanh phát triển từ phôi, từ đó phát sinh hình thái ví dụ như tạo chồi. Trong nuôi cấy mô lan, người ta cảm ứng tạo ra protocorm mà không cần hạt bằng sử dụng kết hợp các chất điều hòa sinh trưởng khác nhau.

Mẫu sau khi cắt khỏi cây mẹ được tiến hành khử trùng để loại bỏ hoàn toàn vi sinh vật, sau đó chồi non đã được khử trùng sẽ tiếp tục được ngâm với chất chống hóa nâu hoặc nuôi cấy trong môi trường có bổ sung chất chống hóa nâu để ngăn hiện tượng tiết phenol.

Khi chồi ngủ đạt kích thước 2cm sẽ tiến hành tách lấy chồi đỉnh (1cm) rồi cấy vào môi trường tạo PLBs. Kế tiếp, tiến hành nuôi cấy tái sinh chồi từ PLBs, cuối cùng là tăng trưởng và tạo thành cây con in vitro hoàn chỉnh.

Nhóm nghiên cứu kết luận, thời gian ngâm mẫu với bạc nitrat trong 5 phút là phù hợp với tỉ lệ tạo chồi đạt 81,49%. Chồi ngủ phát triển nhanh, mẫu ít tiết phenol và vòng hóa nâu màu nhạt, chồi ngủ phát triển nhanh, không bị bất thường về hình thái.

Qua các môi trường thử nghiệm, nhóm nghiên cứu kết luận trên môi trường có bổ sung 200ml nước dừa là tối ưu để nuôi cấy tăng trưởng chồi và tạo cây con hoàn chỉnh với chiều cao cây đạt cao nhất là 3,03cm và số rễ trung bình là 5,10 rễ, chồi to, màu xanh nhạt, lá mở vươn lên cao.