Những tiêu chí rõ ràng sẽ giúp hệ thống vận hành ổn định và nâng cao chất lượng đào tạo.
Thực tế những năm đầu triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 cho thấy, câu chuyện lựa chọn sách giáo khoa đã trở thành chủ đề được bàn luận sôi nổi ở nhiều địa phương.
Không chỉ giáo viên, mà cả phụ huynh, học sinh và các nhà quản lý giáo dục đều đặt chung một câu hỏi: đâu là bộ sách có thể đáp ứng yêu cầu mới, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi nhất cho quá trình dạy – học?
Đầy đủ, đồng bộ và giá thành hợp lý
Một bộ SGK chuẩn, đáp ứng đầy đủ các tiêu chí, không chỉ là tập hợp những cuốn sách được biên soạn theo chương trình mới. Đó là nền tảng quan trọng đóng vai trò là khung tham chiếu cho giáo viên, đồng thời đảm bảo tính ổn định, chất lượng và hiệu quả quá trình dạy học trên phạm vi cả nước.
Tính đầy đủ và đồng bộ là một trong những tiêu chí quan trọng hàng đầu khi các cơ sở giáo dục lựa chọn sách giáo khoa. Một bộ sách phù hợp phải bao quát đầy đủ tất cả môn học, kể cả những môn có ít học sinh lựa chọn hoặc mang tính đặc thù, đồng thời đi kèm tài liệu giáo dục địa phương được biên soạn thống nhất, đáp ứng nhu cầu thực tiễn của từng vùng. Sự đầy đủ này giúp nhà trường xây dựng kế hoạch dạy học ổn định, tránh tình trạng thiếu hoặc không đồng bộ giữa các môn học và khối lớp.
Bên cạnh sách in, yêu cầu về học liệu số cũng ngày càng rõ nét. Một bộ SGK đáp ứng tiêu chí hiện nay cần sở hữu hệ sinh thái học liệu đa dạng như bài tập tương tác, audio, video, tư liệu thực tế, sách giáo viên và sách bài tập,...
Điều này đòi hỏi đơn vị biên soạn có đủ năng lực về nhân lực, tài chính và công nghệ để phát triển học liệu số, đồng thời triển khai tập huấn giáo viên một cách thường xuyên. Khi các thành phần được thống nhất, bộ SGK mới thực sự trở thành hệ công cụ hỗ trợ hiệu quả.
Song song với yêu cầu về tính đồng bộ học liệu, giá bán hợp lý cũng trở thành một tiêu chí quan trọng khi các trường và phụ huynh xem xét lựa chọn sách. Một bộ SGK được đánh giá là phù hợp phải đảm bảo giá thành hợp lý, giảm gánh nặng tài chính cho phụ huynh, học sinh và ngân sách nhà nước. Điều này trước hết phụ thuộc vào quy trình biên soạn, thiết kế, in ấn và phát hành được tối ưu, giúp giảm chi phí mà vẫn giữ chất lượng sách.
Bên cạnh đó, mức giá bán lẻ cần thấp hơn hoặc ở mức cạnh tranh so với mặt bằng thị trường, phù hợp định hướng quản lý của cơ quan nhà nước. Việc kiểm soát chi phí sản xuất theo hướng minh bạch và hợp lý không chỉ hỗ trợ phụ huynh, học sinh mà còn giảm gánh nặng cho ngân sách khi triển khai các chính sách đặt hàng, cấp phát hoặc hỗ trợ SGK cho các nhóm đối tượng khó khăn.
Đảm bảo phổ biến và an toàn trong cung ứng
Trong quá trình triển khai thực tiễn, mức độ được lựa chọn rộng rãi cũng phản ánh mức độ phù hợp của một bộ sách giáo khoa. Khi một bộ SGK được giáo viên, phụ huynh và học sinh tin tưởng sử dụng phổ biến, tránh tình trạng thay đổi bất ngờ gây ảnh hưởng đến chất lượng. Sự ổn định này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh các nhà trường đang phải liên tục thích ứng với chương trình mới.
Việc lựa chọn một bộ SGK đã được áp dụng rộng rãi còn mang lại nhiều lợi ích cụ thể như hạn chế việc thay đổi, mua sắm sách theo từng năm, giảm áp lực tập huấn lại cho đội ngũ giáo viên, đồng thời bảo đảm sự thống nhất trong kiểm tra, đánh giá và điều hành chuyên môn. Ngoài ra, sự phổ biến cũng tạo thuận lợi cho các hoạt động liên trường hoặc các chương trình phối hợp trên phạm vi toàn quốc, giúp hệ thống giáo dục vận hành trơn tru và đồng bộ hơn.
Tuy nhiên, không chỉ cần phổ biến và ổn định trong thực tiễn, một bộ SGK phù hợp còn phải bảo đảm an ninh và an toàn trong toàn bộ quá trình cung ứng. Đây là yêu cầu đặc biệt quan trọng trong bối cảnh ngành Giáo dục phải đáp ứng nhu cầu học tập trên phạm vi cả nước, kể cả trong những tình huống bất thường như thiên tai, dịch bệnh hoặc biến động thị trường. Để làm được điều đó, bộ SGK cần có cơ sở pháp lý rõ ràng, tránh phát sinh rủi ro liên quan đến bản quyền hay chủ sở hữu.
Thêm vào đó, việc cập nhật, chỉnh sửa nội dung theo chỉ đạo của cơ quan quản lý phải được thực hiện kịp thời, nhằm duy trì tính chính xác và phù hợp của sách. Hệ thống phân phối cũng cần vận hành minh bạch, đáp ứng các chính sách như cấp miễn phí SGK cho đối tượng thụ hưởng, đặt hàng hoặc đấu thầu bằng nguồn ngân sách nhà nước.
Ở góc độ chuyên môn, sự phù hợp về phương pháp sư phạm và kiểm tra đánh giá cũng là yêu cầu không thể thiếu khi xem xét SGK tiêu chuẩn. Bộ sách cần bảo đảm sự thống nhất về triết lý và cách tiếp cận giáo dục, qua đó tạo điều kiện để giáo viên triển khai dạy học đúng định hướng của Chương trình GDPT 2018. Tính liên thông từ lớp 1 đến lớp 12 đặc biệt quan trọng, giúp tránh nội dung chồng chéo giữa các cấp và hỗ trợ nhà trường xây dựng kế hoạch giảng dạy hiệu quả.
Đồng thời, SGK phải hỗ trợ việc tổ chức kiểm tra – đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Bộ sách cũng cần bảo đảm không tạo thêm gánh nặng cho đội ngũ giáo viên trong bối cảnh nhiều địa phương đang tinh giản bộ máy quản lý.
Những tiêu chí trên cho thấy việc lựa chọn bộ SGK phù hợp không chỉ nằm ở quyển sách, mà còn ở cả hệ sinh thái học liệu, cơ chế cung ứng, giá thành và sự ổn định trong toàn hệ thống giáo dục. Đây là điều kiện quan trọng để các trường phổ thông thực hiện hiệu quả Chương trình GDPT 2018, đồng thời bảo đảm quyền lợi học tập của học sinh trên mọi vùng miền.
