Khi nói đến việc chẩn đoán chính xác một căn bệnh, chúng ta nghĩ rằng cần có thiết bị công nghệ cao, đắt tiền, có khả năng nhìn sâu bên dưới da để biết những gì đang diễn ra trong cơ thể.
Dù những thiết bị công nghệ cao này mang lại hiệu quả đáng kinh ngạc nhưng chúng không phải công cụ duy nhất có khả năng phát hiện bệnh. Động vật, thậm chí những loài nuôi trong nhà, cũng có khả năng phát hiện bệnh ở người.
Có nhiều trường hợp chủ không hay biết mình mắc bệnh và vật nuôi đang cố gắng cảnh báo họ. Đơn cử, chó liếm, ngửi, thậm chí cắn những đốm trên da của chủ nhân. Những đốm sau đó được chẩn đoán là u ác tính.
Chó
Chó là động vật nổi tiếng nhất có thể phát hiện bệnh ở người, bao gồm các bệnh như Parkinson, ung thư bàng quang, sốt rét... Các cơn động kinh, giảm lượng đường trong máu ở bệnh nhân tiểu đường cũng được phát hiện bởi những chú chó được huấn luyện đặc biệt.
Dường như khứu giác tinh nhạy của chó là chìa khóa cho khả năng phát hiện mùi, ngay cả ở nồng độ cực thấp. Ước tính, khứu giác của chó tốt hơn của chúng ta gấp 10 nghìn lần. Chúng thậm chí có thể sử dụng hai lỗ mũi một cách độc lập khi tìm kiếm mùi hương.
Chó phát hiện các tín hiệu sinh học và chó cảnh báo y tế ban đầu được huấn luyện để tìm ra một số mùi cụ thể và sẽ được thưởng để nhớ về những mùi này. Sau đó, chúng được đào tạo để nhận ra những thay đổi về mùi hoặc những thay đổi về thể chất, hành vi ở người bệnh. Từ đó, chúng có thể dự đoán một cơn động kinh hay các vấn đề sức khỏe khác.
Chó phát hiện sinh học thường sẽ đứng im khi chúng nhận ra mùi hương và chờ đợi phần thưởng. Chó cảnh báo y tế thường sẽ báo hiệu cho người bệnh bằng cách dùng chân chạm hoặc huých nhẹ vào người bệnh để có hướng xử lý kịp thời.
Chuột
Chuột cũng rất giỏi đánh hơi một số mùi đặc trưng. Chuột túi khổng lồ châu Phi được huấn luyện để phát hiện mùi thuốc mìn ở Mozambique. Chuột cũng có thể phát hiện các dấu hiệu bệnh. Đơn cử, chúng phát hiện ra bệnh lao trong các mẫu đờm của người bị nghi ngờ mắc bệnh.
Chúng rất nhanh, chỉ mất khoảng 20 phút để kiểm tra 100 mẫu bệnh, đồng thời sử dụng kỹ năng đánh hơi nhằm phát hiện các dấu hiệu hóa học đặc trưng của bệnh lao. Và tỷ lệ phát hiện các mẫu phẩm dương tính với bệnh lao chính xác lên tới 81%.
Phần thưởng cho chúng nếu đoán đúng thường là một quả bơ hoặc chuối. Điều này khiến việc huấn luyện chuột trở nên hữu ích khi thời gian và tiền bạc bị hạn chế.
Ong
Ong mật có thể phát hiện ra dấu hiệu của một số bệnh trong mẫu vật như ung thư phổi, bệnh lao, Covid-19. Loài ong này cực kì nhạy cảm với mùi có nồng độ thấp, khiến chúng có khả năng phát hiện những thay đổi về mặt hóa học tương tự như chó và chuột.
Các nhà nghiên cứu có thể huấn luyện ong mật phản ứng với sự hiện diện của mùi cụ thể bằng cách thè lưỡi ra nếm đường. Với sự huấn luyện, phản ứng này trở nên nhất quán và ong sẽ cực kỳ nhạy cảm với mùi liên quan đến tình trạng bệnh.
Khả năng này khiến ong mật hữu ích trong việc phát hiện bệnh giống như chó hay chuột. Kích thước của chúng khiến chúng trở thành lựa chọn hiệu quả hơn và ít tốn kém hơn trong việc sàng lọc nhanh mẫu bệnh.
Các giác quan cao cấp
Làm thế nào động vật có thể phát hiện các bệnh ở người? Điều này có liên quan đến khả năng phát hiện những thay đổi nhỏ trong mùi hương hóa học của con người ở nhiều loài động vật.
Nhiều loài (như chó, chuột và ong) có thể phát hiện những thay đổi rất nhỏ trong các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC) mà cơ thể thải ra ở nồng độ thấp, ngay cả khi họ khỏe mạnh.
Trên thực tế, hơi thở của con người chứa khoảng 3,5 nghìn loại VOC khác nhau. Thành phần và nồng độ VOC mà cơ thể thải ra thay đổi tùy theo sức khỏe của một người và khác nhau nếu họ mắc các bệnh khác nhau.
Khả năng phát hiện bệnh tật của động vật không chỉ có lợi cho con người. Ví dụ, giun C elegans không chỉ có thể phát hiện ung thư trong mẫu phẩm của con người mà khứu giác của chúng cũng phát hiện ra ung thư ở chó hay mèo.
Các kỹ năng đánh hơi ở động vật là một cách hiệu quả, không xâm lấn, nhanh chóng và tiết kiệm chi phí trong việc sàng lọc sức khỏe. Nó đồng thời tăng cường tương tác tích cực giữa con người và động vật.
Do các quy định, động vật được sử dụng để phát hiện bệnh chỉ được coi là công cụ sàng lọc, phối hợp cùng các kỹ thuật chẩn đoán y khoa. Nhưng nếu khuôn khổ quy định cho phép, trong tương lai, động vật phát hiện bệnh có thể trở thành một phần chẩn đoán quan trọng.
Bằng chứng là chó phát hiện Covid-19 nhanh hơn và rẻ hơn so với xét nghiệm PCR thông thường. Nếu hiểu được khả năng phát hiện bệnh ở động vật, khoa học có thể cải thiện các xét nghiệm chẩn đoán và nâng cao hiệu quả, hiệu suất chẩn đoán bệnh ở người. Loài người có thể phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm và có nhiều khả năng điều trị tích cực.
Tuy nhiên, các nhà khoa học lưu ý rằng sức khỏe và phúc lợi của động vật cũng cần được ưu tiên trong quá trình phát hiện và chẩn đoán bệnh. Đạo đức sinh học của động vật phải luôn được tính toán song hành cùng với các yếu tố khác như chi phí, mức độ an toàn và hiệu quả trong các chương trình sàng lọc bệnh.
