Điều này không chỉ tạo ra khoảng cách cảm xúc, mà còn tiềm ẩn nhiều hệ lụy về mặt tâm lý cho trẻ. Vậy làm thế nào để giúp con cởi mở hơn, coi cha mẹ là bạn đồng hành, xây dựng cầu nối gắn kết trong gia đình?
Mất kết nối giữa các thành viên
Một trong những nỗi buồn thầm lặng của nhiều bậc cha mẹ hiện nay là việc con cái ngày càng ít chia sẻ, ít tâm sự. Dù sống chung dưới một mái nhà, nhưng giữa cha mẹ và con cái lại tồn tại những khoảng cách vô hình. Có những chuyện quan trọng trong cuộc sống, con sẵn sàng nói với bạn bè, thầy, cô giáo, thậm chí là mạng xã hội, nhưng tuyệt nhiên không mở lời tâm sự với cha mẹ.
Đây không chỉ là vấn đề giao tiếp trong gia đình, mà còn có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng về tâm lý, hành vi và cả mối quan hệ lâu dài. Vậy nguyên nhân từ đâu và phải làm thế nào để khắc phục tình trạng này?
Theo TS Nguyễn Hạnh Liên, giảng viên Khoa Tâm lý học (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội), khi con cái không tìm được nơi an toàn để chia sẻ cảm xúc, các em thường có xu hướng dồn nén cảm xúc tiêu cực như buồn bã, lo âu, tức giận. Tình trạng này kéo dài có thể dẫn đến stress, trầm cảm hoặc khủng hoảng tâm lý, đặc biệt là ở lứa tuổi dậy thì – thời điểm tâm sinh lý đang biến động mạnh mẽ.
Chung quan điểm, Tiến sĩ Tâm lý học Trần Minh Đức, chuyên gia Tâm lý học, giảng viên Khoa Tâm lý (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định: “Giao tiếp trong gia đình là cầu nối quan trọng để hình thành sự tin tưởng và thấu hiểu. Khi cầu nối này đứt gãy, trẻ dễ cảm thấy cô lập và có thể phản ứng tiêu cực như chống đối hoặc thụ động, gây ra xung đột thường xuyên”.
Theo các chuyên gia, việc thiếu sự đồng hành từ cha mẹ, nhiều trẻ sẽ tìm kiếm sự lắng nghe từ bên ngoài, thế nhưng do còn non nớt và thiếu kinh nghiệm sống, các em có thể bị ảnh hưởng tiêu cực. Đơn cử, trẻ có thể tâm sự với bạn xấu, bị lôi kéo vào các hành vi lệch lạc như bỏ học, nói dối, nghiện game, thậm chí là sử dụng chất kích thích. Mạng xã hội hiện nay xuất hiện nhiều hội nhóm không lành mạnh cũng dễ dàng trở thành nơi gieo rắc những tư tưởng lệch lạc nếu trẻ không có nền tảng vững vàng từ gia đình.
Không những vậy, việc trẻ không muốn kết nối, trò chuyện với bố mẹ có thể dẫn tới sự nguội lạnh trong mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái. Khi con không còn muốn chia sẻ, cha mẹ dần bị “cô lập” khỏi thế giới nội tâm của con. Điều này khiến việc dạy dỗ, định hướng trở nên khó khăn. Nhiều bậc phụ huynh than phiền rằng “nói con không nghe”, “con không hợp tác”, nhưng quên mất rằng gốc rễ có thể nằm ở chỗ mất sự kết nối cảm xúc.
Không dừng lại ở đó, việc thiếu kỹ năng chia sẻ còn khiến trẻ gặp khó khăn trong các mối quan hệ xã hội, dễ khép kín, thiếu tự tin, hoặc ngược lại là nổi loạn, bốc đồng để tìm kiếm sự chú ý. Tất cả đều ảnh hưởng đến quá trình phát triển nhân cách và khả năng thích nghi của trẻ trong tương lai.
Việc con cái không tâm sự với cha mẹ không đơn giản là “con không muốn nói chuyện”, mà là một dấu hiệu cảnh báo quan trọng cho mối quan hệ trong gia đình. Nếu không được quan tâm đúng cách, từ vết nứt nhỏ có thể trở thành khoảng cách không thể hàn gắn trong tương lai.
Phản ứng tiêu cực
Vì sao trẻ không tâm sự, bày tỏ ý kiến? Một trong những lý do phổ biến nhất là cha mẹ thiếu sự lắng nghe thực sự. Nhiều phụ huynh không có thói quen lắng nghe, thường phản ứng ngay lập tức bằng cách phán xét, khuyên bảo, la mắng hoặc phủ nhận cảm xúc của con.
Khi con chia sẻ, nếu chỉ nhận lại sự trách móc hay áp đặt, con sẽ cảm thấy không được thấu hiểu và từ đó dần rút lui, không còn muốn tâm sự. Trên thực tế, việc lắng nghe tích cực và không phán xét chính là chìa khóa để tạo dựng cầu nối cảm xúc giữa cha mẹ và con cái.
Nhiều cha mẹ còn có thói quen phản ứng tiêu cực khi con chia sẻ. Thay vì đón nhận một cách nhẹ nhàng, nhiều người lớn lại thể hiện sự tức giận, mắng mỏ hoặc thậm chí dùng chuyện con nói để kiểm soát, răn đe các em. Khi đó, trẻ học được rằng việc nói ra suy nghĩ, cảm xúc của mình sẽ chỉ đem lại rắc rối, khiến các em dần đóng cửa lòng mình.
Em Hồ Gia M. (15 tuổi, quận Ba Đình, Hà Nội) cho biết, bố mẹ em thường đặt ra những chuẩn mực cao về thành tích học tập, thậm chí cả cách ứng xử trong cuộc sống khiến em cảm thấy rất áp lực. Khi em tâm sự với mẹ rằng có tình cảm với một bạn nữ trong lớp, ngay lập tức bố mẹ em liền cho rằng đó là “tình cảm nhố nhăng” và cấm đoán em không được yêu đương sớm, cần tập trung vào việc học.
Do tâm lý sợ bị cha mẹ thất vọng hoặc bị trách mắng, phạt khi không đáp ứng được những kỳ vọng của cha mẹ, em chọn cách giấu giếm những cảm xúc tiêu cực. Dần dần, em trở nên khép kín và không còn muốn tâm sự với bố mẹ bất cứ chuyện gì. Thay vào đó, M. thường tâm sự và chia sẻ với gia sư của mình vì người này “mang đến cảm giác thoải mái, không phán xét, tôn trọng cảm xúc của em và biết lắng nghe”.
Một nguyên nhân sâu xa hơn là thiếu sự kết nối cảm xúc từ thuở nhỏ. Mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái không thể hình thành bền chặt chỉ trong vài tháng hay vài năm. Nếu từ khi còn bé, cha mẹ không dành thời gian chơi đùa, lắng nghe và thấu hiểu con, trẻ sẽ khó xây dựng được sự tin tưởng để tâm sự khi trưởng thành. Đây là bài học nhắc nhở các bậc phụ huynh về vai trò quan trọng của sự đồng hành và yêu thương liên tục trong quá trình nuôi dạy con.
Theo các chuyên gia tâm lý, khoảng cách thế hệ và sự thiếu hiểu biết về tâm lý tuổi dậy thì cũng là nguyên nhân làm gia tăng sự ngăn cách giữa cha mẹ và con cái. Tuổi dậy thì là giai đoạn trẻ thường có cách suy nghĩ và hành xử khác biệt so với cha mẹ do có nhiều thay đổi mạnh mẽ về tâm sinh lý và tâm trạng. Nếu cha mẹ không chủ động tìm hiểu, không có sự đồng cảm và thông cảm, con cái cảm thấy không ai hiểu mình và ngại tâm sự vì cảm thấy không tìm được tiếng nói chung với phụ huynh.
Hiểu rõ những nguyên nhân này, các chuyên gia tâm lý khuyến cáo cha mẹ cần xây dựng một môi trường giao tiếp cởi mở, tích cực, tránh phán xét và áp đặt. Đồng thời, cha mẹ nên dành thời gian chất lượng để quan tâm, lắng nghe và đồng hành cùng con từ khi còn nhỏ. Việc nắm bắt tâm lý tuổi teen và thể hiện sự thấu hiểu sẽ giúp gia đình giữ được sự gắn kết bền chặt, giảm thiểu những rạn nứt không đáng có.
Lắng nghe và không phán xét
Theo TS Nguyễn Hạnh Liên, để con tin tưởng và mở lòng, cha mẹ cần học cách lắng nghe tích cực và không phán xét.
Việc lắng nghe, đặt mình vào vị trí của con để thấu hiểu cảm xúc và suy nghĩ của trẻ rất quan trọng. Cho dù không cùng góc nhìn và chung quan điểm thì cha mẹ cũng nên tránh phản ứng ngay bằng cách la mắng hay phủ nhận cảm xúc của con. Thay vào đó, phụ huynh nên đón nhận bằng sự nhẹ nhàng, không biến những câu chuyện thành công cụ kiểm soát hay gây áp lực thêm cho con. Điều này sẽ giúp trẻ biết rằng chia sẻ là hành động tích cực, không gây hậu quả tiêu cực. Khi con cảm nhận được sự đồng cảm và tôn trọng, các em sẽ cảm thấy an toàn để chia sẻ nhiều hơn.
Bên cạnh đó, cha mẹ nên giảm bớt áp lực và kỳ vọng đặt lên con. Áp lực từ việc “phải ngoan”, “phải học giỏi”, “phải như con nhà người ta” đôi khi khiến trẻ sợ thất vọng và chọn cách giấu kín cảm xúc tiêu cực. Thay vào đó, hãy khích lệ con bằng sự yêu thương vô điều kiện, để con biết rằng dù kết quả ra sao, cha mẹ vẫn luôn là chỗ dựa vững chắc.
Đặc biệt, cha mẹ cần tìm hiểu tâm lý tuổi dậy thì và trở thành bạn đồng hành cùng con. Tuổi dậy thì là giai đoạn nhiều biến đổi tâm sinh lý, nếu không được thấu hiểu, con dễ cảm thấy bị cô lập. Chủ động học hỏi và tìm hiểu về những thay đổi này sẽ giúp cha mẹ đồng cảm hơn, giảm xung đột và tạo sự gần gũi hơn với con. Điều này sẽ giúp các bậc cha mẹ trở thành người bạn đáng tin cậy của con. Khi con cảm nhận được cha mẹ không chỉ là người lớn ra lệnh, mà còn là người bạn thân thiết, biết lắng nghe và chia sẻ, các em sẽ tự nhiên mở lòng, chia sẻ mọi tâm tư, nguyện vọng trong cuộc sống.
Việc xây dựng môi trường giao tiếp cởi mở trong gia đình không phải chuyện ngày một ngày hai mà là quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên nhẫn và nỗ lực từ cả cha mẹ và con cái. Khi cầu nối cảm xúc được vun đắp, mối quan hệ gia đình sẽ ngày càng bền chặt, là bệ phóng vững chắc giúp con phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần.
Đây cũng là chìa khóa giúp con cái tự tin chia sẻ tâm tư. Việc tâm sự, chia sẻ, bày tỏ ý kiến là cầu nối tình cảm không thể thiếu, là nền tảng giúp con trẻ vững bước trưởng thành trong tương lai. Trong hành trình đó, cha mẹ chính là người bạn đồng hành quan trọng nhất trên hành trình trưởng thành của con. Hãy bắt đầu từ những thay đổi nhỏ, kiên nhẫn lắng nghe và yêu thương vô điều kiện để giữ gìn sợi dây gắn kết thiêng liêng giữa cha mẹ và con cái.
