Đây là một trong những chất điều chỉnh tâm trạng quan trọng nhất của chúng ta, có liên quan chặt chẽ đến việc kiểm soát sự hung hăng.

Mối liên hệ mạnh mẽ

Khi nhiệt độ tăng đột biến, tỷ lệ tự tử, tội phạm và bạo lực cũng tăng theo. Twitter đã ghi nhận số lượng gia tăng các dòng tweet thể hiện sự căm thù và hành vi gây hấn trực tuyến trong những đợt nắng nóng.

Đồng thời, nhiều người dùng mạng xã hội thể hiện tâm trạng bằng những cụm từ mà các nhà nghiên cứu cho là có liên quan đến chứng lo âu và trầm cảm. Chính ngôn ngữ của chúng ta nắm bắt được sức nóng và cảm xúc.

Cụ thể, khi khó chịu, chúng ta “nóng bừng mặt”. Hay, khi tức giận, chúng ta cảm thấy “máu sôi lên”. Khi điều gì đó trở nên quá sức, chúng ta phải “xả hơi”. Cuộc khám phá của Spike Lee về nạn phân biệt chủng tộc trong bộ phim “Do The Right Thing” năm 1989 đã nói về ngày nóng nhất năm, khi nhiệt độ thiêu đốt gây ra những phản ứng dữ dội.

Các bác sĩ và nhà khoa học đã bắt đầu làm sáng tỏ mối tương tác phức tạp giữa nhiệt độ cực cao và kết quả sức khỏe tâm thần kém.

Khi một đợt nắng nóng đầu mùa khác tấn công vùng Tây Bắc nước Mỹ, các chuyên gia cho biết, việc hiểu nhiệt độ cao ảnh hưởng đến não như thế nào là vô cùng quan trọng. Đồng thời, cần thiết hơn là cách chúng ta có thể bảo vệ bản thân và những người khác trong thời tiết nắng nóng.

“Thật dễ hiểu việc trải qua một trải nghiệm đau thương như một cơn bão có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần như thế nào”, Shabab Wahid - một chuyên gia về sức khỏe tâm thần tại Khoa Sức khỏe Toàn cầu của Trường Đại học Georgetown chia sẻ. Chuyên gia này cho biết, mối liên hệ giữa sức nóng và bệnh tâm thần không trực quan như vậy.

Ông Wahid gần đây đã đồng xuất bản một nghiên cứu trên tạp chí The Lancet Planetary Health. Nghiên cứu cho thấy, ngay cả khi nhiệt độ môi trường xung quanh tăng một độ so với mức bình thường cũng góp phần làm tăng khả năng bị trầm cảm và lo lắng. Trong khi nghiên cứu của ông tập trung vào Bangladesh, những phát hiện này cũng được ứng dụng trên toàn cầu.

“Ngày càng có nhiều tài liệu khoa học xác định mối liên hệ này giữa các yếu tố liên quan đến khí hậu và kết quả bất lợi về sức khỏe tâm thần. Mọi dấu hiệu cho thấy, khi tình trạng biến đổi khí hậu tiếp tục trở nên tồi tệ hơn, những mối liên kết này sẽ ngày càng mạnh mẽ”, nhà nghiên cứu này cho biết.

Thật vậy, theo một nghiên cứu năm 2018 do nhà kinh tế Marshall Burke của Stanford thực hiện được công bố trên tạp chí Nature Climate Change, nhiệt độ trung bình tăng 1,8 độ F (1 độ C) ở Mỹ và Mexico có tương quan với mức tăng 1% số vụ tự tử hằng năm. Con số này tương ứng với hàng nghìn vụ tự tử.

Nghiên cứu của nhà kinh tế Burke dự đoán rằng, nếu nhiệt độ tiếp tục tăng cao như dự đoán của các nhà khoa học khí hậu, thì sự gia tăng kết quả sẽ đủ để “quét sạch” những nỗ lực kết hợp của những chương trình ngăn chặn tự sát và chính sách kiểm soát súng ở Mỹ.

Ông Robin Cooper - Phó Giáo sư tại Trường Đại học California San Francisco kiêm Chủ tịch của Liên minh Tâm thần Khí hậu cho biết, số ngày nắng nóng cực độ đang tăng lên hằng năm do biến đổi khí hậu. Điều đó làm thay đổi cơ bản các tương tác xã hội và sức khỏe cá nhân, đe dọa nghiêm trọng đến sự ổn định tinh thần.

“Chúng ta phải bắt đầu coi biến đổi khí hậu là một cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần. Nếu bỏ qua biến đổi khí hậu như một mối đe dọa sức khỏe cộng đồng, chúng ta đang từ bỏ vai trò là nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe”, ông Cooper cho biết.

Mặc dù nhiệt ảnh hưởng đến chức năng não là điều đã được chứng minh rõ ràng, nhưng các cơ chế chính xác vẫn chưa được hiểu rõ. Các nhà khoa học chỉ ra vô số yếu tố tâm lý, xã hội và sinh học có liên quan lẫn nhau, từ giấc ngủ bị gián đoạn đến chức năng suy giảm nhiệt của các chất dẫn truyền thần kinh và hormone quan trọng.

Thời điểm nhiệt độ biến động

Việc hiểu nhiệt độ cao ảnh hưởng đến não như thế nào là vô cùng quan trọng.

Theo ông Josh Wortzel - người nghiên cứu về sự giao thoa giữa biến đổi khí hậu, sóng nhiệt và nhiệt độ, sức khỏe tâm thần tại Trường Đại học Brown (Mỹ), các vụ tự tử và sự kiện liên quan đến chứng hưng cảm và rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) có xu hướng xảy ra vào cuối mùa Xuân và đầu mùa Hè.

Đây là thời điểm khi nhiệt độ dễ biến động hơn. Ông nói: “Không nhất thiết là những ngày nóng nhất trong năm có liên quan đến số vụ tự tử và ý định tự tử nhiều nhất. Thực ra là khi nhiệt độ thay đổi đáng kể, tình trạng đó cũng xảy ra”.

Những đợt dao động nghiêm trọng, chẳng hạn như nhiệt độ tăng đột biến từ 15 - 30 độ F (-9 đến -1,1 độ C) ở các vùng thuộc Tây Bắc Thái Bình Dương, thường là nguy hiểm nhất.

Phần lớn trong số các vấn đề kể đến có thể bắt nguồn từ giấc ngủ. Bất cứ ai từng trải qua đợt nắng nóng mà không có điều hòa đều biết rằng, để đạt được giấc ngủ chất lượng là điều “khó nắm bắt”.

Ông Cooper cho biết, theo thời gian, các hiệu ứng tích lũy có thể dẫn đến mất trí nhớ, thiếu tập trung và tăng sự cáu kỉnh. “Giấc ngủ là một chức năng vô cùng phức tạp. Việc thiếu ngủ để phục hồi sức khỏe tinh thần có rất nhiều tác động khác nhau”, chuyên gia cho biết.

Chuyên gia này lưu ý rằng, giấc ngủ bị suy giảm thường là nguyên nhân gây ra các cơn hưng cảm ở những người mắc chứng rối loạn lưỡng cực. Đây là một dấu hiệu cho thấy, nó đóng một chức năng quan trọng trong việc điều chỉnh tâm trạng.

Giấc ngủ kém chất lượng có thể là một trong những yếu tố thúc đẩy đằng sau mối liên hệ giữa những ngày nắng nóng khắc nghiệt và sự suy giảm sức khỏe tâm thần.

Trong khi đó, theo ông Wortzel, nhiệt cũng tác động đến chất dẫn truyền thần kinh serotonin. Đây là một trong những chất điều chỉnh tâm trạng quan trọng nhất của chúng ta, có liên quan chặt chẽ đến việc kiểm soát sự hung hăng.

Serotonin giúp truyền thông tin về nhiệt độ da đến vùng dưới đồi của não. Vùng này sẽ kiểm soát các phản ứng run rẩy và đổ mồ hôi khi cần thiết. Bệnh nhân trầm cảm thường gặp khó khăn với quá trình điều nhiệt này.

Thực tế, những vấn đề này có thể được cải thiện khi bệnh nhân dùng thuốc chống trầm cảm ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc. Phát hiện này cho thấy mối quan hệ giữa tiếp xúc với nhiệt và sản xuất serotonin.

Mối đe dọa với người có vấn đề tâm lý

Biến đổi khí hậu đe dọa nghiêm trọng đến sự ổn định tinh thần.

Brit Wray - Giám đốc chương trình của Trường y Stanford về biến đổi khí hậu và sức khỏe tâm thần cho biết, chấn thương khí hậu cũng đóng một vai trò quan trọng.

“Không phải tất cả những người sống sót sau trận cháy rừng đều sẽ phát triển PTSD. Nhưng khó khăn hơn rất nhiều khi lũ lụt cuốn đi tất cả những gì có thể còn sót lại. Và sau đó, bạn cũng đang đối phó với những căng thẳng xã hội khác, có thể là suy thoái tài chính, có thể là đại dịch”, chuyên gia này giải thích.

Những căng thẳng phức tạp đối với hệ thống tinh thần làm hao mòn khả năng phục hồi. Tại thời điểm đó, các cơ chế đối phó không thích ứng như lạm dụng chất kích thích, bạo lực gia đình, ý định tự tử sẽ “nhen nhóm”.

Sau đó, kết hợp với các tác động vật lý thần kinh của nhiệt độ cực cao lên não, mối đe dọa thực sự của các đợt nắng nóng đối với những bệnh nhân đã bị rối loạn sức khỏe tâm thần và hậu quả về sức khỏe tâm thần ngày càng leo thang.

“Nó trở thành một vòng luẩn quẩn”, chuyên gia Wray nói bên lề Diễn đàn Biên giới 2023 - một sự kiện thường niên tập trung vào xã hội, sức khỏe và khoa học. “Chúng tôi chắc chắn có một cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần trong cuộc khủng hoảng khí hậu mà chúng ta cần phải vượt qua trước khi có quá nhiều sự kiện trong số này cộng lại”, Giám đốc Brit Wray cho biết.

Điều đó có nghĩa là cần hỗ trợ tốt hơn trong các cộng đồng bị ảnh hưởng nhiều nhất. Đồng thời, nâng cao hiểu biết về cách tương tác của biến đổi khí hậu, chấn thương và sức khỏe tâm thần.

Chuyên gia Wortzel nói, trong vài năm qua, các bác sĩ ngày càng quan tâm đến việc nhiệt độ và biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần như thế nào. Vấn đề là kinh phí cho nghiên cứu tiếp theo bị hạn chế.

“Biến đổi khí hậu hiện được coi là mối quan tâm số một về sức khỏe cộng đồng. Song, hiện không có đủ hiểu biết về cách nó ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần. Đối với chúng tôi, việc không đầu tư nhiều hơn ngay bây giờ để tìm hiểu tác động của nhiệt lên não là điều đáng tiếc”, ông cho biết.

Điều đó được cho là rủi ro đối với hàng tỷ người có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ cực cao trong những năm tới. Sóng nhiệt là một thực tế của cuộc sống trong bối cảnh thế giới nóng lên. Vì vậy, những nghiên cứu sâu hơn có thể giúp chuẩn bị cho điều đó.