Nhà giáo Nguyễn Thừa Hỷ đã cống hiến cho Hà Nội trong suốt cuộc đời và sự nghiệp của mình với những công trình nghiên cứu, dịch thuật mẫu mực về Thăng Long - Hà Nội. Tình yêu Hà Nội của ông lan tỏa đến bạn đọc nhiều thế hệ qua những trang sách vừa mang tính học thuật nghiêm cẩn, lại vừa nhiệt huyết, chứa chan tình cảm.
Tốt nghiệp trường THPT Nguyễn Trãi - một trong ba trường cấp ba danh giá nhất Hà Nội, ông trở thành sinh viên Khóa I của Khoa Lịch sử, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, cùng lớp với những tên tuổi nổi danh của ngành Sử sau này, như GS.NGND. Phan Đại Doãn, GS.NGND. Vũ Dương Ninh, PGS.NGND. Lê Mậu Hãn, PGS.NGƯT. Phạm Thị Tâm…
Khác với nhiều bạn bè, tốt nghiệp xong ông được điều động đi dạy Lịch sử ở trường phổ thông. Mãi tới năm 1990, khi đã 53 tuổi, ông mới về làm cán bộ giảng dạy tại Bộ môn Lịch sử Việt Nam cổ trung đại, Khoa Lịch sử Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, theo lời mời của GS. Phan Huy Lê, bấy giờ là Chủ nhiệm Bộ môn.
Tưởng như làm thầy giáo phổ thông, dạy thôi chứ không cần phải nghiên cứu. Nhưng ông đã không “an phận”. Với niềm đam mê khoa học, những kiến thức tích lũy được - nhất là từ sách vở viết bằng chữ Anh, chữ Pháp - và năng lực thâu nhận trời phú, ông âm thầm viết, không quá nhiều, nhưng sâu sắc.
Rồi từ đầu những năm 80 của thế kỷ trước, ông quyết định làm nghiên cứu sinh (trong nước). Bấy giờ nghiên cứu sinh, nói chung và riêng ngành sử, còn hiếm. Ông chọn Hà Nội - mảnh đất ông sinh ra và lớn lên, chứng kiến nhiều đổi thay - làm đối tượng nghiên cứu.
Đầu năm 1984, luận án Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XVII - XVIII – XIX (kinh tế - xã hội của một thành thị trung đại Việt Nam của ông được đưa ra bảo vệ, thuộc số những luận án Tiến sĩ (bấy giờ gọi là Phó Tiến sĩ) đầu tiên của khoa Lịch sử.
Công trình trở thành nghiên cứu tiêu biểu về Thăng Long - Hà Nội được các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước trích dẫn nhiều khi nghiên cứu về lịch sử Việt Nam nói chung và đặc biệt về lịch sử Thăng Long - Hà Nội nói riêng.
Công trình này cũng là một chuyên khảo có giá trị, phục vụ hiệu quả công tác đào tạo của Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội (cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ chuyên ngành Lịch sử Việt Nam cổ trung đại, chuyên ngành Lịch sử văn hoá Việt Nam và các chuyên ngành liên quan khác).
Công trình đã được dịch sang tiếng Anh (Nhà xuất bản Thế giới ấn hành, năm 2002), được nhiều học giả và bạn đọc của nhiều nước biết đến, góp phần quảng bá lịch sử và văn hoá Việt Nam nói chung, lịch sử và văn hoá Thăng Long - Hà Nội nói riêng với bạn bè quốc tế.
Gần đây, công trình được bổ sung và xuất bản trong “Tủ sách Thăng Long ngàn năm văn hiến” nhân đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, tiếp tục được giới nghiên cứu và bạn đọc đánh giá cao.
Trên một ý nghĩa khác, công trình này đã có đóng góp quan trọng vào việc thúc đẩy sự phát triển của ngành Hà Nội học. Là một nghiên cứu xuất sắc về Thăng Long - Hà Nội, công trình có thể coi là một chuyên khảo mẫu mực về lịch sử Thăng Long - Hà Nội với tư cách một đô thị đóng vai trò trung tâm chính trị - hành chính của đất nước.
Tuy công trình tập trung chủ yếu vào giai đoạn từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XIX, nhưng ở hầu hết các vấn đề liên quan đến đời sống kinh tế - xã hội của Thăng Long - Hà Nội đều được khái quát trong toàn bộ tiến trình lịch sử, tạo nên một bức tranh tương đối toàn cảnh về kết cấu kinh tế -xã hội của đô thị này.
Trong số hàng trăm chuyên khảo về Thăng Long - Hà Nội đến nay, công trình này có thể coi là một trong các nghiên cứu xuất sắc nhất, đánh dấu một bước tiến về nghiên cứu Hà Nội.
Đọc tác phẩn của Nguyễn Thừa Hỷ, người ta thấy rất rõ sự uyên bác của tri thức và sự lịch lãm trong văn chương, nhất là những công trình về lịch sử và văn hóa Thăng Long - Hà Nội. Có lẽ đó là sự kết hợp và thẩm thấu của một văn hóa Thăng Long nghìn xưa với một văn hóa thị dân Hà Nội thuần thục thời cận đại.
Ở tuổi 83, tuy sức khỏe yếu nhưng ông vẫn minh mẫn lạ thường. Ông kể rằng sau cơn bạo bệnh, sách và internet trở thành cứu cánh. Giờ trong nhà, ông giữ khoảng 1.000 cuốn sách giấy, và 15.000 cuốn sách điện tử, đủ các thể loại.
"Bạn bè và học trò cũ vẫn thường tới thăm nom, trò chuyện. Tôi cũng nhận hướng dẫn các một số nghiên cứu sinh làm luận án trong khả năng của mình. Dù tuổi cao, khi nào mọi người cần đến tôi, tôi không bao giờ từ chối cả, vì điều đó có nghĩa mình vẫn có ích. Đó là cách tôi giữ tâm hồn mình lạc quan, yêu đời"- nhà giáo Nguyễn Thừa Kỉ tâm sự.
