Nghề biên kịch - Cô đơn trong sự kiên trì

Nhìn lại quãng đường gần 20 năm làm nghề, biên kịch Khánh Hà cho rằng, khởi điểm công việc của chị có thể nói gặp nhiều may mắn vì đó là những năm đầu tiên phim truyền hình Việt Nam bước vào làn sóng mới và đang có những tiếp cận với công nghệ sản xuất phim. Cùng với đó, khán giả nước nhà bắt đầu quan tâm đến phim truyền hình nên người làm việc trong lĩnh vực này có nhiều cơ hội, nhất là với biên kịch khi mà các đơn vị sản xuất đang rất “khát” kịch bản.

Sau khi tốt nghiệp khoa Văn K47, Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn Hà Nội, chị Khánh Hà được học khóa biên kịch từ dự án đào tạo biên kịch và lý luận, phê bình điện ảnh do Quỹ Ford tài trợ. Đó cũng là cái duyên dẫn lối chị bước vào nghề. Với biết bao háo hức, chị đã viết những kịch bản tự do qua việc nhận đơn hoặc tự chào hàng. “Rất buồn cười khi ngày đó chúng tôi soi từng chữ trong hợp đồng với những quy định khắt khe về giá cả. Dù rất trẻ nhưng vẫn tự tin tới gặp lãnh đạo các đơn vị. Chúng tôi luôn tưởng mình là con gà nhưng thực ra chỉ là… hạt thóc bé tí. Tôi đã đi qua những ngày tháng làm nghề đầy hồn nhiên, tự tin mà dần trưởng thành như thế”, chị Khánh Hà nhớ lại.

Đừng ngắt quãng vì khó trở lại!

Nhưng sau những khởi đầu “êm dịu” bởi một tinh thần tuổi trẻ dám tiến bước vào “lãnh địa” biên kịch đầy hấp dẫn ấy, theo chị Khánh Hà còn là biết bao nhọc nhằn chờ đợi phía trước.

Điều chị cảnh báo đầu tiên là dù có lợi thế sử dụng ngôn ngữ trôi chảy vì thường xuất phát từ việc đam mê văn chương trong suốt những tháng năm học phổ thông rồi đại học song cũng có thể “bay màu” nếu như… ngừng viết. Vì vậy, đã làm nghề này thì phải viết liên tục mới giữ được phong độ. Nếu dừng với lý do nạp năng lượng, nghe có vẻ hợp lý, nhưng sau đó quay lại thì chưa chắc lối viết mới, dồi dào hơn mà trái lại sẽ gặp một sức ì vô hình khiến cho khó bắt nhịp vào công việc.

Hơn nữa, việc biến ý tưởng thành một kịch bản dài hàng chục tập phim không phải chỉ trong một hay hai ngày mà phải đủ kiên trì. Đó là cả hành trình liên tục, gây ra không ít mệt mỏi, chán nản, thậm chí cả bế tắc.

😕 Nó còn khá độc hại về mặt cảm xúc, tâm lý. Có thời điểm vì quá chú tâm hoàn thành kịch bản mà tôi không quan tâm đến gia đình, không muốn bất cứ ai đi vào cuộc sống của mình vì sợ sẽ bị làm phiền sự sáng tạo; không muốn ai hỏi, đụng đến vì muốn viết cho xong. Nhưng khi viết xong thì tôi lại rơi vào sự bải hoải và cảm giác khi không còn gì trong tâm trí nữa thì hoang mang với công việc của mình. Thực sự, đây là nghề không dễ, đã có một số người đồng hành cùng chúng tôi rồi chuyển đi và không thể quay trở lại. Thế nên, nếu bỏ ngắt rồi quay lại là không được đâu”, biên kịch Khánh Hà tâm sự.

Cùng với đó, sự kiên trì này còn được thể hiện ở việc tìm kiếm và khai tác đề tài. Biên kịch Khánh Hà nhấn mạnh rằng: Một bộ phim truyền hình được ra đời từ sự kiên trì và bất cứ cái gì cũng có thể trở thành đề tài, trở thành sự khởi nguồn cho dự án dài hơi. Chúng được bắt đầu từ những câu chuyện về tình yêu, tình bạn, gia đình… không phải quá xa lạ mà thực ra đã quá quen thuộc với bất kỳ ai.

Bởi vậy, đối với người làm nghề, đôi khi sẽ sống chậm lại ở việc quan sát nhiều hơn về thế giới, con người xung quanh. Và sau việc kiên trì kiếm tìm cái tứ ban đầu có thể nảy ra từ mẩu chuyện, bản nhạc, cuộc đối thoại… nào đó còn là chặng đường phía sau: Triển khai thành những bộ phim dài tập trong thời gian vài tháng, thậm chí gần cả năm trời, là cả một vấn đề, đôi khi đem lại không ít cảm giác hoang mang, trống rỗng.

Sự khởi đầu của mỗi biên kịch còn có thể từ những câu chuyện nhỏ, xây dựng clip ngắn, thử sức với nhiều nền tảng sản xuất, nhưng, nên sớm nhận thấy sự phù hợp để xác định rõ con đường mình cần đi để hoàn thiện và dấn bước chứ đừng kéo dài sự tìm kiếm ấy quá lâu mà khó quay trở lại.

“Đúng là ít người theo đuổi đến cùng công việc này bằng đam mê, bất chấp mọi trở ngại. Nhưng, nếu không bỏ cuộc thì sẽ có nhiều cơ hội làm phim hơn. Khi niềm tin đã có và kiên quyết dấn bước thì sẽ đạt được kết quả xứng đáng”, chị Hà nhắn nhủ.

Cần trang bị nhiều tri thức

Để có thể bền bỉ với những trang kịch bản phim truyền hình, biên kịch Khánh Hà còn đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thâu nạp kiến thức trong nhà trường, nhất là những năm tháng học đại học, chứ đừng sao nhãng, bỏ phí rồi sau này sẽ luyến tiếc. Theo chị, phải biết và hiểu thì mới làm đúng, làm hay được và khi cần thì bung ra. Nền tảng đó giúp ích rất nhiều cho niềm đam mê dấn thân vào công việc “làm dâu trăm họ” này.

Trước nhất, để đáp ứng yêu cầu của khán giả giờ đây không còn là sự thụ động, tin vào những gì phim đưa ra như khoảng hơn 10 năm trước mà luôn có quan điểm riêng trước mỗi câu chuyện, tình huống, nhân vật… và tương tác mạnh mẽ.

Từ góc nhìn, sự cảm nhận, sở thích của mỗi người, mỗi bộ phim được trình chiếu sẽ nhận được nhiều phản hồi, và không tránh khỏi có những tình tiết, nhân vật dẫn đến sự tranh cãi lớn, nhất là trên mạng xã hội. Điều này có thể trở thành “áp lực” nếu là phản ứng trái chiều chiếm phần nhiều. Có biên kịch sẽ bị giao động về con đường đã lựa chọn, băn khoăn làm thế này có đúng không để rồi vội rời bỏ ê-kíp.

Mặt khác, nếu hiệu ứng khán giả tích cực sẽ làm cho bản thân thêm tự tin và nhìn được xu hướng, quan điểm xã hội đang thay đổi, phân hóa như thế nào để tiếp tục xây dựng những kịch bản mới tốt hơn. Nhất là, sự tích cực phản hồi của công chúng luôn đòi hỏi biên kịch phải không ngừng trau dồi tri thức, sự hiểu biết về muôn mặt của đời sống, nhất là các vấn đề về pháp luật; các giá trị, chuẩn mực đạo đức… để xây dựng kịch bản thực sự logic, thuyết phục.

Bên cạnh đó còn là sự “làm dâu” với nhà sản xuất, đạo diễn, diễn viên, kỹ thuật viên… Gọi đó là sự sáng tạo giữa “trùng vây”, chị Khánh Hà cho biết, một đoàn làm phim có từ 40 đến 100 thành viên nên không thể nói một mình mình đúng mà điều cốt lõi vẫn phải là kịch bản làm sao đủ sức thuyết phục được cả đoàn, nhất là với nhà sản xuất.

“Đó là thực tế khi dấn thân vào nghề này, phải chấp nhận và bắt buộc phải làm quen, có thể phải chịu đựng không ít thiệt thòi thậm chí là không ít ấm ức “đau thương”. Nhưng dựa trên năng lực, lý lẽ cùng thái độ luôn lắng nghe và tiếp thu, tác giả vẫn có thể thuyết phục được ê-kíp,. Mặt khác, chắc chắn rằng, mỗi người có lý lẽ riêng nên phải tìm ra tiếng nói chung. Bởi vì, bộ phim được phát sóng không phải là của cá nhân mà là công trình tập thể, từ người viết kịch bản rồi đạo diễn, diễn viên đến kỹ thuật, dựng, chỉnh màu…, ai cũng muốn đưa tới công chúng tác phẩm tốt nhất”, biên kịch Khánh Hà nhấn mạnh.

Tìm điểm nhìn đương đại, khác biệt

Giữa những đề tài được khai thác nhiều lần, để tránh đi vào lối mòn, trùng lặp, tạo ra sự đa dạng thì mỗi biên kịch cần tự nhìn nhận bản thân nằm trong guồng sáng tác nào, từ đó biết người ta đã làm gì mà tránh. Nhưng theo biên kịch Khánh Hà, không thể tránh được hết mà phải tìm điểm nhìn, góc độ phân tích khác và luôn phải có tính đương đại.

Dẫn giải về điều này, nữ biên kịch nêu ví dụ: Chẳng hạn, quan niệm ngày trước về phụ nữ phải tam tòng tứ đức, nhẫn nhịn, chăm lo gia đình yên ấm. Vậy nên, nếu trong gia đình nọ có người chồng ngoại tình, mang về đứa con ngoài giá thú thì người vợ vẫn phải nín nhịn nuôi nấng và được ngợi khen đó là đức hy sinh. Chắc chắn rằng, nếu đó là ứng xử của người vợ ở thời nay sẽ không nhận được sự ủng hộ, trái lại còn là những phản ứng cho rằng: Tại sao phải chịu đựng như thế, sự hy sinh này không xứng đáng. Đó là điều đặt ra đối với biên kịch, nếu như vẫn muốn đưa quan niệm đó vào thì phải xây dựng những tình tiết thuyết phục được bộ phận khán giả mà bộ phim hướng tới.

Cùng với đó, việc nuôi dưỡng cảm xúc cũng rất quan trọng. Biên kịch Khánh Hà chia sẻ rằng, có nhiều thời điểm và trong hành trình làm nghề dài lâu của mình, chị cảm thấy sợ sự chuyên nghiệp của bản thân.

“Bằng thói quen kỹ năng, chúng tôi vẫn có thể làm ra tác phẩm đảm bảo yêu cầu chung, vẫn có điều mới mẻ, không bị khán giả phàn nàn nhưng trong đó thiếu vắng cảm xúc. Vậy nên, khi muốn chạm, thật chạm vào người khác thì phải tìm ra cảm xúc với đề tài, nhân vật…– một việc chưa bao giờ là dễ. Trong khi, những giới hạn về đạo đức, môi trường giáo dục, văn hóa… không có mẫu số chung mà luôn là những chuyển động đa chiều. Thế nên, người viết cần quan sát, đọc, xem thật nhiều để nuôi cảm xúc cho từng tác phẩm”, nữ biên kịch lưu ý.