Sáng 24/11, Báo Giáo dục và Thời đại (GD&TĐ) phối hợp Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá và Trường THCS Nguyễn Du chức hội thảo “Ngăn ngừa việc bắt đầu hút thuốc trong học sinh”.
Chương trình là cơ hội để các cơ quan quản lý, chuyên gia y tế, nhà giáo, phụ huynh và đặc biệt là học sinh cùng chia sẻ quan điểm, kinh nghiệm và giải pháp. Qua đó, góp phần tạo nên môi trường giáo dục lành mạnh, văn minh, ngăn chặn việc học sinh sử dụng thuốc lá điện tử.
Từ chủ trương đến hành động
Phát biểu khai mạc, nhà báo Dương Thị Thanh Hương, Phó Tổng Biên tập Báo GD&TĐ, nhấn mạnh xây dựng môi trường học đường không khói thuốc không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là biểu hiện của văn hóa ứng xử và nếp sống tiến bộ trong trường học.
Theo bà, một ngôi trường sạch khói thuốc chính là nơi hình thành những giá trị tốt đẹp và tạo nền tảng để học sinh phát triển toàn diện về thể chất lẫn tinh thần.
Nhà báo Thanh Hương khẳng định lực lượng đoàn viên, thanh niên giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong công cuộc phòng ngừa việc bắt đầu hút thuốc ở giới trẻ.
“Với sức trẻ và khả năng lan tỏa mạnh mẽ, đoàn viên có thể biến thông điệp ‘không thuốc lá’ từ chủ trương thành hành động, từ hành động thành thói quen và từ thói quen thành văn hóa”, bà nói.
Đại diện Báo GD&TĐ đánh giá nhiều mô hình sáng tạo tại các cơ sở giáo dục đang cho thấy hiệu quả thiết thực: câu lạc bộ “không khói thuốc”, chiến dịch truyền thông bằng hình ảnh trực quan, video – poster – podcast do chính sinh viên sản xuất hay hoạt động tuyên dương tập thể, cá nhân tuân thủ tốt quy định. Những mô hình này chứng minh rằng khi đoàn viên được trao niềm tin và không gian sáng tạo, họ có thể tạo ra phong trào bền vững.
Nhấn mạnh vai trò của truyền thông mới, bà cho rằng thế hệ trẻ ngày nay không chỉ tiếp nhận thông tin mà còn chủ động tạo thông tin. Vì vậy, nếu đoàn viên trở thành “hạt nhân truyền thông tích cực”, lan tỏa lối sống lành mạnh và phản biện hành vi thiếu văn minh, sức lan tỏa sẽ mạnh mẽ hơn nhiều so với phương thức tuyên truyền truyền thống. Báo GD&TĐ cam kết tiếp tục đồng hành và là cầu nối đưa tiếng nói của đoàn viên đến với cộng đồng.
Nhà báo Dương Thị Thanh Hương bày tỏ kỳ vọng hội thảo sẽ đưa ra được những mô hình và giải pháp mới để mỗi đoàn viên trở thành nhân tố tích cực trong việc xây dựng môi trường học đường không khói thuốc.
Kết hợp nội dung tuyên truyền vào chương trình học
Bà Bùi Thị Phương Dung – Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Du (Hà Nội) cho biết, dù công tác phòng chống tác hại thuốc lá đã được chú trọng trong những năm gần đây, song tình trạng học sinh tiếp cận và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vẫn có xu hướng gia tăng. Điều này không chỉ gây nguy hại cho sức khỏe mà còn tác động tiêu cực đến tâm lý, học tập và tương lai của người học.
Theo bà, việc lồng ghép nội dung phòng chống thuốc lá vào môn học và các hoạt động giáo dục là hướng đi quan trọng. Nhiều môn như Khoa học tự nhiên, Sinh học, Địa lí, Giáo dục công dân, Ngữ văn hay Hoạt động trải nghiệm có điều kiện thuận lợi để tích hợp giáo dục về tác hại thuốc lá, giúp học sinh hiểu đúng, hình thành thái độ và hành vi ứng xử lành mạnh.
Nhấn mạnh vai trò trọng tâm của giáo viên chủ nhiệm, bà Dung cho rằng đây là lực lượng gần gũi và có khả năng phát hiện sớm nguy cơ, đồng thời trực tiếp tuyên truyền, rèn kỹ năng từ chối và phối hợp chặt chẽ với gia đình. Giáo viên bộ môn cũng được khuyến khích sử dụng hình ảnh trực quan, video, tình huống gần gũi để bài học chạm đến cảm xúc và tạo sự thay đổi hành vi.
Từ thực tế triển khai, Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Du đánh giá học sinh rất hứng thú với các hình thức giáo dục sinh động như trò chơi tương tác, đố vui, sáng tạo poster, thảo luận nhóm và đóng vai xử lý tình huống. Tuy nhiên, bà cũng chỉ ra khó khăn: thuốc lá điện tử biến tướng tinh vi, ảnh hưởng của mạng xã hội, sự phối hợp từ gia đình chưa đồng đều và giáo viên thiếu thời gian chuẩn bị tư liệu hình ảnh.
Để nâng cao hiệu quả, bà Dung đề xuất tăng cường tập huấn cho giáo viên về nhận diện sản phẩm thuốc lá mới, đẩy mạnh giáo dục kỹ năng sống giúp học sinh biết cách từ chối, đồng thời kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình – nhà trường – cơ quan chức năng nhằm kiểm soát nguồn cung thuốc lá quanh trường học.
Phát biểu tại hội thảo, cô Vũ Minh Trang – Giáo viên Tiếng Anh, Bí thư Đoàn thanh niên Trường THCS Nguyễn Du cho biết dù công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá đã được các nhà trường chú trọng trong nhiều năm qua, tình trạng học sinh sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vẫn có dấu hiệu gia tăng và ngày càng tinh vi hơn.
Theo cô Trang, học sinh tuổi vị thành niên rất dễ bị hấp dẫn bởi những sản phẩm mới lạ, trong khi thiếu khả năng tự bảo vệ trước cám dỗ. Việc sử dụng thuốc lá, dù ở dạng truyền thống hay thế hệ mới, đều dễ dẫn đến nghiện, làm tăng nguy cơ mắc bệnh, ảnh hưởng đến học tập và mở ra những rủi ro tệ nạn xã hội.
Để nâng cao hiệu quả giáo dục phòng chống tác hại thuốc lá, cô Trang nhấn mạnh việc lồng ghép nội dung về thuốc lá vào chương trình học và hoạt động giáo dục đóng vai trò quan trọng bên cạnh các buổi ngoại khóa. Cách làm này giúp học sinh hiểu rõ tác hại, biết cách ứng xử đúng và chủ động nói không với thuốc lá, góp phần xây dựng môi trường học đường an toàn, lành mạnh.
Trong đó, giáo viên chủ nhiệm giữ vai trò then chốt vì là người gần gũi, theo sát sự thay đổi tâm lý, hành vi của học sinh. Thầy cô có thể tuyên truyền trong tiết sinh hoạt lớp, trang bị kỹ năng sống – đặc biệt là kỹ năng từ chối khi bị rủ rê thử thuốc lá điện tử – và phối hợp với phụ huynh để phát hiện sớm các biểu hiện bất thường. Giáo viên bộ môn cũng tích cực lồng ghép nội dung phòng chống thuốc lá vào các môn như Khoa học tự nhiên, Sinh học, Địa lí, GDCD, Ngữ văn, Thể dục hay Hoạt động trải nghiệm.
Cô Trang dẫn ví dụ: môn Sinh học giúp học sinh hiểu tác động chất độc trong khói thuốc lên hệ hô hấp; môn Địa lí liên hệ tới dân số, đô thị hóa và sức khỏe cộng đồng; môn GDCD giáo dục lối sống lành mạnh và trách nhiệm xã hội; môn Ngữ văn khai thác các tình huống ứng xử qua tác phẩm.
Theo cô, Ban giám hiệu nhà trường đã chỉ đạo các tổ chuyên môn rà soát bài học có thể tích hợp nội dung, khuyến khích giáo viên sử dụng tư liệu thực tế và hình ảnh trực quan để học sinh dễ tiếp thu. Trên thực tế, học sinh tỏ ra rất hứng thú khi được tham gia các hoạt động sinh động như xem video minh họa, trò chơi tương tác, đố vui kiến thức, làm poster tuyên truyền, thảo luận nhóm hay đóng vai xử lý tình huống.
“Khi bài học chạm đến cảm xúc và gắn với trải nghiệm, học sinh dễ hình thành quyết tâm bảo vệ sức khỏe bản thân và xây dựng môi trường học đường không khói thuốc”, cô Trang nhấn mạnh.
Gia đình và nhà trường đồng hành
Phát biểu tại hội thảo “Ngăn ngừa việc bắt đầu hút thuốc trong học sinh”, ông Nguyễn Quang Huy – Trưởng Ban Đại diện Cha mẹ học sinh Trường THCS Nguyễn Du cho rằng giáo dục phòng, chống tác hại của thuốc lá chỉ thực sự hiệu quả khi gia đình và nhà trường cùng đồng hành.
Theo ông Huy, thuốc lá hiện không chỉ dừng ở hình thức truyền thống mà đã xuất hiện nhiều loại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng với mẫu mã bắt mắt, khiến học sinh tuổi vị thành niên dễ bị hấp dẫn và tò mò. Trong khi đó, trẻ lại chịu ảnh hưởng trực tiếp từ hành vi của người lớn. “Nếu cha mẹ còn chủ quan với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, trẻ sẽ càng dễ thử”, ông nhấn mạnh.
Ông cho rằng gia đình chính là nơi hình thành thói quen và giá trị đầu tiên của trẻ. Những hành vi của phụ huynh – dù chỉ là hành động nhỏ – đều có tác động mạnh hơn lời nói. Một môi trường gia đình không khói thuốc và thái độ kiên quyết từ chối thuốc lá của cha mẹ là “bài học sống động” giúp trẻ tự hình thành khả năng bảo vệ bản thân trước cám dỗ.
Bên cạnh vai trò của gia đình, ông Huy nhấn mạnh nhà trường cần xây dựng môi trường thực sự an toàn, không chỉ dừng ở quy định cấm hút thuốc mà phải thể hiện rõ thái độ không chấp nhận thuốc lá dưới mọi hình thức, nhất là thuốc lá điện tử đang len lỏi trong giới trẻ. Việc trang bị kiến thức đúng, kỹ năng từ chối và tạo nhiều hoạt động giáo dục, truyền thông cũng là giải pháp thiết thực giúp học sinh nâng cao nhận thức.
Ông Huy cho biết nhiều trường hợp phụ huynh chỉ phát hiện con sử dụng thuốc lá điện tử khi sự việc đã vượt khỏi tầm kiểm soát. Do đó, cha mẹ cần thường xuyên trò chuyện, chia sẻ, tạo sự tin cậy và sát sao hơn trong việc đồng hành cùng con. “Khi phụ huynh và nhà trường cùng chung tiếng nói, trẻ sẽ hiểu rằng nói không với thuốc lá không chỉ là lời khuyên, mà là trách nhiệm”, ông nói.
Kết thúc tham luận, ông Nguyễn Quang Huy khẳng định: hành trình xây dựng môi trường học đường không khói thuốc bắt đầu từ chính lựa chọn của mỗi người lớn. Một ngôi nhà không khói thuốc sẽ tạo nền tảng vững chắc cho một trường học không khói thuốc, góp phần bảo vệ thế hệ trẻ trước nguy cơ thuốc lá.
Trang bị kỹ năng từ chối
Trong phần tương tác trực tiếp với học sinh Trường THCS Nguyễn Du, Thạc sĩ, chuyên gia tâm lý Lê Thanh Tùng – Viện trưởng Viện Tâm lý Giáo dục và Đào tạo (IPET) đã mang đến một không khí sôi nổi, trẻ trung. Ông phân tích những “cái bẫy” mà lứa tuổi học trò dễ sa vào, đặc biệt là sự tò mò, tâm lý khẳng định bản thân và áp lực bạn bè – những yếu tố khiến các em dễ bị rủ rê thử thuốc lá điện tử.
Ông Tùng cũng chỉ ra các dạng bẫy rất phổ biến hiện nay: "bẫy cảm xúc", “bẫy thông tin sai lệch” và “bẫy thân quen”.
Chuyên gia nhấn mạnh rằng thuốc lá điện tử không phải hơi nước vô hại như nhiều học sinh lầm tưởng, mà là hỗn hợp hóa chất chứa nicotin, kim loại nặng và hương liệu tổng hợp. Các thành phần này khi tích tụ sẽ gây tổn thương hệ hô hấp, tim mạch và não bộ – đặc biệt nguy hiểm đối với nhóm tuổi dậy thì đang phát triển mạnh về thể chất lẫn tâm lý.
Ông Tùng cảnh báo: “Thuốc lá điện tử không thể sử dụng dù chỉ một lần” bởi nicotin là chất gây nghiện mạnh, có thể khiến người dùng lệ thuộc nhanh chóng chỉ sau 1- 3 lần sử dụng. Nhiều trường hợp chỉ sau khoảng ba tháng sử dụng đã phải nhập viện trong tình trạng suy kiệt sức khỏe.
Trong buổi tương tác, học sinh cũng được trang bị kỹ năng từ chối khi bị rủ rê, thông qua các tình huống mô phỏng, giúp các em tự tin nói “không” trước cám dỗ. Ông hướng dẫn học sinh “6 bảo bối nói không” khi bị rủ rê sử dụng thuốc lá điện tử: từ chối nhẹ nhàng, từ chối hài hước, đổ lỗi cho yếu tố khách quan, kêu gọi tình đồng minh, đổi chủ đề và cuối cùng là từ chối kiên quyết. Những kỹ năng này giúp các em tự tin bảo vệ bản thân mà không làm tổn thương mối quan hệ bạn bè.
Ông Tùng đồng thời nhấn mạnh rằng các hành vi mua bán, sử dụng và quảng cáo thuốc lá điện tử đều vi phạm pháp luật, và học sinh cần ý thức rõ trách nhiệm của mình để bảo vệ bản thân và môi trường học đường.
Chung tay bảo vệ thế hệ trẻ khoẻ mạnh
Sau một buổi làm việc nghiêm túc và hiệu quả, Hội thảo “Ngăn ngừa việc bắt đầu hút thuốc trong học sinh” đã khép lại tốt đẹp.
Phát biểu bế mạc, bà Bùi Thị Phương Dung – Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Du (Hà Nội) cho biết, số liệu và câu chuyện được chia sẻ hôm nay tiếp tục cảnh báo: học sinh đang tiếp cận thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử, ngày càng sớm và dễ dàng. Đây là nguy cơ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tương lai của các em – thế hệ mà chúng ta có trách nhiệm bảo vệ.
“Từ các ý kiến thảo luận, chúng ta thống nhất ba hướng giải pháp trọng tâm: Tăng cường giáo dục kỹ năng để học sinh hiểu rõ tác hại và biết từ chối khi bị rủ rê; Làm sạch môi trường xung quanh học sinh – cả không gian trường học lẫn môi trường mạng; Phát huy vai trò của đoàn viên, giáo viên trẻ và truyền thông giáo dục trong việc lan tỏa lối sống lành mạnh", bà Bùi Thị Phương Dung kết luận.
Với trách nhiệm của cơ quan báo chí, Báo GD&TĐ sẽ tiếp tục đẩy mạnh truyền thông, phản ánh thực trạng, giới thiệu mô hình hiệu quả và nâng cao nhận thức cộng đồng về phòng chống thuốc lá trong học đường. Ngăn ngừa học sinh bắt đầu hút thuốc là nhiệm vụ chung của gia đình, nhà trường và toàn xã hội. Mỗi hành động hôm nay là một bước bảo vệ thế hệ trẻ khoẻ mạnh và tự tin hơn trong tương lai.
