Chiều 21/11, Báo Giáo dục và Thời đại phối hợp Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế), Học viện Quản lý Giáo dục tổ chức Hội thảo "Phát huy vai trò của đoàn viên trong việc xây dựng môi trường không thuốc lá".
Chương trình là diễn đàn để các cơ quan quản lý, chuyên gia y tế, nhà giáo, cán bộ đoàn và đặc biệt là sinh viên cùng chia sẻ quan điểm, kinh nghiệm và giải pháp. Qua đó, góp phần tạo nên môi trường giáo dục lành mạnh, văn minh, an toàn và phát triển bền vững.
Tham dự chương trình có Nhà báo Dương Thị Thanh Hương, Phó Tổng Biên tập Báo Giáo dục và Thời đại; TS. Phan Hồng Dương - Phó Giám đốc Học viện Quản lý Giáo dục; ThS, bác sĩ Phạm Quang Khải - Học viện Y Dược Cổ truyền Việt Nam, Bệnh viện E; TS. Trần Thị Hải Yến - Giảng viên Khoa Tâm lý - Giáo dục (Học viện Quản lý Giáo dục); ThS Nguyễn Thùy Linh - Tổ phó bộ môn Tài Chính, Phó Bí thư Đoàn Thanh niên Trường Đại học Mở Hà Nội.
Hội thảo còn có đại diện các đơn vị thuộc Bộ GD&ĐT, cơ quan thông tấn báo chí của Trung ương và TP Hà Nội. Đặc biệt, chương trình còn có sự hiện diện của thầy, cô giáo; cán bộ thực hiện công tác tuyên truyền về Phòng, chống tác hại của thuốc lá và các bạn sinh viên các trường đại học trên toàn quốc.
Đoàn viên “hạt nhân truyền thông” nói không với thuốc lá
Phát biểu khai mạc hội thảo, Nhà báo Dương Thị Thanh Hương - Phó Tổng biên tập Báo Giáo dục và Thời đại khẳng định, việc xây dựng môi trường không thuốc lá không chỉ là yêu cầu pháp lý, một khuyến nghị sức khỏe, mà còn là biểu thị của văn hóa ứng xử, của sự tiến bộ trong nếp sống học đường. Một ngôi trường sạch khói thuốc là nơi các giá trị tốt đẹp được bảo vệ, nơi những thói quen lành mạnh được hình thành và cũng là nơi các thế hệ tương lai được phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần.
Những nỗ lực này chỉ có thể thành công khi có sự tham gia thực chất của những chủ thể nằm ngay trong hệ sinh thái giáo dục - trong đó lực lượng đoàn viên, thanh niên, sinh viên đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Với sức trẻ, với khả năng lan tỏa và dẫn dắt, đoàn viên chính là nhóm có khả năng biến thông điệp “không thuốc lá” từ chủ trương thành hành động, từ hành động thành thói quen và từ thói quen thành văn hóa.
Nhà báo Dương Thị Thanh Hương nhấn mạnh, Báo Giáo dục và Thời đại – với vai trò là cơ quan ngôn luận của Bộ GD&ĐT, coi việc đồng hành, thúc đẩy và lan tỏa các giá trị giáo dục là nhiệm vụ cốt lõi. “Bên cạnh các nỗ lực truyền thông về phòng chống tác hại thuốc lá trong cộng đồng, đã đến lúc vấn đề này cần được tiếp cận theo một hướng mới: không chỉ nói đến tác hại, mà phải làm nổi bật những mô hình tích cực; không chỉ dựa vào tuyên truyền, mà phải tạo ra chất xúc tác để Đoàn viên có thể chủ động tham gia, tự thiết kế các giải pháp phù hợp với môi trường mình học tập và sinh hoạt…”- Nhà báo Dương Thị Thanh Hương nói.
Thời gian qua, nhiều cơ sở giáo dục và đào tạo đã có cách làm sáng tạo: các Câu lạc bộ “không khói thuốc” do đoàn viên quản lý; những chiến dịch truyền thông nội bộ sử dụng hình thức trực quan; các nhóm sinh viên xây dựng video, poster, podcast về lối sống lành mạnh và những hoạt động tuyên dương cá nhân, tập thể thực hiện tốt quy định về môi trường không thuốc lá. Đây là những thực tiễn quý giá cho thấy, khi Đoàn viên được trao niềm tin và không gian sáng tạo, các bạn hoàn toàn có thể biến những chính sách tưởng như khô khan thành phong trào ý nghĩa và bền vững.
Nhà báo Dương Thị Thanh Hương bày tỏ, nếu đoàn viên trở thành những “hạt nhân truyền thông” trong trường - người tạo nội dung tích cực, người lan truyền thông điệp đúng đắn, người phản biện những hành vi thiếu văn minh - thì tác động sẽ nhanh hơn và sâu hơn bất kỳ hình thức tuyên truyền truyền thống nào. Báo Giáo dục và Thời đại cam kết tiếp tục là cầu nối để lan tỏa những nội dung đó, đưa tiếng nói của đoàn viên đến với cộng đồng rộng lớn hơn.
Hội thảo tổ chức không nhằm chỉ ra những hạn chế, càng không phải để nhấn mạnh những điều đã cũ, mà để chúng ta cùng tìm câu trả lời cho câu hỏi: Làm thế nào để mỗi Đoàn viên trở thành nhân tố tích cực, tạo ra môi trường học đường không khói thuốc bằng những cách thiết thực, gần gũi và phù hợp với bối cảnh hiện nay. “Qua các tham luận, câu chuyện thực tế và ý kiến trao đổi tại hội thảo, các đại biểu sẽ cùng nhìn nhận rõ hơn những cơ hội và thách thức. Từ đó đề xuất được những mô hình mới, cách làm mới để lan tỏa lối sống lành mạnh trong giới trẻ. Với trách nhiệm xã hội của một tờ báo ngành, Báo Giáo dục và Thời đại sẽ tiếp tục đồng hành cùng các cơ sở giáo dục, các tổ chức Đoàn và đặc biệt là các bạn trẻ, những người đang trực tiếp kiến tạo nên văn hóa học đường của ngày hôm nay và tương lai…”- Nhà báo Dương Thị Thanh Hương tin tưởng.
Tiên phong lan tỏa thông điệp “không khói thuốc”
Phát biểu chào mừng Hội thảo, TS. Phan Hồng Dương - Phó Giám đốc Học viện Quản lý Giáo dục khẳng định, việc xây dựng môi trường không khói thuốc trong các cơ sở giáo dục và đào tạo là yêu cầu cấp thiết - không chỉ từ góc độ y tế mà còn là trách nhiệm xã hội, cộng đồng.
Các bạn đoàn viên không chỉ là lực lượng trẻ, nhiệt huyết, sáng tạo, mà còn là cầu nối thiết thực giữa các quy định, chính sách với đời sống thực tế của sinh viên, giảng viên, nhân viên trong học viện. Nếu các bạn trở thành người tiên phong, trở thành tấm gương về lối sống lành mạnh, thì sức lan tỏa của thông điệp “không khói thuốc” sẽ mạnh mẽ và bền vững hơn rất nhiều.
TS. Phan Hồng Dương dẫn chứng, một nghiên cứu thực hiện tại một trường đại học lớn ở Hoa Kỳ cho thấy, sau khi áp dụng chính sách cấm hút thuốc toàn trường, tỉ lệ sinh viên hút thuốc trong 30 ngày giảm từ 16,5% xuống còn 12,8%. Trong nghiên cứu này, sinh viên cũng báo cáo về thay đổi mạnh mẽ trong nhận thức xã hội - họ ít cho rằng bạn bè hút thuốc, và quan điểm cho phép hút thuốc trong khuôn viên trường suy giảm đáng kể. Trên tầm nhìn rộng hơn, một phân tích tổng hợp từ nhiều trường đại học đã chỉ ra rằng, khoảng 58,9% sinh viên và 68,4% giảng viên ủng hộ chính sách không khói thuốc.
Điều này chứng tỏ rằng, chính sách không khói thuốc không chỉ khả thi mà còn nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ cộng đồng học thuật. Thậm chí, việc thực thi chính sách như vậy dẫn đến những thay đổi tích cực trong thái độ, hành vi về thuốc lá, giảm tiếp xúc khói thuốc thụ động và làm suy giảm “bình thường hóa” việc hút thuốc trong môi trường học đường…
Môi trường không khói thuốc không chỉ là mục tiêu lý tưởng mà hoàn toàn khả thi và hiệu quả của nó có thể đo lường được. Khi các chính sách được thiết kế kỹ lưỡng, khi thông điệp được truyền đi bởi những người có uy tín - như Đoàn viên thanh niên – thì chúng ta hoàn toàn có thể xây dựng một môi trường giáo dục trong sạch, an toàn và lành mạnh hơn.
Hội thảo là cơ hội quý báu để chúng ta nhìn lại những gì đã và đang làm tốt; đồng thời chia sẻ các sáng kiến, mô hình hiệu quả từ các đơn vị, từ các Chi đoàn, Đoàn Thanh niên; Thảo luận và đề xuất các giải pháp thiết thực để lan tỏa lối sống không khói thuốc một cách bền vững, phù hợp với văn hoá và đặc thù của môi trường giáo dục.
“Đoàn viên sẽ trở thành lực lượng dẫn dắt – không chỉ bằng lời nói, mà bằng hành động cụ thể: vận động bạn bè tuân thủ, tổ chức các hoạt động truyền thông, thiết kế các chương trình nhỏ trong ký túc xá, giảng đường, văn phòng… để “không khói thuốc” trở thành cách sống, cách chung tay xây dựng môi trường lành mạnh. Học viện Quản lý Giáo dục, thực hiện rất nhiều các hoạt động thiết thực và ý nghĩa để tuyên truyền, giáo dục phòng chống tác hại thuốc lá trong nhà trường…”- TS. Phan Hồng Dương cam kết.
Thuốc lá - nguyên nhân chính dẫn đến ung thư phổi
Ở góc nhìn khoa học, ThS, bác sĩ Phạm Quang Khải - Học viện Y Dược Cổ truyền Việt Nam, Bệnh viện E đã giúp các sinh viên hiểu rõ về nguy cơ nghiện thuốc lá và những tác động của thuốc lá đối với sức khỏe con người. ThS. Bác sĩ Phạm Quang Khải nhấn mạnh, khói thuốc lá chứa hơn 7.000 hoá chất, trong đó có khoảng 70 hoá chất trong số này gây ra 11 bệnh ung thư như ung thư họng, ung thư phổi, khí quản, dạ dày…
Khi khói thuốc qua phổi ngấm vào máu, toàn bộ hệ thống cơ thể đều bị ảnh hưởng. Bệnh hô hấp như phổi tắc nghẽn mãn tính là dấu hiệu đầu tiên về tác hại của thuốc lá. Chưa kể, người hút thuốc còn gây ô nhiễm không khí, môi trường, khiến những người xung quanh cũng hít phải khí độc, đặc biệt là các cháu nhỏ.
Không dừng lại ở đó, thuốc lá còn gây ra những tổn thương nghiêm trọng đối với hệ tim mạch. Nicotin và các chất độc trong khói thuốc làm tổn hại thành mạch, thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch, từ đó làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ và bệnh mạch vành. Chỉ một lượng thuốc lá mỗi ngày cũng đủ làm tăng đáng kể nguy cơ xảy ra những biến cố tim mạch nghiêm trọng.
Khói thuốc lá cũng là nguyên nhân dẫn đến bệnh ung thư, chủ yếu là ung thư phế quản phổi (chiếm 90%), ung thư vòm họng, miệng, thực quản, ruột… Ở người hút thuốc, bệnh ung thư dễ phát triển hơn so với người không hút.
Tác hại của thuốc lá không dừng lại ở người hút chủ động mà còn ảnh hưởng đến những người xung quanh, đặc biệt là trẻ em, phụ nữ mang thai và người cao tuổi. Người hút thuốc thụ động, tức những người vô tình hít phải khói thuốc, phải đối mặt với nguy cơ mắc nhiều bệnh lý nguy hiểm không kém gì người hút chủ động.
Ngoài những tổn thất về sức khỏe, thuốc lá còn tạo ra gánh nặng kinh tế rất lớn đối với xã hội. Theo báo cáo của Bộ Y tế năm 2024, tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108 nghìn tỷ đồng mỗi năm. Không chỉ ảnh hưởng đến tài chình, hút thuốc lá gián tiếp gây mất năng suất lao động, mất đi nguồn thu nhập của những người lao động trong độ tuổi làm việc. Hút thuốc gây ảnh hưởng đến cả chất lượng sống và sự phát triển kinh tế của hộ gia đình. Nếu tính toán tổng thể, thuốc lá không phải là một thói quen “nhỏ”, mà chính là một nguyên nhân gây sự trì trệ về phát triển xã hội và tổn thất kinh tế lâu dài.
ThS, bác sĩ Phạm Quang Khải nhấn mạnh, khói thuốc lá cũng là nguyên nhân dẫn đến bệnh ung thư, chủ yếu là ung thư phế quản phổi (chiếm 90%), ung thư vòm họng, miệng, thực quản, ruột… Ở người hút thuốc, bệnh ung thư dễ phát triển hơn so với người không hút.
“Tác hại của thuốc lá không dừng lại ở người hút chủ động mà còn ảnh hưởng đến những người xung quanh, đặc biệt là trẻ em, phụ nữ mang thai và người cao tuổi. Người hút thuốc thụ động, tức những người vô tình hít phải khói thuốc, phải đối mặt với nguy cơ mắc nhiều bệnh lý nguy hiểm không kém gì người hút chủ động…”- ThS, bác sĩ Phạm Quang Khải chia sẻ.
Đồng bộ giải pháp “chặn” thuốc lá vào học đường
Bàn về thực trạng dùng trong giới trẻ hiện nay, ThS Nguyễn Thùy Linh - Tổ phó bộ môn Tài Chính, Phó Bí thư Đoàn Thanh niên Trường Đại học Mở Hà Nội bày tỏ, thực trạng đáng suy nghĩ: “làn sóng ngầm” thuốc lá thế hệ mới. Theo bà Linh, những năm qua, với nhiều nỗ lực, tỷ lệ hút thuốc lá điếu truyền thống ở nước ta đã có xu hướng giảm. Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, một “làn sóng ngầm” đang âm thầm dâng lên trong giới trẻ: đó là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.
Đồng thời, chỉ ra những thống kê từ Bộ Y tế như: Nhóm học sinh 13–15 tuổi, tỷ lệ đang sử dụng thuốc lá điện tử tăng từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023, tức là tăng hơn gấp đôi chỉ trong một năm. Ở nhóm thanh niên 15–24 tuổi, là lứa tuổi học sinh THPT, sinh viên, Đoàn viên thanh niên – tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử là khoảng 7,3%, cao hơn các nhóm tuổi khác. Đi kèm với đó, báo cáo tổng hợp từ gần 700 cơ sở khám, chữa bệnh trên cả nước cho thấy, năm 2023 đã có 1.224 ca nhập viện liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, với các biểu hiện như ngộ độc, tổn thương phổi cấp, rối loạn tâm thần…
ThS. Nguyễn Thùy Linh đưa ra một số giải pháp và kiến nghị để phát huy vai trò của đoàn viên trong việc xây dựng môi trường không khói thuốc. Trong đó, đưa nội dung phòng, chống tác hại thuốc lá vào sinh hoạt Đoàn định kỳ; Thành lập đội hình “thanh niên xung kích chống thuốc lá thế hệ mới”; Xây dựng mạng lưới “Bạn đồng hành cai thuốc lá” trong thanh niên.
“Cuộc chiến với thuốc lá nói chung và thuốc lá thế hệ mới nói riêng là một hành trình dài, không thể giải quyết trong một sớm một chiều. Nhưng mỗi bước nhỏ, mỗi thay đổi trong nhận thức và hành vi của từng bạn trẻ hôm nay sẽ góp phần bảo vệ sức khỏe của cả một thế hệ ngày mai. Đoàn viên thanh niên nhắc lại một lời cam kết giản dị: Sống khỏe hơn một chút, Quan tâm bạn bè nhiều hơn một chút, Và nói “không” với thuốc lá, dù dưới bất kỳ hình thức nào…”- lan tỏa cam kết.
Cùng với những tổn thương hữu hình mà thuốc lá gây ra cho cơ thể, TS. Trần Thị Hải Yến, Giảng viên khoa Tâm lý - Giáo dục (Học viện Quản lý Giáo dục) chỉ ra những biến đổi trong cảm xúc, sự mất tập trung, suy giảm động lực, thậm chí là những rối nhiễu hành vi mà người trẻ có thể phải đối mặt khi sử dụng thuốc lá.
Với những tương tác trực quan, TS. Trần Thị Hải Yến làm rõ, trong đời sống học đường, thuốc lá không chỉ tác động đến sức khỏe, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả học tập, khả năng tự kiểm soát, sự tự tin và mối quan hệ xã hội của sinh viên. Vì vậy, đoàn viên, sinh viên phải hiểu đúng cơ chế tâm lý, hành vi đằng sau việc sử dụng thuốc lá trong giới trẻ. Qua đó biết cách nhận diện, phòng ngừa hay hỗ trợ bạn bè xung quanh.
Sinh viên tiên phong, trường học trong lành
Sau phần tham luận, tại chương trình thảo luận mở, Ban tổ chức cùng chuyên gia tại Hội thảo đã giải đáp nhiều thắc mắc về các tình huống liên quan đến thuốc lá trong và ngoài trường học được sinh viên Học viện Quản lý Giáo dục quan tâm. Đồng thời, gợi mở cách thức truyền thông, giáo dục về tác hại của thuốc lá và giải pháp phối hợp giữa gia đình và nhà trường; phương pháp giúp học sinh nhận diện và nói không với thuốc lá điện tử…
Kết luận Hội thảo, Nhà báo Dương Thị Thanh Hương - Phó Tổng biên tập Báo GD&TĐ đánh giá, các tham luận, thảo luận mở tại hội thảo cho thấy, tình trạng học sinh sử dụng thuốc lá điện tử đang có xu hướng gia tăng. Từ thực trạng này, lực lượng đoàn viên thanh niên, sinh viên thực hiện những hành động thiết thực ngay trong đời sống học đường.
Qua những trao đổi tại hội thảo, chúng ta có thể thấy rõ những điểm chung như: Môi trường không thuốc lá không chỉ là yêu cầu của luật pháp, mà là yêu cầu của một môi trường giáo dục văn minh. Tiếp đó, vai trò của đoàn viên, sinh viên không chỉ nằm ở việc tham gia các chiến dịch, mà còn ở khả năng thiết kế những hoạt động phù hợp với từng bối cảnh. Bởi những phong trào tự nguyện, các góc truyền thông trực quan, những nhóm sinh viên tạo nội dung về lối sống lành mạnh… đều chứng minh rằng, sáng kiến từ người trẻ chính là “chìa khóa” để thông điệp không thuốc lá được lan tỏa một cách tự nhiên và hiệu quả nhất. Bên cạnh đó, truyền thông đóng vai trò không thể thiếu.
Nhà báo Dương Thị Thanh Hương nhấn mạnh, Báo Giáo dục và Thời đại luôn xác định, việc thúc đẩy những chuẩn mực văn hóa tốt đẹp trong nhà trường là một phần quan trọng trong sứ mệnh của mình. Chúng tôi cam kết tiếp tục đồng hành cùng nhà trường, các tổ chức Đoàn và từng Đoàn viên thanh niên để lan tỏa những mô hình, những câu chuyện đẹp mà hội thảo hôm nay đã gợi mở.
“Nếu mỗi đoàn viên là một tấm gương, nếu mỗi chi đoàn là một “điểm xanh không khói thuốc”, nếu mỗi trường học là một mái nhà văn minh thì chúng ta sẽ không phải thúc giục, mà chính lối sống không thuốc lá sẽ trở thành lựa chọn tự nhiên của thế hệ trẻ…”- Nhà báo Dương Thị Thanh Hương tin tưởng.
