Mô hình sinh kế - động lực thay đổi tư duy sản xuất
Giai đoạn 2021 - 2024, Nghệ An triển khai thành công 176 mô hình giảm nghèo và 89 dự án phát triển sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp. Các mô hình đã thay đổi tư duy sản xuất cho người dân, khai thác thế mạnh ở địa phương. Như ở các huyện miền núi phía Tây (nay là các xã): Kỳ Sơn, Con Cuông, Quế Phong, Tương Dương… đã ghi nhận sự chuyển biến rõ rệt từ những mô hình sinh kế phù hợp.
Tại Kỳ Sơn, mô hình chăn nuôi bò vỗ béo đã giúp hàng trăm hộ dân tộc Mông, Khơ Mú cải thiện thu nhập, tận dụng lợi thế về đất đai, đồng cỏ. Người dân không chỉ có thêm nguồn “làm ăn” ổn định mà còn thay đổi tư duy trong chăn nuôi theo hướng bài bản, có tính toán thị trường.
Ở Con Cuông, Quế Phong, các mô hình nuôi ong lấy mật, nuôi lợn đen bản địa, dệt thổ cẩm truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng đã tạo ra chuỗi giá trị, giúp người dân có thu nhập ổn định ngay trên mảnh đất quê hương. Cách làm này giúp người dân nắm được “cần câu” thay vì chỉ nhận “con cá”, khơi dậy ý chí tự lực, tự vươn lên.
Thành công của các mô hình này đến từ việc khảo sát kỹ lưỡng điều kiện tự nhiên, tập quán sản xuất của người dân, đồng thời có sự hỗ trợ về vốn, kỹ thuật, giống và kết nối thị trường tiêu thụ.
Hiệu quả sau gần 5 năm triển khai
Giai đoạn 2021 - 2025, nhờ nguồn vốn từ Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo, Nghệ An đã triển khai 177 mô hình đa dạng hóa sinh kế, trong đó có 18 mô hình trồng trọt, 145 mô hình chăn nuôi, 14 mô hình lĩnh vực lâm nghiệp với 11.292 hộ tham gia, trong đó có hơn 7.000 hộ nghèo.
90 dự án phát triển sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp được thực hiện, góp phần tạo việc làm và thu nhập ổn định cho 3.498 hộ dân.
Tổng kinh phí phân bổ cho giai đoạn 2021 - 2025 đạt hơn 305 tỷ đồng. Đến tháng 10/2025, tỉnh đã giải ngân hơn 258 tỷ đồng cho dự án đa dạng hóa sinh kế (đạt 84,67%) và hơn 110 tỷ đồng cho hoạt động hỗ trợ phát triển sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp (đạt 85,4%). Điều này cho thấy sự nỗ lực rất lớn của chính quyền và người dân triển khai thực hiện trong điều kiện có nhiều khó khăn.
Các mô hình tập trung chủ yếu vào trồng trọt và chăn nuôi - những lĩnh vực gần gũi, dễ áp dụng như: Chăn nuôi vịt bầu quỳ, lợn đen bản địa, gà mía thương phẩm, nuôi ốc bươu đen, trồng mắc ca, đẳng sâm, quế… Nhiều mô hình được đánh giá phù hợp, tận dụng tốt nguồn lực tại chỗ và thu hút sự tham gia của cộng đồng.
Hơn 100 lớp tập huấn kỹ thuật được tổ chức, đã giúp hơn 4.000 người dân nâng cao kiến thức chăn nuôi, trồng trọt.
Đáng chú ý, theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, dự án trồng quế tại Quế Phong với hơn 15ha được xem là mô hình mang lại hiệu quả, sinh kế bền vững cho người dân. Người dân có thể thu hái lá ngay sau năm đầu tiên, bán tỉa để làm dược liệu và khai thác gỗ sau 5 năm, tạo nguồn thu tương đối cho người dân.
Có 4 dự án liên kết theo chuỗi giá trị sản phẩm như vịt bầu quỳ, gà bản địa tại: Châu Tiến, Mường Quàng, Tri Lễ và Thông Thụ, cũng cho thấy hiệu quả rõ rệt khi nâng cao giá trị và đảm bảo được đầu ra.
Chặng đường còn nhiều khó khăn
Dù đạt nhiều kết quả tích cực, việc triển khai mô hình sinh kế ở Nghệ An vẫn còn những hạn chế. Nhiều nơi chưa huy động được sự tham gia của doanh nghiệp, hợp tác xã.
Một số mô hình chưa phù hợp với điều kiện thực tế, như mô hình bò cái lai SIND. Tại nhiều xã miền núi như: Quỳ Châu, Châu Tiến, Hùng Chân, Châu Bình…, việc nuôi bò không mang lại hiệu quả do giống không phù hợp, kiến thức chăn nuôi còn hạn chế, số lượng bò cấp cho mỗi hộ ít khiến việc chăm sóc khó khăn. Không ít hộ dân buộc phải bán hoặc sử dụng bò được cấp sau thời gian nuôi không hiệu quả.
Không chỉ vậy, các mô hình hỗ trợ phát triển sản xuất, tạo sinh kế cho người dân trên địa bàn chủ yếu thực hiện theo hộ gia đình nhỏ lẻ, thiếu liên kết cộng đồng hoặc tổ hợp tác bài bản.
Khó khăn lớn khác là phần lớn hộ nghèo, cận nghèo là người già, người khuyết tật hoặc những người không còn sức lao động. Nhiều hộ sinh sống ở vùng sâu, vùng xa nên khó tiếp cận kỹ thuật mới và tham gia đầy đủ vào mô hình.
Trước những tồn tại trên, Đoàn giám sát của HĐND tỉnh đã đề nghị UBND tỉnh và Sở Nông nghiệp và Môi trường rà soát, tổng kết các mô hình sinh kế để chọn lọc, nhân rộng mô hình hiệu quả; đồng thời xây dựng danh mục mô hình phù hợp từng xã, gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp.
Thời gian tới, Nghệ An đặt mục tiêu tăng cường liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị, đặc biệt là liên kết giữa doanh nghiệp - hợp tác xã - người dân nhằm đảm bảo đầu ra bền vững; chú trọng ứng dụng khoa học - kỹ thuật trong chăn nuôi, trồng trọt để tăng năng suất, giảm chi phí, bảo vệ môi trường.
Việc tập trung vào các mô hình phù hợp lợi thế địa phương sẽ là “chìa khóa” giúp đồng bào nâng cao thu nhập và từng bước phát triển kinh tế hàng hóa, giảm nghèo bền vững.
