1. Nguyên do thế này. Tôi là phóng viên Báo Người Giáo viên Nhân dân (nay là Báo Giáo dục & Thời đại). Năm 1987, tôi viết một bài thơ và được báo nhà đăng. Năm 1988, Nhà xuất bản Trẻ thuộc Thành Đoàn TP Hồ Chí Minh đăng lại trong tập thơ tuyển.
Bài thơ như sau:
Cô giáo em giàu nhất
Nếu tình thương là quý nhất trên đời
Cô giáo em là người giàu có nhất
Cô dành trọn tình thương cho học trò lớp lớp
Bao năm rồi không một chút cạn vơi.
Quý nhất nữa phải chăng là hiểu biết
Cô giáo em là người giàu có nhất
Năm tháng xếp cao giá sách trong nhà
Những chân trời, cô dẫn chúng em qua.
Nếu cuộc đời quý nhất nữa: niềm tin
Cô giáo em là người giàu có nhất
Cô tin chúng em, dù đứa hư, đứa nghịch
Vẫn là nguồn hy vọng của mai sau.
Cái quý nhất, cô đều giàu có nhất
Cái cần thiết hàng ngày lại thiếu thốn quanh năm
Bữa khoai sáng nhường mẹ già, con nhỏ
Cô lả trên bàn giữa tiết thứ năm.
Dìu cô về nhà, chúng em rửa xoong nấu cháo
Nổi lửa lên rồi, mở thùng gạo: trống trơn
Cả lớp thương cô òa lên khóc
Nước mắt này có thành gạo được không?
Khoảng tháng 11/1990, một hôm có một cô gái trẻ khoảng ngoài 20 tuổi đến số 35 Lê Thánh Tôn, TP Hồ Chí Minh là cơ quan đại diện Báo Giáo dục & Thời đại tại các tỉnh phía Nam, gặp tôi. Mới thoáng nhìn, tôi biết ngay là cô giáo bởi phong thái khoan thai duyên dáng, nói năng chuẩn mực, tự tin. Dáng cô thanh thoát, da trắng, mặt trái xoan, xinh đẹp.
- Em là giáo viên Trường cấp 3 Nguyễn Đình Chiểu, Bến Tre, gặp nhà báo phản ánh một việc.
Tôi lắng nghe, ghi chép. Tóm tắt sự việc như sau.
Sắp đến ngày 20/11, lãnh đạo nhà trường có kế hoạch tổ chức buổi liên hoan văn nghệ. Bốn thầy cô giáo trẻ mới về (hai nam, hai nữ) được phân công tổ chức các tiết mục. Trong số đó có hoạt cảnh ngắn 2 cảnh, lấy bài thơ trên làm nội dung chính. Một em gái cao gầy, chững chạc đóng cô giáo, một số em đóng học sinh, một hay hai em có giọng tốt đọc thơ. Một số câu các em đọc 2 - 3 lần rất xúc động kết hợp với cảnh diễn sinh động có hồn khiến nhiều người xem không cầm được nước mắt.
Bỗng mấy ngày sau, bốn thầy cô giáo trẻ được mời lên văn phòng bắt kiểm điểm với lý do là tiết mục “Cô giáo em giàu nhất” gây tâm trạng buồn nản, hoang mang, trong khi ta đang cần hun đúc tinh thần phấn khởi, tin tưởng, tự hào; rằng bài thơ ấy, tiết mục ấy có ẩn ý bôi đen chế độ trong khi chế độ ta rất tươi đẹp.
Bốn thầy cô giáo xin phát biểu, với lý do:
- Bài thơ đã đăng ở báo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, chứ họ không bịa ra. - Sự thật lương giáo viên hầu hết là không đủ sống. Muốn cầm cự trong một tháng, họ phải bươn chải bằng nhiều cách.
- Nhiều trường vẫn đang còn nợ lương giáo viên hai ba tháng, có khi hơn.
- Tiết mục ấy từ lúc tập, các em đã rất hào hứng và xúc động, có em khi tập đã rơi nước mắt. Tiết mục diễn xong được nhiều người khen ngợi.
Mấy ngày sau bốn thầy cô nhận được bốn quyết định cho nghỉ việc với lý do: Không thành khẩn nhận khuyết điểm, tư tưởng không lành mạnh, không phù hợp công tác ở ngành Giáo dục.
Cô lấy tờ Quyết đinh kỷ luật số 14/GD cho tôi xem. Rồi cô rút tờ Báo Người Giáo viên Nhân dân, mở trước mặt tôi bài thơ và hỏi:
- Anh có biết tác giả bài thơ này ở đâu không?
Tôi bủn rủn cả người, tự thấy mình như một tội phạm, nói:
- Tác giả bài thơ này, đang ở trước mặt cô, đang lắng nghe cô nói đây.
Tôi hứa với cô là Báo sẽ có công văn đến Sở, đến trường kiên quyết đứng về phía bốn thầy cô, khẳng định các thầy cô và các em hoàn toàn trong sáng, động cơ tốt.
2. Ông Lê Khắc Hoan (đang ở TP HCM) thay mặt lãnh đạo Báo có ngay Công văn số 26/TT ngày 28/11/1990 gửi đến Sở Giáo dục và Đào tạo Bến Tre, Trường PTTH Nguyễn Đình Chiểu.
Công văn có đoạn: “Báo Người Giáo viên Nhân dân khẳng định bài thơ “Cô giáo em giàu nhất” là một tác phẩm tốt. Tác giả cũng như cơ quan Báo, NXB Trẻ công bố bài thơ đó đều mong muốn mọi người trong xã hội hiểu rõ hơn, thông cảm hơn với ngành Giáo dục, thấy được phẩm chất cao đẹp, tinh thần khắc phục khó khăn của người giáo viên nhân dân. Dù thiếu thốn mệt nhọc đến đâu, các thầy giáo cô giáo vẫn không rời bục giảng, tất cả vì học sinh thân yêu.
Đó là một thực tế không ai có thể phủ nhận được… Việc trình diễn bài thơ ở một số cơ sở là rất đáng hoan nghênh”.
Công văn đề nghị: Quý Sở, Quý trường xóa kỷ luật, để bốn thầy cô giáo trở lại công tác bình thường…
Nhưng tiếc thay, án kỷ luật đó không được thay đổi.
3. Khoảng mươi năm sau, tình cờ tôi gặp một trong hai cô giáo ấy, cô vẫn rất yêu nghề, là thành viên của một tổ chức nhân đạo nuôi dạy trẻ không gia đình ở quận 8, TPHCM. Tôi hỏi thăm ba thầy cô kia, cô cho biết mỗi người kiếm sống một nơi, nói chung là rất khó khăn. Cô nói: “Thì đã mang cái án kỷ luật rồi, còn có cơ quan nào dám nhận chúng em làm việc nữa”!
Thấm thoắt đã mấy chục năm đã trôi qua, nhắc lại chuyện cũ mà xót xa. Không biết các bạn bây giờ ở đâu, nghề nghiệp, cuộc sống ra sao? Nếu đọc được bài này, mong các bạn liên lạc với tôi, người dự phần trong cuộc, số điện thoại: 0909450871, chúng ta cùng chia sẻ với nhau về một thời gian truân và ấu trĩ một cách… nực cười đến rơi nước mắt. Rất mong!
