Thu nhập thấp, công việc căng thẳng
Đề xuất này dựa trên kết quả nghiên cứu “Khảo sát thực trạng và tăng cường sự tham gia của lái xe công nghệ Grab tiếp cận các chương trình an sinh xã hội, cải thiện điều kiện việc làm”. Nghiên cứu do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp với Trung tâm Tư vấn Sức khỏe và Phát triển cộng đồng thực hiện.
Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam thông tin, tính đến nay, cả nước có khoảng 200.000 lái xe công nghệ bao gồm mô tô, ô tô cung cấp dịch vụ chở người hoặc vận chuyển thức ăn, hàng hóa được điều hành trên nền tảng công nghệ. Có gần 50% lái xe công nghệ đang hành nghề tại Hà Nội và TPHCM, phần lớn là người ngoại tỉnh, nữ chiếm 5%.
Tuy nhiên, sự gia tăng nhanh chóng về số lượng nhóm lao động này đang tạo ra một số hạn chế trong việc tiếp cận chính sách an sinh xã hội đối với đối tượng lao động tự do.
Nghiên cứu bước đầu với sự tham gia của các lái xe công nghệ của Công ty Grab cuối năm 2021 cho thấy, các lái xe công nghệ có xuất thân đa dạng. Họ từ lái xe truyền thống chuyển sang, lao động tự do, sinh viên, công nhân, người buôn bán nhỏ… 25% lái xe công nghệ có trình độ tiểu học và trung học cơ sở, tỷ lệ có trình độ cao đẳng trở lên là 26%.
Có 2/3 các lái xe công nghệ đã có gia đình và 60% đang phải làm kiếm tiền để nuôi dưỡng từ 2 người trở lên. Trong khi đó, thu nhập từ nguồn lái xe công nghệ khá thấp. Bình quân lái xe máy là 318.000 đồng/ngày và 7 triệu đồng/tháng. Còn lái xe ô tô là 564.000 đồng/ngày và 12 triệu đồng/tháng đã trừ phí, xăng.
Ngoài thu nhập trên, các loại thưởng, trợ cấp, chương trình hỗ trợ từ công ty cung ứng dịch vụ với mức khá thấp và không thường xuyên.
Thu nhập không cao nhưng nhìn chung lái xe công nghệ phải làm việc rất căng thẳng. Tài xế xe máy 9,2 giờ/ngày, tài xế ô tô 11,2 giờ/ngày. Các ngày lễ, tết, ngày nghỉ dường như không có và chịu áp lực giao sớm/đúng giờ…
Ngoài ra, họ còn phải làm việc trong điều kiện vất vả, thời tiết, đường sá, va quệt, tai nạn. Bên cạnh đó là chịu áp lực từ khách hàng như mất, hỏng hàng hóa. Thậm chí cả vấn đề quấy rối tình dục và nhiều hành vi nguy hiểm khác.
Kết quả khảo sát cũng chỉ ra, phần lớn các tài xế công nghệ không chú ý tới việc tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Đặc biệt là nhóm lái xe ít tuổi, thâm niên lái xe thấp. Chỉ có 42% đã được nghe đến các chế độ an sinh xã hội và 67% không rõ gồm những chế độ gì. Còn đối tượng biết và nghe về bảo hiểm xã hội tự nguyện là 66%, bảo hiểm y tế tự nguyện là 89%.
Bảo vệ quyền lợi cho lái xe công nghệ
Đặc điểm chung của tài xế công nghệ là chỉ có “hợp đồng đối tác” với công ty cung cấp dịch vụ công nghệ, không phải hợp đồng lao động và loại hình này nằm ngoài khuôn khổ điều chỉnh của Bộ luật Lao động 2019. Hiện cũng chưa có chuẩn mực nghề nghiệp và khung pháp lý rõ ràng, quy định chế độ phúc lợi xã hội cho lực lượng này.
Họ cũng không được hưởng chế độ BHYT, BHXH bắt buộc dành cho lao động có hợp đồng, không được hưởng chế độ phúc lợi xã hội nào khác. Các công ty cung ứng dịch vụ cũng không phải chịu trách nhiệm đóng BHXH cho tài xế công nghệ.
Bên cạnh đó, lái xe công nghệ là những người có thiết bị và hiểu biết nhất định trong sử dụng thiết bị và nền tảng công nghệ. Do vậy, cần hỗ trợ lái xe công nghệ đăng ký tham gia và hướng dẫn họ thụ hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế thông qua các app công nghệ.
Tận dụng lợi thế này, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam kiến nghị cơ quan bảo hiểm xã hội nên nghiên cứu, đề xuất các giải pháp để doanh nghiệp có thể cung cấp dịch vụ nền tảng hỗ trợ các lái xe công nghệ tiếp cận, tham gia vào quá trình phát triển hệ thống an sinh.
Cụ thể, các cơ quan cần sớm đánh giá thực trạng việc làm, điều kiện làm việc, quản lý Nhà nước về lao động tại các doanh nghiệp đang cung cấp dịch vụ nền tảng, ứng dụng sàn giao dịch thương mại điện tử, lái xe công nghệ các hãng... để hoàn thiện chính sách an sinh nhằm bảo vệ quyền lợi của tài xế công nghệ. Đồng thời bổ sung thêm quy định khuyến khích đơn vị cung ứng dịch vụ kết nối hỗ trợ lái xe tham gia chế độ an sinh, đặc biệt đóng BHXH.
Đồng thời, tiếp tục sửa đổi, hoàn thiện Luật Bảo hiểm xã hội, Luật Bảo hiểm y tế và các chính sách khác. Mục đích để tăng cường khả năng tiếp cận các chương trình an sinh xã hội cho đối tượng lao động tự do nói chung và nhóm lái xe công nghệ nói riêng. Việc thực hiện theo hướng mở rộng, linh hoạt, phù hợp đặc điểm, điều kiện thực tế về việc làm, thu nhập của các đối tượng trong thời gian tới.
Tổng Liên đoàn bước đầu kiến nghị có chính sách hỗ trợ cho tài xế công nghệ tham gia BHXH, BHYT tự nguyện. Bởi xét về điều kiện làm việc thì nhóm này đang là lao động tự do hợp pháp, có đầy đủ điều kiện đóng BHXH và BHYT tự nguyện. Về lâu dài, đề nghị Bộ Lao động cùng các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu, làm rõ hơn tính chất quan hệ việc làm của nhóm này để có những chính sách điều chỉnh thích hợp.
Các tài xế xe công nghệ đều bày tỏ sự vui mừng nếu đề xuất thêm chính sách an sinh xã hội đi vào thực tiễn. Tuy nhiên, bên cạnh sự đồng tình, nhiều ý kiến cũng băn khoăn việc các doanh nghiệp có muốn đóng bảo hiểm xã hội cho tài xế hay không... Bởi có doanh nghiệp có cả nghìn công nhân nhưng chưa chắc đã mua bảo hiểm hết cho lao động. Hoặc nếu muốn thì công ty sẽ tính chi phí từ tài xế xe như thế nào để tài xế đồng tình và hưởng ứng đóng bảo hiểm.
