Ẩn trong rừng Veracruz
Pyramid of the Niches hay còn gọi Kim tự tháp hang hốc là công trình kiến trúc cổ nằm trong rừng mưa Veracruz của Mexico. Nó được phát hiện vào năm 1785 bởi một viên quan người Tây Ban Nha tên Diego Ruiz khi đang truy tìm các đồn điền thuốc lá bất hợp pháp.
Thấy Pyramid of the Niches, Ruiz liền viết báo cáo, vẽ hình minh họa gửi cho ấn phẩm Gaceta de Mexico đăng tải. Lập tức, công trình kiến trúc này thu hút sự chú ý của giới học thuật Tây Ban Nha và châu Âu.
Những nhà sưu tập đồ cổ nổi tiếng đương thời như Jose Antonio Alzate y Ramírez và Ciriaco Gonazlez Carvajal không tiếc lời ca ngợi. Một số người còn đánh giá Pyramid of the Niches kỳ vĩ ngang tầm các công trình La Mã cổ đại.
Về cơ bản, Pyramid of the Niches là một kim tự tháp 4 mặt, cao 20m, được chia thành 7 tầng. Nó có tên Kim tự tháp hang hốc vì mỗi tầng đều được chia thành các ngăn nhỏ, nhìn giống như hốc, tổng cộng 365 hốc.
Mặt tiền của Pyramid of the Niches có cầu thang dẫn lên đỉnh tháp. Vật liệu xây dựng công trình là đá, mỗi phiến đều được cắt vuông vức. Kích thước của các khối đá tương đối lớn, ước tính nặng tới 8 tấn.
Là đền thờ thần?
Năm 1831, kiến trúc sư lừng danh người Đức, Charles Nebel ghé thăm Pyramid of the Niches. Ông hoàn thành bản vẽ chi tiết và giải thích tường tận cấu trúc của kim tự tháp.
Bên cạnh Pyramid of the Niches, người ta phát hiện thêm một số tàn tích khác. Nebel phỏng đoán, Kim tự tháp hang hốc chỉ là một phần của một thành phố lớn hơn. Ông đem bản vẽ và phân tích viết thành sách, đặt tựa là Voyage pittoresque et archéologique, xuất bản năm 1836.
Đúng như Nebel dự đoán, Pyramid of the Niches nằm trong quần thể kiến trúc đô thành cổ El Tajín. Sau 39 năm khai quật, mở rộng diện tích lên đến 310.000 m2, nhà khảo cổ Agustin Garcia Vega tìm thấy thêm nhiều tàn tích khác, trong đó có sân bóng, đền thờ và cung điện.
Kế tiếp Nebel là nhà khảo cổ Jürgen K. Brüggemann bỏ ra 10 năm, phát hiện thêm 35 tòa nhà. Giới khảo cổ cho rằng, những gì đã lộ ra mới chỉ là một nửa của El Tajin.
Theo kết quả khảo cổ, El Tajin là thành phố siêu thịnh vượng trong khoảng năm 600 - 1200. Nó đóng vai trò là trung tâm thương mại quan trọng nhất vùng Đông Bắc Trung Bộ châu Mỹ. Nhờ kinh tế phát triển, các cư dân dư dả của cải, xây dựng các công trình khổng lồ phục vụ hoàng tộc, vui chơi giải trí, tôn giáo…
Pyramid of the Niches nằm tại vị trí trung tâm của El Tajin, được xây dựng một cách tinh tế và cầu kỳ nhất. Các phiến đá được mài mặt nhẵn mịn, chỉ cần một lượng vôi vữa rất ít để gắn kết với nhau.
Nghiên cứu mẫu vật cho thấy, bề mặt tháp ban đầu được sơn màu đỏ, còn các hốc là màu đen. Mặc dù số lượng các hốc là 365, chúng hình như không liên quan với 365 ngày/năm. Tín ngưỡng Mexico tin rằng, hang hốc là đường dẫn vào thế giới ngầm trong lòng đất, nơi trú ngụ của các vị thần. Có người đặt giả thuyết, mỗi cái hốc của Pyramid of the Niches đều có đặt một tượng thần.
Giới khảo cổ bác bỏ giả thuyết này. Từ các mảnh điêu khắc bị vỡ nằm rải rác trong kim tự tháp, người ta đoán nó là đền thờ thần mưa, hoặc là nơi để tư tế tiến hành nghi lễ tôn giáo.
Chưa rõ của ai
 |
| Một điêu khắc của Pyramid of the Niches |
Xét thời gian hình thành, El Tajin có thể có mặt từ khoảng năm 5600 trước Công nguyên. Các cư dân săn bắn, hái lượm đã biết canh tác nông nghiệp, định cư tại một chỗ, xây dựng đời sống xã hội phức tạp. Tuy nhiên, các cư dân này thuộc bộ tộc, nền văn minh nào thì vẫn còn là một ẩn số.
Có giả thuyết cho rằng, tộc Totonacs và Xapaneca (hai dân tộc bản địa của Mexico) là chủ nhân của thành El Tajin. Song khám phá khảo cổ lại chỉ tìm thấy một vài bằng chứng thuộc về người Huastec (cũng là dân tộc bản địa của Mexico) Thế kỷ I, không có bằng chứng nào liên quan đến Totonacs và Xapaneca.
Kim tự tháp hang hốc được xây dựng trong thời gian El Tajin giàu có, nhộn nhịp nhất. Lúc này, trong thành có đến hơn 50 dân tộc khác nhau, ước tính dân số lên đến 15.000 - 20.000 người. Một trong các bản khắc được phát hiện ở kim tự tháp miêu tả lễ hội cây ca cao. Phân tích nghệ thuật kiến trúc của El Tajin cho thấy tín ngưỡng chiêm tinh, quan tâm sự chuyển động của các vì sao, Mặt trăng và Mặt trời.
Trong khu vực Trung Bộ châu Mỹ, Teotihuacan là nền văn minh nổi tiếng với hai công trình kỳ vĩ, Kim tự tháp Mặt trăng và Kim tự tháp Mặt trời. Thời gian El Tajin lên ngôi cùng lúc với Teotihuacan sụp đổ. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, El Tajin đã thế chỗ văn minh Teotihuacan thống trị thương trường.
Cuối Thế kỷ XII, El Tajin đạt đến đỉnh cao của sự giàu có. Các nhà lịch sử nhận định, chính điều đó đã kích động lòng tham của tộc Chichimec, khiến họ kéo quân cướp bóc và đốt phá. Những người sống sót phải bỏ đi để mặc đô thành đổ nát cho rừng rậm xâm lấn.
Ngay sau khoảng thời gian El Tajin bị tàn phá, người Totonac thành lập khu định cư Papantla ở gần đấy. Họ coi tàn tích El Tajin như một khu vực linh thiêng, vì thế mới từng bị nhầm là chủ nhân của tàn tích này.
Khi mới phát hiện Pyramid of the Niches, Ruiz cũng báo cáo các cư dân địa phương cố tình bí mật về sự tồn tại của nó. Mặc dù El Tajin chỉ được thế giới bên ngoài biết đến từ cuối Thế kỷ XVIII, nó có thể vẫn luôn trong tầm mắt của các bộ tộc bản địa sống xung quanh. Lời giải đáp có khả năng đang nằm trong tri thức của họ.
