Không "đi lại từ đầu"
Bà Trần Thị Thúy Hà, Trưởng phòng Văn hóa - xã hội phường Hòa Xuân (TP Đà Nẵng) cho rằng, sau 5 năm triển khai Chương trình GDPT 2018, hầu hết địa phương trên cả nước đã trải nghiệm nhiều bộ sách giáo khoa khác nhau.
Thực tiễn cho thấy, ở mỗi môn học, mỗi tỉnh thành, mỗi trường đã có thời gian sử dụng và đánh giá những ưu điểm, hạn chế của từng bộ sách. Đây là thời điểm thích hợp để tổ chức một cuộc tổng kết toàn diện, vừa rà soát lại khung chương trình, vừa xem xét việc xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất cho cả nước.
"Về cơ bản, khung chương trình hiện hành sau 5 năm triển khai đã cho thấy tính ổn định nhất định. Tuy nhiên, vẫn cần rà soát để bổ sung, tinh giản hoặc điều chỉnh phù hợp với mục tiêu giáo dục trong giai đoạn mới. Điều này cần được đặt trong bối cảnh thực hiện Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn 2045, gắn với Nghị quyết 71 và yêu cầu chuyển đổi số mạnh mẽ hiện nay. Trên cơ sở đó, việc kế thừa những điểm tích cực của các bộ sách đã có sẽ tạo thuận lợi trong việc biên soạn bộ sách giáo khoa mới, vừa đảm bảo chất lượng, vừa tiết kiệm nguồn lực", bà Hà phân tích.
Theo đó, việc đánh giá phải dựa trên cơ sở thực tiễn từ các cơ sở giáo dục, đội ngũ giáo viên trực tiếp giảng dạy, chứ không chỉ dựa vào các chuyên gia. Khung chương trình cần đảm bảo tính chuẩn hóa, khoa học, nhưng đồng thời phải gắn kết chặt chẽ với thực tiễn dạy học. Đây chính là yếu tố then chốt để vừa đảm bảo lý thuyết, vừa đáp ứng yêu cầu đổi mới, phát triển năng lực học sinh.
Khi khung chương trình được điều chỉnh cho phù hợp với mục tiêu giáo dục giai đoạn mới, việc tiếp theo là rà soát lại các bộ sách giáo khoa đang lưu hành. Cần chỉ ra điểm mạnh để kế thừa, đồng thời loại bỏ những hạn chế.
Theo nhận xét của bà Trần Thị Thúy Hà, không thể phủ nhận, các bộ sách hiện nay đều được biên soạn công phu, có những phần rất ưu việt, cần chắt lọc và tích hợp vào bộ sách thống nhất. Tuy nhiên, nếu cố gắng dung hòa tất cả để hợp thức hóa sẽ dễ biến thành một “nồi lẩu” thiếu nhất quán. Do đó, chọn lọc thông minh, kế thừa tinh hoa mới là con đường đúng đắn.
Trưởng phòng Văn hóa - xã hội phường Hòa Xuân cho rằng, cách tiếp cận này sẽ không phải tập huấn lại đội ngũ giáo viên từ đầu như giai đoạn đầu triển khai Chương trình GDPT 2018. Ngược lại, nếu xây dựng hoàn toàn một bộ sách mới cùng với một khung chương trình mới sẽ kéo theo nhiều hệ lụy, buộc toàn ngành phải quay lại “đi từ đầu”, gây tốn kém và lãng phí nguồn lực.
Do đó, thay vì bắt đầu lại, giải pháp hợp lý hơn là đánh giá - điều chỉnh - kế thừa để tiến tới một bộ sách thống nhất, vừa bảo đảm chất lượng, vừa ổn định cho giáo viên và học sinh.
Một bộ sách thống nhất cũng sẽ khắc phục được những khó khăn mà giáo viên, học sinh và phụ huynh đang gặp phải. Hiện nay, việc cùng lúc sử dụng nhiều bộ sách khiến công tác quản lý, chỉ đạo chuyên môn của các sở, phòng giáo dục thêm phần phức tạp. Giáo viên phải tập huấn nhiều lần, học sinh chuyển trường, chuyển lớp gặp khó khăn vì sách khác nhau.
Thẩm định độc lập
Với kinh nghiệm từng làm Trưởng phòng GD&ĐT, bà Hà thừa nhận rằng, thực tế ở nhiều địa phương cho thấy, việc thẩm định, lựa chọn sách giáo khoa trở thành áp lực lớn: trường đề nghị chọn, rồi tỉnh duyệt dùng chung một bộ sách, rồi lại thay đổi quy trình, mỗi trường tự chọn và chỉ cần tỉnh duyệt... mất nhiều thời gian và công sức. Điều này dẫn đến tình trạng không thống nhất, thiếu sự khớp nối giữa các lớp học và các cấp học. Có khi năm nay học đầu sách của bộ này, nhưng sang năm lại đổi sang bộ khác, gây ra sự chắp vá, thiếu ổn định và không có sự tiếp nối. Nếu chỉ có một bộ sách chung cho cả nước, quá trình quản lý, giảng dạy và học tập sẽ thuận lợi, thống nhất hơn.
Thực tế còn đặt ra một vấn đề khác: quá trình thẩm định và phản biện sách giáo khoa ở các địa phương hiện nay bị chi phối quá nhiều. Điều này khiến nhiều địa phương phải triển khai đồng thời ba, bốn bộ sách khác nhau, khó bảo đảm sự thống nhất, công bằng và chất lượng. Để khắc phục, bà Trần Thị Thúy Hà kiến nghị, cần thiết lập một cơ chế thẩm định, phản biện độc lập, khách quan, tách bạch hoàn toàn với lợi ích của các đơn vị xuất bản; từ đó bảo đảm tính minh bạch và quyền lợi thực chất của học sinh, giáo viên cũng như toàn ngành Giáo dục.
Trong thẩm định sách giáo khoa, ngoài các chuyên gia, nhà khoa học chuyên ngành, cần có sự góp mặt trực tiếp của đội ngũ giáo viên – những người gắn bó sát sao với lớp học, am hiểu nhu cầu và thực tế học tập của học sinh. Ý kiến từ phụ huynh cũng có giá trị bổ trợ. Chỉ khi nào lý thuyết được kiểm chứng bởi thực tiễn giảng dạy thì sách giáo khoa mới thực sự đi vào cuộc sống.
