Hướng tới môi trường ngôn ngữ chuẩn

Trước vấn đề này, ngành Giáo dục Hưng Yên đã ban hành kế hoạch, đặt mục tiêu đến năm 2030, 100% đội ngũ cán bộ, giáo viên trong các cơ sở giáo dục phát âm đúng, chuẩn, 80% học sinh mắc lỗi được khắc phục.

Không chỉ là phong trào

Cô ơi, con đọc đúng chưa: “Ni - cô - lai - nô - xốp” – tiếng đọc trong trẻo của một học sinh tiểu học vang lên giữa giờ học đặc biệt. Trên bảng, dòng chữ “Luyện đọc từ khó” được viết ngắn gọn, dưới đó là những từ có chứa phụ âm L/N dễ bị nhầm lẫn: “Màu nước”, “na ná”, “lông mi”, “lúc đầu”... là những hình ảnh dễ bắt gặp trong nhiều lớp học ở Hưng Yên thời gian gần đây.

Theo cô Trần Thị Anh Đào - giáo viên môn Tiếng Việt (Trường Tiểu học Lê Hồng Phong, phường Thái Bình), tình trạng này diễn ra khá phổ biến ở học sinh Hưng Yên, làm ảnh hưởng đến năng lực ngôn ngữ: Viết, đọc sai, diễn đạt không chuẩn; Học sinh mất tự tin khi giao tiếp hoặc đọc trước lớp, khó khăn trong việc học Tiếng Việt nâng cao, cũng như học ngoại ngữ.

Cùng chung nhận định, cô Nguyễn Thị Thương - Tổ trưởng Tổ Khoa học xã hội (Trường Tiểu học và THCS An Vũ, xã Phụ Dực) cho rằng, phát âm sai khiến người nghe khó nắm bắt nội dung truyền đạt, thậm chí gây ra hiểu lầm hoặc những phản ứng từ người nghe. Về lâu dài, lỗi này có thể ảnh hưởng đến cơ hội phát triển nghề nghiệp của học sinh sau này, đặc biệt đối với những ngành nghề đòi hỏi sự chuẩn mực và tự tin cao trong giao tiếp.

Theo TS Lương Thị Hiền - Phó Trưởng khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, nguyên nhân dẫn đến tình trạng nhầm lẫn và phát âm sai L/N do một số yếu tố chính. Trước hết, do ảnh hưởng từ môi trường sống. Ngay từ khi còn bé, học sinh đã chịu tác động từ giọng địa phương của bố mẹ, ông bà hay người xung quanh - những người vốn đã phát âm nhầm lẫn L/N.

Tiếp theo là yếu tố từ nhà trường. Tại các trường học, sự quan tâm của giáo viên chưa đồng đều. Trong khi một số thầy cô rất lưu tâm và yêu cầu học sinh sửa lỗi ngay; số khác lại chỉ nhắc nhở hời hợt, khiến các em không nhận thức được tầm quan trọng của việc sửa lỗi.

Cuối cùng, vấn đề còn nằm ở sự chủ quan cá nhân từ chính bản thân người nói. Họ thường cho rằng, việc phát âm nhầm lẫn không gây ảnh hưởng lớn, dẫn đến việc lỗi sai cứ thế tiếp diễn và khó khắc phục.

Theo Sở GD&ĐT Hưng Yên, qua khảo sát thực tế tại các cơ sở giáo dục trên địa bàn tỉnh cho thấy lỗi này tồn tại khá phổ biến, đặc biệt ở bậc mầm non và tiểu học, ảnh hưởng không nhỏ đến năng lực ngôn ngữ, kết quả học tập và sự tự tin của học sinh.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của vấn đề, ngay từ đầu năm học, sở đã ban hành Kế hoạch 878-KH/SGDĐT ngày 10/9/2025 về “Khắc phục tình trạng phát âm nhầm lẫn 2 phụ âm đầu L/N cho cán bộ, giáo viên; tình trạng phát âm, viết chính tả nhầm lẫn 2 phụ âm đầu L/N cho học sinh trong các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông, trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2025 - 2030”, đồng thời phát động phong trào sâu rộng, toàn diện trong tất cả cấp học, bậc học trên địa bàn toàn tỉnh.

Mục tiêu đến năm 2026, có 80% cán bộ, giáo viên khắc phục được lỗi phát âm và 50% học sinh không mắc lỗi phát âm, viết chính tả nhầm lẫn 2 phụ âm L và N. Đến năm 2030, 100% đội ngũ cán bộ, giáo viên trong các cơ sở giáo dục phát âm đúng, phát âm chuẩn; 80% số học sinh mắc lỗi này được khắc phục.

Theo Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Hưng Yên Hà Thị Thu Phương, việc khắc phục lỗi phát âm, lỗi chính tả nhầm lẫn 2 phụ âm đầu L-N không chỉ là phong trào, mà là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục của các nhà trường.

Chỉ trong thời gian ngắn triển khai, nhiều nhà trường đã có những cách làm hay, sáng tạo, thiết thực, bước đầu tạo chuyển biến tích cực đối với học sinh, giáo viên cũng như nhận thức, đồng hành của gia đình, xã hội. Theo đó, nhiều trường đã tổ chức sinh hoạt tập thể vào buổi chào cờ đầu tuần hoặc sinh hoạt ngoại khóa, mời phụ huynh cùng tham gia; lồng ghép trong các giờ học; sử dụng công nghệ trí tuệ AI để sáng tác bài hát, câu thơ, lồng ghép trong các tiết dạy phụ âm L và N.

Nhiều cách rèn

Tại Trường Tiểu học Lê Hồng Phong (phường Thái Bình), bà Hà Thị Xuân - Hiệu trưởng nhà trường cho biết, ngay sau khi Sở GD&ĐT ban hành Kế hoạch số 878, nhà trường đã xây dựng kế hoạch rèn luyện kĩ năng sử dụng tiếng Việt chuẩn trong chương trình giáo dục ngôn ngữ cho học sinh.

Hoạt động được tuyên truyền sâu rộng đến toàn thể cán bộ, giáo viên, học sinh và phụ huynh, đồng thời coi đây là nhiệm vụ trọng tâm trong công tác dạy và học. Lồng ghép nhiệm vụ rèn phát âm chuẩn vào các hoạt động dạy học môn Tiếng Việt, hoạt động trải nghiệm, sinh hoạt dưới cờ, câu lạc bộ. Giao cho tổ chuyên môn và giáo viên chủ nhiệm theo dõi, thống kê, rèn luyện thường xuyên các lỗi chính tả phổ biến trong đó có lỗi L/N.

Cô Trần Thị Anh Đào - giáo viên nhà trường chia sẻ, để sửa lỗi phát âm và lỗi chính tả nhầm lẫn 2 phụ âm đầu L và N, trong mỗi giờ học tiếng Việt cô đều lồng ghép nhiệm vụ rèn phát âm chuẩn với nhiều hoạt động: Hướng dẫn học sinh phân biệt vị trí đặt lưỡi khi phát âm; luyện đọc cặp từ đối lập (“lên - nên”, “lá - ná”, “làm - nằm”, “lỗi - nổi”...); tổ chức trò chơi “Ai đúng ai sai”, giáo viên đọc các từ, học sinh giơ bảng L hoặc N.

“Nhờ áp dụng nhiều phương pháp đa dạng và gần gũi, tỷ lệ học sinh viết sai chính tả đặc biệt là đối với 2 phụ âm L/N giảm đáng kể. Những em mắc lỗi đã phát âm rõ ràng, tự tin hơn khi đọc và giao tiếp trước lớp. Từ đó, dần hình thành thói quen sử dụng tiếng Việt chuẩn mực, trong sáng”, cô Đào cho biết.

Xác định rõ vai trò và tầm quan trọng của nói đúng, viết đúng chính tả cũng như những hệ lụy của việc nhầm lẫn đối với sự phát triển của học sinh. Nhiều năm nay, Trường Tiểu học và THCS An Vũ (xã Phụ Dực), chú trọng việc rèn nói đúng, viết đúng cho toàn thể học sinh.

Ông Nguyễn Văn Chung - Phó Hiệu trưởng nhà trường cho biết, từ đầu năm học, Ban giám hiệu và đặc biệt Hiệu trưởng - Nhà giáo Ưu tú Mai Thị Bích Nguyện đã chỉ đạo xây dựng kế hoạch rèn luyện phát âm đúng, chuẩn, trong đó có khắc phục lỗi viết sai L/N. Phân công tổ chuyên môn và giáo viên chủ nhiệm triển khai đến từng lớp.

Không chỉ tổ chức hoạt động giáo dục tại lớp học, nhằm tạo môi trường cho học sinh được nghe, nói đúng chuẩn, nhà trường đã thành lập câu lạc bộ “Em yêu Tiếng Việt”, sinh hoạt thường xuyên định kỳ với các hoạt động như giao tiếp, đóng vai, đọc thơ kể chuyện… Nhà trường cũng thường xuyên tổ chức các hoạt động ngoại khóa như “Ngày hội Tiếng Việt”, “Em yêu tiếng mẹ đẻ” tạo không khí thi đua sôi nổi, giúp học sinh rèn luyện phát âm chuẩn, viết chuẩn.

Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền đến các bậc phụ huynh, phối hợp chặt chẽ với nhà trường trong việc rèn con em ở nhà… Đến nay, nhầm lẫn trong phát âm và viết chính tả 2 phụ âm L/N của các em học sinh giảm rõ rệt, cho thấy nỗ lực luyện đọc, luyện viết hằng ngày của cô và trò trong thời gian qua.

Từng gặp khó khăn khi nhầm lẫn giữa hai phụ âm L và N trong giao tiếp, em Nguyễn Nam Phong - học sinh lớp 5A, Trường Tiểu học và THCS An Vũ, chia sẻ: “Không chỉ phát âm sai, nhiều khi em còn viết chính tả sai. Điều đó ảnh hưởng đến kết quả học tập, đặc biệt môn Tiếng Việt. Thậm chí khi nói nhầm, em còn bị các bạn trêu chọc”.

Tuy nhiên, được các thầy cô ở lớp hướng dẫn và cũng chủ động luyện tập thêm ở nhà, Phong dần khắc phục được lỗi sai. Theo em, đọc nhiều bài chính tả có chứa cả hai phụ âm L và N là phương pháp tốt để luyện tập. Ngoài ra, việc tham gia nhiều trò chơi hoặc giao tiếp ra ngoài xã hội cũng sẽ giúp các em tự tin hơn.

Cần giải pháp đồng bộ, hiệu quả

Theo kinh nghiệm thực tế của giáo viên, học sinh tiểu học là lứa tuổi mắc lỗi L/N nhiều nhất. Mức độ nhầm lẫn giảm dần khi các em lên cấp trung học. Chính vì thế, việc khắc phục gặp không ít khó khăn.

Cô Trần Thị Anh Đào cho biết, với học sinh tiểu học do còn nhỏ, khả năng tự điều chỉnh hạn chế; các em chưa có ý thức ngôn ngữ rõ ràng, nhiều khi không nhận ra sự khác biệt giữa hai âm L và N. Khi giáo viên hướng dẫn sửa, học sinh dễ quên hoặc tái phạm, vì chưa hình thành phản xạ phát âm đúng. Nhiều em phát âm đúng khi luyện tập, nhưng khi nói tự nhiên lại sai. Bên cạnh đó, công tác phối hợp giữa nhà trường và phụ huynh cũng gặp nhiều khó khăn. Một số phụ huynh chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc phát âm đúng…

Bên cạnh những khó khăn kể trên, theo cô Nguyễn Thị Thương, việc học sinh nói sai từ nhỏ, tạo thành một thói quen. Nhiều em chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc nói chuẩn, viết chuẩn, dẫn đến chưa có ý thức rèn luyện thường xuyên. “Do đó, việc phối hợp với phụ huynh rất cần thiết. Khi nhà trường tăng cường phối hợp và hướng dẫn phụ huynh cách thức đồng hành cùng con rèn luyện tại nhà sẽ mang lại hiệu quả rõ rệt”, cô Thương nói.

Để khắc phục triệt để tình trạng nhầm lẫn phát âm, các thầy, cô giáo, chuyên gia đều cho rằng cần những giải pháp đồng bộ, hiệu quả từ nhiều cấp độ.

Thứ nhất, việc cải tiến phương pháp và kỹ thuật giảng dạy. Giáo viên phải lựa chọn và áp dụng các kỹ thuật phù hợp trong quá trình dạy học để giúp học sinh nắm vững cách phát âm chuẩn xác.

Thứ hai, cần tập trung vào xây dựng động lực và hỗ trợ tâm lý để biến việc phát âm đúng thành thói quen. Giáo viên cần nhận biết và động viên kịp thời khi học sinh gặp khó khăn, dễ nản lòng, hoặc sốt ruột vì mong muốn thay đổi nhanh chóng nhưng chưa thấy kết quả. Đây là biện pháp tâm lý quan trọng giúp các em kiên trì với lộ trình học tập.

Thứ ba, phải có lộ trình rõ ràng và kiểm soát chất lượng. Không chỉ dừng lại ở việc phát động phong trào chung chung, mà cần xác định mục tiêu cụ thể, xây dựng lộ trình thực hiện chi tiết, và quan trọng nhất là phải có đánh giá, lượng hóa chất lượng sau khi thực hiện. Việc kiểm soát này sẽ đảm bảo các giải pháp được triển khai một cách hiệu quả và đạt được kết quả tốt nhất.