Theo báo cáo mới nhất của Bộ GD&ĐT, số lượng đào tạo tiến sĩ trong nước năm học 2016-2017 tăng khoảng 25% so với năm học trước. Số người đi học tiến sĩ tăng lên là điều đáng mừng.
Không thể phủ nhận trong các năm qua công tác đào tạo tiến sĩ trong nước ngày càng có chiều sâu, đã tiến cử cho đất nước nhiều người giỏi. Xã hội trân trọng gọi họ là tầng lớp tinh hoa, có vai trò quan trọng quyết định trong công cuộc đổi mới nước nhà.
Tuy nhiên, song song với số tiến sĩ tăng nhanh thì chất lượng đào tạo có dấu hiệu đang bị thả nổi. Nhiều nhà giáo dục đã lên tiếng cảnh báo về hiện tượng này. Họ than phiền tỉ lệ tiến sĩ làm công tác nghiên cứu khoa học hiện rất ít mà chủ yếu là giảng dạy. Số công trình được đăng trên các tạp chí khoa học uy tín quốc tế vào hàng thấp nhất thế giới.
Mặt khác, lại xuất hiện ngày càng nhiều tiến sĩ trở thành cán bộ quản lý trong các cơ quan nhà nước. Các nhà giáo phải “la” lên dường như đang có một nhận thức lệch lạc về việc học và đào tạo tiến sĩ. Đó là học và đào tạo tiến sĩ chỉ để làm cán bộ.
Theo các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực đào tạo thì mục tiêu của việc đào tạo tiến sĩ là để có con người nghiên cứu, sáng tạo. Họ có khả năng tìm ra những điều mới mà trước đó con người chưa biết tới.
Những điều mới mẽ ấy có khả năng thúc đẩy nền học thuật tiến xa hơn cũng như làm cho cuộc sống hạnh phúc hơn. Người có học vị tiến sĩ chỉ có thể làm việc ở một số cơ quan đặc thù mang tính nghiên cứu, học thuật như trường đại học, viện nghiên cứu…
Hiện trong các thông báo tuyển dụng của các cơ quan nhà nước ở trung ương và cả địa phương người ta thường bắt gặp dòng chữ “ưu tiên người có học vị tiến sĩ”. Thế là có một bộ phận tranh nhau đi học tiến sĩ vì “ngửi” thấy cơ hội thăng quan tiến chức. Bộ phận này không phải là ít.
Động cơ học là chỉ lấy bằng nên họ tìm đến những nơi có thể thỏa mãn nhu cầu của họ. Xã hội thì dù sao vẫn vận hành theo quy luật cung cầu, khi đã có nhu cầu bằng cấp thì tất sẽ có nơi sẵn sáng cung cấp. Bằng tiến sĩ được đào tạo kiểu này thì chất lượng phải đi xuống là tất nhiên.
Người học còn tìm đến các cơ sở đào tạo nước ngoài. Thì cũng vậy, ở các nước cũng có những “lò” sản xuất tiến sĩ sẵn sàng cung cấp bằng cấp cho người có nhu cầu. Thực ra phải gọi đúng bản chất của việc này là mua bán bằng cấp.
Nguy hiểm hơn, nếu không giám sát tốt thì các “lò” này sẽ tìm cách móc nối với một số đơn vị đào tạo trong nước dưới tên gọi liên kết đào tạo. Điều đáng lo ngại là xu hướng tìm kiếm bằng cấp kiểu này ngày càng có dấu hiệu lan rộng.
Không phải đợi đến bây giờ mà từ nhiều năm qua dư luận đã lên tiếng báo bộng về chất lượng đáng ngờ của công tác đào tạo tiến sĩ kiểu này.
Do vậy, siết lại công tác đào tạo tiến sĩ trong nước, tăng cường thanh kiểm tra liên kết đào tạo với nước ngoài là công việc phải làm thường xuyên của cơ quan chức năng. Đáng chú ý gần đây Bộ GD&ĐT đã ban hành thông tư về qui trình đào tạo tiến sĩ mới theo hướng siết chặt kỷ cương, chất lượng.
Nhưng vấn đề căn cơ hơn là phải làm thay đổi nhận thức về học và đào tạo tiến sĩ. Đó là nhiệm vụ của không chỉ ngành giáo dục và đào tạo.
