Gần 60 tác phẩm chọn lọc trong 50 năm sáng tạo nghệ thuật trên các chất liệu bột màu, sơn dầu và sơn mài sẽ được trưng bày trong triển lãm “Ngược dòng - Nửa thế kỷ hội họa Đào Minh Tri” sẽ diễn ra từ ngày 22 - 28/3 tại Hội Mỹ thuật TPHCM (218A Pasteur, Quận 3).

Đặc biệt có những tác phẩm bột màu trên giấy, sáng tác chủ yếu trong những năm 1970 - 1980 và chưa từng được công bố.

“Thế hệ tiền trạm” của mỹ thuật “Đổi mới”

Họa sĩ Đào Minh Tri (SN 1950) tốt nghiệp hệ sơ trung (7 năm) và hệ đại học (5 năm) Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam năm 1976. Sau thống nhất, ông tham gia giảng dạy tại Trường Đại học Mỹ thuật TPHCM và nguyên là Phó Tổng thư ký Hội Mỹ thuật TPHCM.

Ngay từ những năm 1970, rất nhiều tác phẩm tranh bột màu của Đào Minh Tri đã cho thấy mối quan tâm tới nghệ thuật hiện đại quốc tế, tới những tên tuổi lớn như P. Picasso, H. Matisse, M. Chagall, J. Miró... Đồng thời cũng bộc lộ ý thức coi đời sống tinh thần cá nhân bản sắc là yếu tố quan trọng nhất trong sáng tạo nghệ thuật.

Hoạ sĩ Lý Trực Sơn nhận định rằng, cùng với hoạt động nổi bật của “Nhóm 10 người” và triển lãm “Tác phẩm mới” từ đầu thập kỷ 1990, nghệ thuật hội hoạ của Đào Minh Tri đã góp phần tạo ra diện mạo mở rộng đầy sinh lực của “mỹ thuật Việt Nam thời kỳ Đổi mới”.

Trong khi đó, họa sĩ Lương Xuân Đoàn - Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam cho rằng, từ giữa những năm 1970, Đào Minh Tri đã nhô ra như hình ảnh đầu tiên về thế hệ thứ nhất của Đổi mới trong nghệ thuật ở Việt Nam, cứng cỏi làm “thế hệ tiền trạm” khi quả quyết xoay chuyển nhanh trong thập kỷ 1980 về ý thức thẩm mỹ và ngôn ngữ hội họa.

“Đào Minh Tri như một loại cây gai bẩm sinh tự xòe nhọn, tự xoay mở để phá vỡ không gian kinh viện - khi kín đáo gây sốc thị giác trong hình sắc như bùa chú của bức họa.

Ông thỏa thuê vùng vẫy, hòa điệu tự tin cùng những ký tự lạ của tâm thức phương Đông, thông tỏ những quẻ Dịch trong giây khắc để bay lượn không lạc phách với Ngũ hành trong không gian thăm thẳm không thấu đáy của sơn mài”, họa sĩ Lương Xuân Đoàn nhận xét.

Đặc biệt với thể loại tranh sơn mài, ông đã tạo được ngôn ngữ nghệ thuật riêng trên nền kỹ thuật thẩm mỹ và văn hóa truyền thống. Đây là kết quả của sự liền mạch, không đứt đoạn trong cảm xúc và trong thao tác.

Với những bức tranh giấy, mặc dù kích thước nhỏ nhưng chứng tỏ nội lực sáng tạo mạnh mẽ, bề dày tri thức, chiều sâu của nghề - một vỉa quặng vô tận chỉ mới được khai thác phần nhỏ.

Hoạ sĩ Ca Lê Thắng sau khi xem các bức tranh giấy nhỏ của Đào Minh Tri đã thảng thốt rằng: “Cảm thấy có một cơ thể sống, một hạt mầm đang sinh sôi và tiếp tục đâm chồi. Một tác phẩm có thể kết thúc trọn vẹn trong không gian của nó, nhưng xem xong những tranh giấy của ông, khi xếp lại ta thấy đó là một cơ thể sống. Chính những mảnh nhỏ của cuộc sống đọng lại trên trang giấy đã làm nên một nét riêng của Đào Minh Tri”.

Xây tháp cao từ chân nền vững

Triển lãm lãm 'Ngược dòng - Nửa thế kỷ hội họa Đào Minh Tri' sẽ giới thiệu gần 60 tác phẩm với nhiều bức tranh chưa từng công bố.

Hoạt động mỹ thuật một cách đầy sôi nổi nên Đào Minh Tri cũng nhanh chóng nhận ra những hướng đi mới của hội hoạ. Bởi vậy, ngay cả khi đã định hình từ mấy chục năm trước, ông vẫn không ngừng xoay chuyển hướng đi riêng với phong cách đặc trưng.

Trong vai trò là cán bộ mỹ thuật, và đặc biệt là một thầy giáo hội hoạ - có lần chấm tranh đồng nghiệp, Đào Minh Tri thẳng thắn phê bình: “Khổ quá, thế giới người ta không vẽ như thế này nữa”.

Ông giải thích rằng, vẽ theo kiểu mô phỏng hời hợt sẽ không đem lại thành công. Là một người sáng tạo, bản thân phải có cái nhìn sâu thẳm, phải có sự khác biệt, không thể giống nhau.

Là một hoạ sĩ, không chỉ đòi hỏi ở đôi tay và ở đôi mắt thuần thục mà còn ở sự hoài nghi, dám bứt phá. Bởi vậy, các trường mỹ thuật đã đào tạo ra không biết bao nhiêu thế hệ hoạ sĩ, nhưng không dễ có những đại diện nổi bật, số người thiết lập được chỗ đứng, tạo dựng được tên tuổi rất ít.

Hoạ sĩ Nguyễn Thanh Bình cho rằng, Đào Minh Tri là một trong những thí dụ điển hình cho việc học cơ bản để biến những nền tảng cơ bản ấy thành nét riêng, thông minh, độc đáo.

Vượt thoát ra khỏi cái nền kiến thức cơ bản, tìm cho mình một cách nói riêng và thuyết phục - là một hành trình gian nan, lâu dài, đòi hỏi một năng lực cảm xúc dày dặn, một trí lực phong phú và bền bỉ, dù trọng bệnh tác động đến thể xác nhưng không làm tinh thần đứt gãy.

Gần 60 tác phẩm chọn lọc trong suốt hành trình 50 năm hội hoạ, có thể là một thước đo giá trị nghệ thuật, nhưng hơn thế - là giá trị lao động. Đào Minh Tri sử dụng sơn dầu, sơn mài, màu bột trên giấy để trút ra cảm xúc, để tìm một tiếng nói tạo hình cho riêng mình.

Đào Minh Tri vẽ về cá, rất nhiều cá, đó hình tượng nghệ thuật của ông một khoảng thời gian dài. Công chúng mộ điệu tranh cá của ông và liên tưởng đến tranh Hokusai, bởi danh hoạ Hokusai muốn hữu hình nước bằng cách vẽ hết ra hình hài của sóng bạc đầu.

Và có lẽ, triển lãm có tên “Ngược dòng” cũng làm người ta liên tưởng tới câu ca dao về cá: Nước chảy xuôi, con cá buôi lội ngược/ Nước chảy ngược, con cá vược lội ngang.

Nhưng trên hết, “Ngược dòng” có thể chỉ về con người họa sĩ Đào Minh Tri. Ông luôn phải lội ngược dòng đời, không phải để tìm lại những cái cũ đã qua, mà để thấy những cái mới đã bị vùi lấp trong quá khứ, để đãi cát tìm vàng giữa dòng chảy ráo riết của cuộc đời.