Lỗ hậu môn là một trong những bộ phận quan trọng của động vật, nhiều loài không thể ăn uống và phát triển mà không có nó. Cơ quan này phát triển khác nhau, hình thành cấu trúc đơn giản hay phức tạp.
Sự xuất hiện của hậu môn liên quan đến với quá trình tiến hóa của hệ tiêu hóa. Chức năng của hệ tiêu hóa là hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn để duy trì tăng trưởng và phát triển cơ thể, nhưng một số loài vật vẫn có thể sống mà không cần hệ cơ quan hoàn chỉnh như bọt biển Porifera hay sán dây.
Với mức độ tiến hóa cao hơn một chút, một số loài có một hệ thống ruột đơn giản, kiêm chức năng của cả miệng và hậu môn, được dùng để tiêu hóa thức ăn và loại bỏ chất thải. Động vật không cuống thường có ruột hình chữ U, đầu ra và đầu vào của hệ tiêu hóa ở khoảng cách gần.
Ở mức cao hơn nữa, một số loài chỉ có hậu môn tạm thời như sâu nhỏ có hàm Haplognathial hay sinh vật có tên Limnognathia. Trong khi đó, giun dẹp (Thysanozoon nigropapillosum) lại có nhiều lỗ hậu môn trên lưng.
Sao biển, hải sâm, động vật có xương sống như chim, cá và động vật có vú như con người đều có một điểm cuối của hệ tiêu hóa. Ở chim và bò sát, cơ quan sinh sản và bài tiết này hợp nhất làm một, gọi là lỗ huyệt.
 |
| Khi đuôi không mọc trở lại, con bọ cạp không thể tống chất thải ra khỏi cơ thể. Ảnh: BBC |
Chức năng của hậu môn
Theo hai nhà sinh vật học Andreas Hejnol và Chema Martín-Durán của Đại học Bergen (Na Uy), lịch sử phát triển và chức năng của cơ quan này ngày càng phức tạp hơn.
Ở một số loài, động vật được sinh ra có hậu môn, nhưng mất dần. Bọ cạp là nhóm sinh vật có thể tự ngắt đuôi để thoát thân khi gặp nguy hiểm. Khi đuôi không thể mọc lại, chúng phải chứa chất thải trong bụng.
Tiến sĩ Martín-Durán cho biết, một hệ thống tiêu hóa với ruột nối hai đầu mở có ưu điểm là cho phép động vật vừa ăn vừa tiêu hóa bữa ăn trước đó.
Trong khi đó, động vật với một lỗ mở chỉ có thể làm từng việc một. Một đường ruột nối miệng và hậu môn sẽ dễ dàng chuyên môn hóa các bộ phận cho từng chức năng khác nhau, đảm nhiệm một vai trò riêng biệt trong quá trình tiêu hóa.
Nhiều loài còn tiến hóa đến mức chuyên môn hóa chức năng của ruột theo từng đoạn khác nhau. Con người nhai thức ăn trong miệng, tiêu hóa protein trong dạ dày, mật giúp tiêu hóa chất béo và hấp thụ chất dinh dưỡng qua ruột non.
