Hai giống đậu xanh mới do Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp duyên hải Nam Trung Bộ (TP Quy Nhơn, Bình Định) chọn tạo cho năng suất cao và kháng bệnh khảm vàng, thích hợp cho các vùng trồng ở khu vực phía Nam.
Thu thập giống tốt làm vật liệu lai tạo
Đậu xanh được ngành nông nghiệp xác định là cây trồng trong tiến trình thực hiện tái cơ cấu ngành và chuyển đổi đất lúa kém hiệu quả sang sản xuất các loại cây trồng cạn, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Hiện nay, diện tích gieo trồng đậu xanh trong cả nước đạt hơn 40 nghìn ha; trong đó, các tỉnh phía Nam chiếm hơn 75% diện tích của cả nước. Đặc biệt, đậu xanh được các vùng Nam Trung bộ và Tây Nguyên ưa trồng do có khả năng chịu hạn tốt, thời gian sinh trưởng ngắn, khả năng thích ứng cao với thời tiết có lượng mưa chủ yếu tập trung trong mùa mưa và khô hạn thường xuyên kéo dài trong mùa nắng nóng.
Tuy có những lợi thế nêu trên, nhưng đến nay năng suất bình quân của cây đậu xanh trong cả nước nói chung và các tỉnh phía Nam nói riêng đạt khoảng 1,2 - 1,8 tấn/ha. Để khắc phục hạn chế về năng suất, một số giống đậu xanh mới đã được chọn tạo. Tuy nhiên, các giống này vẫn chưa cho năng suất thật sự cao và còn nhiễm một số sâu bệnh hại như khảm vàng.
Bệnh khảm vàng gây ra thiệt hại lớn đến năng suất giống đậu xanh và các giống đậu xanh hiện nay chín chưa tập trung, khó áp dụng cơ giới hóa khâu thu hoạch. Trong khi đó, công tác chọn tạo giống ở nước ta trong những năm qua mới tập trung chủ yếu về năng suất mà chưa chú trọng đến chọn tạo giống chín tập trung và kháng bệnh khảm vàng. Vì vậy, Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp duyên hải Nam Trung Bộ đã thực hiện đề tài “Nghiên cứu chọn tạo giống đậu xanh năng suất cao cho các tỉnh phía Nam”.
TS Hà Huy Cường, chủ nhiệm nhiệm vụ cho biết, nhóm đã chọn tạo giống đậu xanh có thời gian sinh trưởng ngắn, năng suất từ 2,0 - 2,5 tấn/ha, kháng trung bình với bệnh khảm vàng (MYMD), phù hợp để canh tác theo phương thức cơ giới hóa, thích hợp với các tỉnh phía Nam và giống vừng có thời gian sinh trưởng ngắn, năng suất từ 1,5 - 2,0 tấn/ha, hàm lượng dầu trên 53%, nhiễm trung bình với bệnh đốm lá (CLS), phù hợp để canh tác theo phương thức cơ giới hóa, thích hợp với các tỉnh phía Nam.
Nhóm cũng xây dựng quy trình canh tác cho giống đậu xanh và vừng mới chọn tạo, năng suất đạt từ 2,0 tấn/ha trở lên đối với cây đậu xanh và 1,5 tấn trở lên đối với cây vừng, thích hợp với các tỉnh phía Nam. Xây dựng mô hình trình diễn giống, quy trình canh tác mới đối với cây đậu xanh và vừng.
Cụ thể, các giống đậu xanh địa phương và giống cải tiến mới (do lai tạo, đột biến, nhập nội) được thu thập ở các vùng sản xuất chính và tại các cơ sở nghiên cứu trong nước để làm vật liệu lai tạo, bao gồm giống đậu xanh NM94 và KPS2 có nguồn gốc từ Trung tâm Rau màu châu Á (AVRDC) và Thái Lan. Trong đó, giống KPS2 là giống mẫn cảm với bệnh khảm vàng và năng suất cao được chọn làm giống bố. Giống NM94 có tính kháng cao với bệnh khảm vàng được chọn làm giống mẹ.
Bằng phương pháp chọn lọc phả hệ, nhóm tác giả đã chọn được 6 giống/dòng đậu xanh triển vọng (ĐXBĐ.07, ĐXBĐ.08, ĐXBĐ.09, 37-2-2, HLĐX 54-3, NTB.02) để tiến hành khảo nghiệm tại các tỉnh Duyên hải Nam Trung bộ (Bình Định, Quảng Nam), Tây Nguyên (Gia Lai, Đắk Lắk), Đông Nam Bộ (Đồng Nai). Giống đối chứng trồng khảo nghiệm để so sánh là ĐX208, V94-208. Đây cũng là các giống hiện được trồng đại trà tại nhiều địa phương.
Phù hợp trồng trên đất phù sa Nam Bộ
Căn cứ kết quả khảo nghiệm, hai giống đậu xanh triển vọng là ĐXBĐ.07 và ĐXBĐ.08 có ưu điểm kháng bệnh khảm vàng, năng suất đạt 2 - 2,4 tấn/ha, cao hơn so với các giống đang sản xuất đại trà từ 5,3 - 29,6%.
Các giống đậu xanh trên có thời gian sinh trưởng dưới 80 ngày, ra hoa tập trung, không bị nhiễm bệnh khảm vàng. Ngoài ra, khả năng chín của hai giống này tập trung cao, với năng suất thực thu đợt 1 đạt trên 65% tổng năng suất, nên thuận lợi cho việc cơ giới hóa khâu thu hoạch.
Cụ thể, mặc dù giống đậu xanh ĐXBĐ.08 có khối lượng 1.000 hạt nhỏ hơn so với giống ĐX208, nhưng giống ĐXBĐ.08 lại có số quả chắc/cây và số hạt/quả cao vượt trội so với giống đối chứng ĐX208.
Do vậy, năng suất thực thu của giống đậu xanh ĐXBĐ.08 đạt từ 1,53 - 1,64 tấn/ha, cao vượt trội từ 19,5 đến 37,4% so với giống đối chứng ĐX208 và năng suất bình quân trong vụ 1 tại vùng Tây Nguyên là 1,58 tấn/ha, cao hơn 29,5% so với giống đối chứng ĐX208 (chỉ đạt 1,22 tấn/ha). Trong đó, năng suất thực thu bình quân đợt 1 đạt 1,07 tấn/ha, chiếm 67,7% tổng năng suất, cao hơn 39,0% so với giống đối chứng ĐX208 (chỉ đạt 63,1%).
Giống đậu xanh ĐXBĐ.08 được chọn lọc từ các dòng lai của tổ hợp có thời gian sinh trưởng 75 - 80 ngày, chiều dài quả đạt từ 9,5 - 11,5 cm, số hạt/quả từ 11,8 - 12,8 hạt. Giống có dạng hạt hình trụ, hạt màu xanh vàng và vỏ hạt sáng bóng. Khối lượng 1.000 hạt 56,1 - 59,3 gram và không nhiễm bệnh khảm vàng - MYMD, hàm lượng protein trong hạt đạt 21,0%.
Giống có dạng chùm quả vươn trên tán lá và khả năng chín tập trung cao, với năng suất đợt 1 đạt trên 67% tổng năng suất, thuận lợi cho việc cơ giới hóa khâu thu hoạch. Năng suất đạt 2,03 - 2,26 tấn/ha. Năng suất tương đương so với giống đối chứng ĐX208.
Giống ĐXBĐ.08 có năng suất khảo nghiệm diện hẹp cao hơn so với giống đối chứng ĐX208 tại vùng Duyên hải Nam Trung Bộ là 6,1% và vùng Tây Nguyên là 29,8%. Năng suất khảo nghiệm diện rộng đạt trung bình 2,16 tấn/ha, tương đương so với giống đối chứng ĐX208, chín tập trung và kháng bệnh khảm vàng.
Giống đậu xanh ĐXBĐ.08 thích hợp để sản xuất trên chân đất phù sa chủ động nước tưới vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và đất bazan không chủ động nước tưới vùng Tây Nguyên.
Giống đậu xanh đã được Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp duyên hải Nam Trung Bộ công bố lưu hành cho các tỉnh phía Nam và đăng ký bảo hộ đạt năng suất trên 2 tấn/ha và kháng với bệnh khảm vàng. Nhóm tác giả cũng đã hoàn thiện quy trình kỹ thuật canh tác giống đậu xanh mới, có thể áp dụng vào thực tiễn sản xuất.
