Việc xử lý các trường hợp phá vỡ cam kết tại cơ sở đào tạo gặp nhiều khó khăn khi không phải học viên nào cũng chủ động bồi hoàn kinh phí.

Giữa đường… đứt gánh

Trường ĐH Cần Thơ có 86 viên chức được cử đi học tiến sĩ ở nước ngoài theo Đề án 911. Trong số này, 61 học viên tốt nghiệp và 54 người về nước tiếp tục công tác, 11 trường hợp đang học, 7 trường hợp xin tiếp tục ở lại nước ngoài với lý do như làm nghiên cứu sau tiến sĩ, điều trị bệnh. 14 người không hoàn thành chương trình đào tạo vì lý do sức khỏe, khó khăn thực hiện đề tài nghiên cứu do lỗi khách quan, học viên không hoàn thành và xin thôi việc, tự ý bỏ việc.

Đề án 322/2000/QĐ-TTG (Đề án 322) về “Đào tạo cán bộ khoa học, kỹ thuật tại các cơ sở nước ngoài bằng ngân sách Nhà nước”, được triển khai từ năm 2000 – 2005, ĐH Đà Nẵng cử 109 người đi học tập ở các nước tiên tiến trên thế giới, phần lớn đã hoàn thành chương trình đào tạo và trở lại đơn vị tiếp tục công tác.

Ở đề án này, ĐH Đà Nẵng có 1 trường hợp không hoàn thành khóa học do sức khỏe, 1 người định cư ở nước ngoài không thể liên lạc được và 2 người tự ý bỏ về. ĐH Đà Nẵng đã phối hợp các đơn vị để yêu cầu bồi hoàn kinh phí đào tạo theo quy định hiện hành.

Riêng Đề án 911/QĐ-TTG, (Đề án 911) về “Đào tạo giảng viên có trình độ tiến sĩ cho các trường đại học, cao đẳng giai đoạn 2010 - 2020”, ĐH Đà Nẵng cử 135 người đi học. Đến nay, có 112 người hoàn thành chương trình đào tạo, về đơn vị công tác.

Trong số 10 người không hoàn thành khóa học vì một số lý do như sức khỏe, bị trường buộc thôi học có 7 người thực hiện xong đền bù kinh phí đào tạo; 1 người đền bù một phần; 2 người còn lại, ĐH Đà Nẵng vừa ra quyết định yêu cầu bồi hoàn với một trường hợp; riêng bà N.T.T.P, giảng viên Trường ĐH Sư phạm hiện không liên lạc được.

Với 13 học viên từ ĐH Đà Nẵng tham gia Đề án 911 chưa trở về nước, đã xác định được 2 trường hợp không trở về. Ngoài ra, ĐH Đà Nẵng có 6 viên chức hoàn thành chương trình đào tạo theo đề án đã trở về nhưng thời gian công tác chưa đủ cam kết thì xin thôi việc. ĐH Đà Nẵng đang thực hiện các quy trình yêu cầu bồi hoàn kinh phí đào tạo.

Nhiều trường hợp học viên tham gia đề án đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách Nhà nước xin gia hạn thời gian học tập nhiều lần sau đó không hồi âm, không trở về nước nhận công tác. Như trường hợp bà N.K.T. (Trường ĐH Sư phạm, ĐH Đà Nẵng) được cử đi học tại Trường ĐH Paris – Est (Pháp) theo Đề án 911 từ cuối năm 2011 - 2015. Hết thời gian học tập, ĐH Đà Nẵng 3 lần phát thông báo yêu cầu bà T. về nước để nhận công tác theo cam kết. Thế nhưng, bà T. không hồi âm.

Hay như trường hợp nghiên cứu sinh N.Q.N. thuộc Trường ĐH Cần Thơ được cử đi làm tiến sĩ tại Bỉ đã gia hạn thời gian 2 lần. Bộ GD&ĐT có công văn về việc hết thời gian gia hạn học tập tại nước ngoài bằng ngân sách Nhà nước đối với trường hợp này, thời gian tối đa là hết tháng 8/2020.

Trường ĐH Cần Thơ cũng có công văn đề nghị giảng viên N.Q.N. về nước nhận công tác vào tháng 1/2023. Hiện, trường hợp này chưa đưa vào danh sách phải bồi hoàn chi phí đào tạo theo quy định.

Tạo điều kiện, môi trường làm việc cùng chính sách thuận lợi cho việc phát triển chuyên môn là cách bền vững để thu hút và giữ chân giảng viên trở về sau khi du học. Ảnh: ĐH Đà Nẵng cung cấp

“Giữ chân” giảng viên sau du học

GS.TS Trần Văn Nam - nguyên Giám đốc ĐH Đà Nẵng cho rằng, học viên tham gia đề án đào tạo ở nước ngoài bằng nguồn ngân sách đều có cam kết ban đầu. Hầu hết, học viên chọn con đường về nước để công hiến, chỉ một số phá vỡ vì nhiều nguyên nhân khác nhau. Đây cũng là một trong những rủi ro khi triển khai đề án liên quan đến nguồn nhân lực.

Ở lại nước ngoài hay trở về nước phục vụ là lựa chọn của học viên. Nhưng theo GS.TS Trần Văn Nam, nếu chấp nhận ở lại thì cá nhân tham gia đề án đào tạo buộc phải bồi hoàn kinh phí bởi đây là nguồn tiền ngân sách, và cũng để thế hệ sau có cơ hội đi học.

Ngoài ra, “cần công khai tên tuổi, trường học ở nước ngoài của học viên trên website cơ sở giáo dục đại học, Bộ GD&ĐT… để mang tính chất răn đe. Biện pháp này buộc họ phải giữ uy tín. Trường hợp cố tình ở lại thì chấp nhận tên tuổi gắn với danh sách đó”, GS.TS Trần Văn Nam đề xuất.

PGS.TS Lưu Trang - Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm, ĐH Đà Nẵng đề xuất phương án thay vì cấp kinh phí thì thực hiện như cách cho sinh viên vay vốn hiện nay. Tức là có sự bảo lãnh của địa phương, gia đình và học viên. Nếu học viên vi phạm cam kết, tự ý cắt đứt mọi liên lạc, gia đình phải đứng ra chịu trách nhiệm cho khoản vay này. Ngoài ra, các trường có văn bản đồng thuận với trường đại học ở nước ngoài để khi học xong trả học viên về.

Còn PGS.TS Lê Thành Bắc - Phó Giám đốc ĐH Đà Nẵng thì cho rằng, các trường cần rà soát, tuyển chọn đúng đối tượng, có cam kết rõ ràng về quyền lợi và nghĩa vụ với người học.

Ngoài ra, nên cử nhóm giảng viên cùng chuyên ngành hoặc liên ngành đi đào tạo để tạo nên các nhóm nghiên cứu – giảng dạy mạnh sau này. Nên có bảo lãnh của gia đình, chứng thực của chính quyền địa phương. Trường nên căn cứ kết quả học tập của năm trước để cấp học bổng, học phí năm sau; tăng vai trò quản lý của khoa, bộ môn có người học, giữ liên hệ thường xuyên…