Gánh nặng "hồi môn" của phụ nữ CơTu

Mẹ ALăng Thị Mò cùng con dâu gùi củi về cho gia đình nhà chồng.

Đàn ông Cơtu cưới vợ về làm việc “thay” chồng.

Một ngày của tháng 6-2010, chúng tôi vượt từ TP Tam Kỳ, Quảng Nam gần 200km để lên trung tâm huyện Tây Giang theo chuyên đề này, khi đến huyện Tây Giang chúng tôi vượt gần 100km nữa mới vào được bốn xã Tr’Hy, Ch’Ơm, Ga Ri và Axan phía Tây của huyện Tây Giang.

Có mặt tại xã Tr’Hy, chúng tôi được anh Cơ Lâu Hớp chủ tịch xã, một người đàn ông CơTu đã làm cán bộ được hơn 6 năm dẫn chúng tôi đi thăm mấy thôn nghèo khổ nhất xã là ATu1, ATu2, ĐHung, Achoong và tìm hiểu về tập tục nợ “hồi môn” của người phụ nữ CơTu. Anh Cơ Lâu Hớp nói: “Mình nghe đảng, nghe nhà nước đã vận động tuyên truyền nhiều lắm nên bây chừ đỡ hơn rồi đó. Từ lâu người đàn ông CơTu chỉ coi người vợ ngang hàng với các con vật nuôi trong nhà, lấy vợ là để phục vụ, để trả nợ cho họ, ở đây họ gọi là nợ “hồi môn” .

Các em bé từ nhỏ CơTu đã phải làm việc nặng nhọc để sau này dễ bắt việc hơn.

Có mặt trên đường đi, chúng tôi bắt gặp anh ALăng Thanh đang thản nhiên che dù đi còn phía sau là người vợ đang gùi một gùi nặng trên lưng nói: “Kệ nó, mình không làm chi. Vì mình đã tốn mất hai con bò, ba con lợn, mười ang thóc mới đưa (cưới) nó về. Bây giờ nó (vợ) phải làm cả đời để bù lại”, phía sau chị ALăng Thị Prứa (vợ Thanh) câm lặng, hốc hác gầy như thanh củi khô đang ráng hết sức, oằn cả lưng đỡ những bao sắn lên vai mà tôi cảm thấy quặn đau. Chẳng ai biết rõ người phụ nữ ấy trở nên ít nói, hao gầy từ bao giờ và vì sao chị lại gầy thế. Chỉ biết rằng ngày xưa, mà cũng chẳng phải xa xôi gì đâu, chỉ mới hai năm trước, lúc chưa lấy chồng chị là người phụ nữ mập khoẻ lắm. Nhìn chị người ta luôn cảm thấy một sức sống tràn trề, những nụ cười hồn nhiên trẻ trung của một cô thiếu nữ miền sơn cước.

Không chỉ có ALăng Thị Prứa mà phần lớn những người phụ nữ trong xã Tr’Hy đều phải chịu chung cảnh ngộ như thế. Phong tục “kéo vợ” “bắt vợ” của người CơTu không còn nữa. Phong tục ấy giờ đây đã hết, nhưng nay lại sang những lễ rước dâu mang nặng “mùi kinh tế” để rồi hậu quả của nó là hành xác người phụ nữ. Khi chàng trai CơTu bắt gặp một cô gái rồi đem lòng yêu mến, nếu cô gái cũng “ưng cái bụng” là họ đến với nhau. Lúc cưới gia đình nhà gái hầu như chẳng tốn kém gì cả mà còn nhận được nhiều sính lễ có giá trị từ gia đình nhà trai như trâu, bò, lợn, gà.....Chính việc tốn kém này nên người đàn ông CơTu đã tự cho mình như “ông bổng”, cưới vợ về nhà là để làm “thay” mình.

Bé CLâu thị Hái đang gồng mình gùi những gùi nặng nhọc sau lưng

Chị BLâu Thị Nhớ (xã Ch’Ơm) bùi ngùi nói: “Cực lắm các anh ơi, nhưng ở đây đàn bà con gái thì ai cũng phải chịu thế thôi, quen rồi. Cảnh nó (chồng) đi uống rượu về đánh cho thường xuyên cũng chẳng để ý gì nữa. Đã lấy nhau rồi thì không ai ly hôn cả dù phải chịu tủi nhục cả đời, vì nếu ly hôn thì lấy tiền, trâu, bò đâu mà trả lại cho nhà nó (nhà chồng)? Ở vùng biên ải xa xôi này, chuyện bi hài cười ra nước mắt thường xảy ra mà gáng nặng phần lớn đổ xuống đầu người phụ nữ - Blâu Thị Nhớ giải thích.

Không chỉ riêng Tr’Hy; Ch’Ơm, các xã Ga Ri; A Xan và nhiều xã khác trong huyện Tây Giang, chuyện người phụ nữ phải “dè cổ” làm những công việc nặng nhọc, quá sức vì những tập tục lạc hậu này.

Người chồng ở CơTu, huyện Tây Giang vẫn thãn nhiên vô tư, không cực nhọc và làm việc nặng như người phụ nữ và vợ mình.

“Cuộc chiến” lâu dài, gian khó của nợ “hồi môn”

Tượng tá Vương Đăng Vinh - Đồn trưởng đồn biên phòng 651, anh đã có 20 năm công tác, gắn bó mật thiết tại 4 xã vùng biên ải xa xôi tâm sự với chúng tôi về chuyện nợ “hồi môn” này: “Việc kết hôn tốn kém rồi đẩy người phụ nữ vào cảnh gánh kiệt sức lực vì công việc nặng nhọc đã ăn sâu vào nếp sống đa phần đồng bào K^’Tu nơi đây. Đi liền với quan niệm lấy vợ về là để “cõng” việc cho gia đình chồng mà không hề biết hệ lụy nghiêm trọng của nó, thế nhưng người phụ nữ vần phải trả nợ “hồi môn” cho nhà chồng .

Những năm gần đây cán bộ UBND huyện Tây Giang kết hợp với bộ đội biên phòng các đồn 651; 649 (thuộc Bộ chỉ huy biên phòng tỉnh Quảng Nam) đã ra sức tuyên truyền, đi đến từng nhà, thôn bản, vận động đồng bào xoá bỏ tập tục lạc hậu, tư vấn về pháp luật hôn nhân gia đình, hỗ trợ tư pháp cho cấp xã về quản lý, cung cấp thông tin tư vấn cho các đối tượng chuẩn bị kết hôn, xây dựng đội ngũ cộng tác viên dân số ở địa bàn dân cư đã được triển khai nhưng kết quả mang lại còn chưa cao.

Anh CLâu Hớp - Chủ tịch xã Tr’Hy đang thống kê lại những vụ bạo hành phụ nữ xảy ra tại địa trong các tháng đầu năm 2010

Vì nhận thức các cán bộ thôn, xã người CơTu trong khi trình độ văn hoá của họ còn hạn chế, thậm chí còn có người không biết chữ? Nên đến nay người phụ nữ CơTu vẫn còn mang “kiếp, nợ hồi môn” của họ đến bao giờ mới được chấm dứt? Câu hỏi ấy còn bỏ lửng chưa có lời giải đáp.

Đêm sự việc trên, trao đổi với ông Briu Liếc - Chủ tịch huyện Tây Giang cho biết: huyện Tây Giang có hơn hơn 95% dân số là người CơTu thì có 60,8% là hộ nghèo cũng do những tập tục lạc hậu đem lại. Từ trước tới giờ người đàn ông CơTu làm việc rất ít, thường ngày họ lên rừng chiết rượu từ cây T’Đin về uống, mọi công việc nương rẫy nặng nhọc đổ cả lên đôi vai người vợ người mẹ. Phụ nữ CơTu giống như thân con lừa cả cuộc đời vậy. Tư tưởng “trọng nam khinh nữ” vẫn còn hiện diện rất rõ trong cuộc sống hàng ngày của các xã lân cận thuộc phí Tây của huyện Tây Giang, Quảng Nam.

Trẻ em ở CơTu nhất là nữ vẫn làm việc nặng nhọc

Điều này đang đặt cả lên đôi vai của các chiến sỹ biên phòng vùng biên ải xa xôi và các cơ quan ban nghành huyện Tây Giang, tỉnh Quảng nam cũng như toàn xã hội để xoá đi cái nự “hồi môn” cho người phụ nữ.

Bài và ảnh: Nguyên Khang - Hoàng Giang