Đưa dược chất thiên nhiên lên bản đồ y khoa thế giới

Công trình được gắn với công bố quốc tế, sản phẩm thực tiễn và các giải thưởng khoa học uy tín.

- Bà đánh giá thế nào về việc nghiên cứu chuyên sâu dược chất thiên nhiên, đặc biệt các loài dược liệu bản địa, mới và đặc hữu tại Huế và Việt Nam?

- Hướng nghiên cứu kết hợp mô phỏng và thực nghiệm, tập trung vào dược chất thiên nhiên và dược liệu bản địa, đặc hữu là điều tôi và nhóm nghiên cứu ấp ủ từ rất lâu. Việt Nam có nguồn tài nguyên thực vật vô cùng phong phú, đặc biệt ở khu vực miền Trung - Tây Nguyên, trong đó có thành phố Huế, nơi sở hữu nhiều loài dược liệu bản địa, đặc hữu, thậm chí có nhiều loài chưa được khai thác đúng tiềm năng.

Tôi và nhóm nghiên cứu tập trung thu thập mẫu, phân lập, xác định cấu trúc, thành phần hóa học và đánh giá hoạt tính sinh học của các hợp chất tự nhiên trong các loài dược liệu tại Huế như gừng đen, tỏi đá, bồ công anh Việt Nam, thiên niên kiện, khôi tía, chè dung và các giống nấm dược liệu như đông trùng hạ thảo, nấm linh chi đỏ …

Mục tiêu của chúng tôi là tìm ra các hợp chất tự nhiên từ dược liệu có khả năng kháng khuẩn, chống viêm, chống oxy hóa, ức chế enzyme liên quan đến bệnh lý như tiểu đường, Alzheimer hay viêm loét dạ dày, từ đó phát triển các sản phẩm ứng dụng trong chăm sóc sức khỏe.

Điều quan trọng là các nghiên cứu này không chỉ giúp bảo tồn nguồn gen dược liệu, mà còn mở ra hướng phát triển sản phẩm xanh, an toàn và bền vững, gắn kết giữa khoa học - giáo dục - đời sống. Nhóm nghiên cứu luôn xác định hướng đi “từ phòng thí nghiệm đến thực tiễn và đời sống”, nên mỗi sản phẩm nghiên cứu phải bắt nguồn từ nhu cầu thực tế của xã hội, có minh chứng rõ ràng về nguồn gốc, vùng nguyên liệu và bằng chứng khoa học cụ thể hay là những công trình, đề tài, dự án và giải thưởng kèm theo.

Đến nay, nhóm nghiên cứu đã phát triển hơn 30 sản phẩm ứng dụng, tiêu biểu như: Tinh dầu từ dược liệu, sản phẩm trị liệu - thư giãn, trà thảo dược, nấm dược liệu, chế phẩm sinh học phục vụ sản xuất nông nghiệp... Các sản phẩm này được đánh giá cao nhờ sử dụng nguyên liệu bản địa, công nghệ chiết xuất thân thiện môi trường, hiệu quả sinh học tốt và giá thành hợp lý, giúp người dân dễ tiếp cận.

- Trong đó, sản phẩm nào bà tâm đắc nhất?

- Nếu chọn sản phẩm tâm đắc nhất, tôi đặc biệt trân quý dòng sản phẩm “Trà Cố đô Gừng đen - Đông trùng Hạ thảo”. Đây là sự kết tinh của nhiều năm nghiên cứu nghiêm túc về hoạt chất sinh học trong gừng đen - một dược liệu đặc hữu quý hiện chỉ phân bố hạn chế tại vài nơi của Việt Nam.

Nhóm nghiên cứu đã hợp tác với vùng nguyên liệu gừng đen tại Phú Lộc và Vườn quốc gia Bạch Mã (thành phố Huế) nhằm chủ động nguồn dược liệu đạt chuẩn, đảm bảo quy trình truy xuất nguồn gốc rõ ràng, an toàn và bền vững. Mỗi gói trà không chỉ đơn thuần là sản phẩm tiêu dùng, mà còn là kết tinh của tri thức khoa học, giá trị văn hóa bản địa và tinh thần gìn giữ nguồn gen quý của dược liệu Việt Nam.

Sản phẩm cũng đánh dấu cột mốc quan trọng trong hành trình nghiên cứu của tôi và nhóm nghiên cứu, khi được lựa chọn là một trong những sản phẩm tiêu biểu góp phần giúp nhóm nhận Giải thưởng “Nữ Cố đô lần thứ I - năm 2024”.

Đồng thời, hướng nghiên cứu về chiết xuất, bào chế và phát triển sản phẩm từ gừng đen, đông trùng hạ thảo… cùng nhiều cơ sở, sản phẩm ứng dụng khác đã giúp cá nhân tôi vinh dự được trao Giải sáng tạo xuất sắc thuộc giải thưởng sáng tạo châu Á 2024 của Quỹ Toàn cầu Hitachi - The Hitachi Global Foundation Asia Innovation Award 2024, dành cho các nhà khoa học có đóng góp nổi bật trong khoa học ứng dụng.

Trong giai đoạn 2019 - 2025, tôi và nhóm nghiên cứu tập trung vào hướng nghiên cứu đánh giá hoạt tính sinh học của các hợp chất tự nhiên theo quy trình kết hợp giữa thực nghiệm (in vitro, in vivo) và mô phỏng tính toán (in silico). Nhờ ứng dụng công nghệ mô phỏng phân tử và hóa tính toán, nhóm nghiên cứu đã có thể dự đoán cơ chế tác động, tối ưu cấu trúc của các hợp chất và chọn lọc các hoạt chất tiềm năng trước khi tiến hành thử nghiệm thực tế, giúp tiết kiệm thời gian, chi phí và nâng cao độ chính xác của kết quả nghiên cứu.

Nhiều nghiên cứu được công bố trên các tạp chí thuộc hệ thống ISI/Scopus, tập trung vào hoạt tính ức chế enzyme tyrosinase, -glucosidase, acetylcholinesterase - những mục tiêu điều trị quan trọng trong các bệnh lý như tiểu đường, Alzheimer, hay các bệnh lý về rối loạn chuyển hóa. Bên cạnh đó, nhóm khảo sát khả năng kháng khuẩn, kháng virus, kháng nấm của chiết xuất dược liệu trong việc hỗ trợ phòng ngừa các bệnh đường hô hấp, cảm cúm và da liễu.

- Động lực nào để bà có thể vừa đảm trách nhiều công việc tại trường, vừa phát triển nghiên cứu khoa học gắn liền với các sản phẩm có ý nghĩa phục vụ cho sức khỏe và cuộc sống?

- Tôi luôn quan niệm, nghiên cứu khoa học không chỉ là nghề nghiệp mà còn là đam mê và trách nhiệm với xã hội. Mỗi khi thấy một sản phẩm được cộng đồng đón nhận, hay một kết quả nghiên cứu có ích cho cộng đồng, tôi lại có thêm động lực để tiếp tục cống hiến.

Bên cạnh đó, tôi may mắn khi luôn nhận được sự đồng hành của đồng nghiệp, sinh viên và sự tạo điều kiện của các cấp lãnh đạo, cùng môi trường học thuật cởi mở tại Khoa Hóa học và Viện Nghiên cứu và Ứng dụng Khoa học Công nghệ, Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế - nơi khuyến khích đổi mới, sáng tạo và hợp tác liên ngành. Chính điều đó giúp tôi cân bằng giữa công tác giảng dạy, quản lý và nghiên cứu khoa học.

Với các bạn trẻ, đặc biệt các nhà khoa học nữ, tôi muốn nhấn mạnh rằng: “Hãy luôn tin vào giá trị tri thức và sự bền bỉ của chính mình”. Làm khoa học là hành trình dài và nhiều thử thách, nếu giữ được ngọn lửa đam mê, bạn sẽ thấy mọi nỗ lực đều được đền đáp. Tôi tin sự miệt mài, nỗ lực và cống hiến của mỗi nhà khoa học nói chung và nhà khoa học nữ nói riêng sẽ góp một phần ý nghĩa để thế giới tốt đẹp hơn.

- Trân trọng cảm ơn bà!