Trong thời đại 4.0, có sự khác biệt về phương tiện, thời gian, không gian đọc sách… Đọc sách trở nên đang dạng hình thức và dễ dàng thực hiện hơn bao giờ hết bởi sự tham gia của yếu tố công nghệ. Các yếu tố thuộc về sách nay đã được số hóa. Vì thế, kể cả khi một người ngại đọc (bao gồm mắc chứng khó đọc, chưa thành thạo chữ), không có thời gian cho đọc sách in… thì vẫn có thể đọc sách một cách thụ động (bằng nghe) và có thể có những cách khác nữa.
Nhưng không phải vì thế mà con người sẽ đọc sách nhiều hơn, xã hội có văn hóa đọc. Nhiều người sử dụng các phương tiện hiện đại chủ yếu cho giải trí hoặc tương tác với các thông tin xã hội được cập nhật theo xu hướng. Trong khi sách là phương tiện truyền tải các thông tin đã được sàng lọc, kiểm chứng, được coi là “tri thức”, có thể không hấp dẫn. Do đó, việc nhận thức của con người, thị hiếu của của xã hội có thể không làm cho việc phát triển văn hóa đọc dễ dàng.
Dưới góc nhìn của một nhà giáo dục, tôi cho rằng việc đọc sách ngay từ những ngày thơ ấu có ảnh hưởng lớn trong việc hình thành nhân cách và tìm kiếm cơ hội việc làm sau này. Mới đây, Mạng lưới Quản lí giáo dục không biên giới (EdulightenUp) do tôi đồng sáng lập có tổ chức hội thảo: Kiến tạo văn hóa đọc ở trường học trong kỉ nguyên số, đã thu hút gần 6.000 người tham gia. Hầu hết, những người tham gia hội thảo này là các giáo viên và phụ huynh học sinh. Các nhà nghiên cứu, nhà quản lí giáo dục đã trình bày các kết quả, cũng như thực tiễn về ảnh hưởng của đọc sách đến sự phát triển trí tuệ, nhân cách của con người.
Không thể phủ nhận, thói quen đọc sách, thể loại sách đọc, tác gia… đều có ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức của con người. Từ nhỏ, nếu đọc sách thường xuyên (bao gồm nghe đọc sách), thì não bộ không những tiếp thu được thông tin mà còn giúp phát triển cơ chế linh hoạt, đặc biệt là năng lực ngôn ngữ. Do đó, các nhà khoa học đều khuyến nghị, ngay từ 0 tuổi, cũng nên đọc sách cho trẻ nghe. Đặc biệt từ 3 tuổi - thời kì vàng cho phát triển não bộ, ngôn ngữ, càng nên cho trẻ tiếp xúc nhiều với sách.
Thực tiễn giáo dục cũng khẳng định, thói quen đọc sách, tìm hiểu thông tin, ứng dụng tri thức từ sách thực sự tác động lớn đến con đường phát triển năng lực của mỗi người. Đồng thời, đọc sách là thói quen tốt, tạo nền nếp tốt cho người đọc. Bất kì ai, có nền nếp tốt, có thói quen tốt, có khả năng tự đọc… đều sẽ rất chủ động trong cuộc sống. Vì thế, chắc chắn họ sẽ có cơ hội tốt khi thích nghi với cuộc đời.
Văn hóa đọc đòi hỏi sự chung tay của nhiều thế hệ. Nếu đứa trẻ được lớn lên trong môi trường có văn hóa đọc, thì tự khắc, đứa trẻ sẽ hấp thụ, sẽ thực hành theo. Văn hóa đọc bao gồm hành vi đọc, tôn trọng việc đọc và tin vào những ý nghĩa mà sách mang lại. Thực tế ngày nay, một bộ phận người lớn chưa quan tâm, chưa thực hiện rèn thói quen đọc cho bản thân mình. Vậy nên, những trẻ em chịu ảnh hưởng của những người này sẽ rất khó có được sự tin cậy vào sách, chăm đọc sách, yêu sách (dù trường học hay một môi trường nào đó cố gắng kiến tạo cho đứa trẻ).
Do đó, chúng ta cần thấy trách nhiệm của chính chúng ta, mỗi người lớn là không thể thiếu trong xây dựng, phát triển văn hóa đọc. Để phát triển văn hóa đọc sâu, rộng hơn nữa trong cộng đồng, xã hội, ở phạm vi quốc gia, cần có những chiến lược đầu tư cho phát triển sách (hiện nay cần nhất là sách khoa học, sách cho trẻ em…), đội ngũ làm sách, quảng bá sách và đầu tư trọng tâm cho trường học. Trường học sẽ là trung tâm của phát triển văn hóa đọc cho mỗi người trẻ và kết nối với các thế hệ khác trong xã hội.
Thực sự không quá khó để lan toả việc đọc sách đến cộng đồng, đặc biệt là trẻ em. Như một lẽ tất nhiên, các trẻ em (bắt đầu từ 3 tuổi) rất thích sách, rất mong muốn được tiếp xúc với sách. Kinh nghiệm của các tổ chức, cá nhân làm tốt việc lan toả sách đến các em thường bắt đầu từ: Nêu gương đọc sách, kiên trì đọc sách cùng trẻ. Mỗi người lớn, bao gồm giáo viên và cha mẹ, đều có thể là cầu nối giữa trẻ em và sách. Họ có thể thay mặt trẻ em đọc sách, chọn sách.
Nhưng lưu ý rằng, trẻ em cần được đọc sách theo cách của mình. Lúc còn nhỏ, các em ưa thích tranh ảnh, ưa thích việc người khác đọc diễn cảm cho mình nghe. Qua đó, có thể các em sẽ bày tỏ thiên hướng, đến nhu cầu tìm hiểu sâu về thể loại sách nào đó.
Nhưng tất cả các em đều cần được tiếp xúc đa dạng trước khi theo thiên hướng. Các trẻ em cũng thích đọc sách ứng dụng, tức là, “đọc đi đôi với làm”, tức là có thể tổ chức các hoạt động thể nghiệm hóa nội dung sách, các em được đóng vai, được tham gia các ngày hội sách và thí nghiệm khoa học… sẽ khiến các em say mê sách hơn.
