Chương trình do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức tại Hà Nội ngày 15/10, thu hút đông đảo đại biểu đến từ các bộ, ngành trung ương, viện nghiên cứu, hiệp hội khoáng sản, các công ty tư vấn và các doanh nghiệp khai khoáng lớn. Hội thảo nêu thực trạng, chia sẻ kiến nghị nhằm hoàn thiện chính sách tài chính, khơi thông nguồn lực và thúc đẩy ngành khai khoáng phát triển bền vững.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI cho biết: Ngành công nghiệp khoáng sản không chỉ đóng góp lớn cho GDP và ngân sách Nhà nước mà còn là nền tảng của nhiều lĩnh vực trọng yếu như năng lượng, vật liệu mới, công nghiệp quốc phòng và công nghệ cao.
Trong bối cảnh đó, chính sách tài chính được xem là “xương sống” ảnh hưởng trực tiếp tới năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững của ngành. Tuy nhiên, theo ông Tuấn, mức nghĩa vụ tài chính cao hơn nhiều so với mặt bằng quốc tế đang tạo ra rủi ro, làm giảm sức cạnh tranh và thu hút đầu tư.
Nút thắt tài chính
Theo báo cáo của Deloitte Việt Nam, Việt Nam nằm trong nhóm 10 quốc gia có trữ lượng khoáng sản lớn nhất thế giới - xếp thứ 3 về florit, thứ 4 về vonfram, thứ 5 về bô-xít và thứ 6 về đất hiếm. Tuy nhiên, giá trị kinh tế thu về vẫn còn khiêm tốn so với quy mô tài nguyên.
Ông Bùi Ngọc Tuấn - Phó Tổng Giám đốc Dịch vụ Tư vấn Thuế Deloitte Việt Nam nhận định: “Ngành khai khoáng Việt Nam đang gánh tổng nghĩa vụ thuế và phí lên tới khoảng 25% doanh thu, cao hơn nhiều so với mức trung bình 5-10% ở Úc, Mỹ hay Malaysia. Đặc biệt, thuế thu nhập doanh nghiệp lên tới 50% đối với khai thác vonfram và đất hiếm, cao gấp đôi mức tiêu chuẩn 20%”.
Thực tế này cho thấy cần sớm rà soát và hoàn thiện chính sách tài chính, nhằm tháo gỡ rào cản cho doanh nghiệp và thúc đẩy chế biến sâu.
Ông Phan Chiến Thắng - Phó Tổng Giám đốc Công ty Núi Pháo cho biết: Doanh nghiệp khai thác khoáng sản đang phải gánh hơn 14 loại thuế và phí, chiếm tới gần 30% doanh thu.“Có nhiều khoản thu chồng chéo, như thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản; trong khi các chính sách thuế khác như thuế xuất khẩu và thuế tài nguyên, thuế GTGT thiếu nhất quán với định hướng khuyến khích chế biến sâu”, ông Thắng nói.
Cụ thể, theo ông Thắng, thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác có cùng bản chất - đều đánh trên cùng một đối tượng là tài nguyên khoáng sản khai thác, khiến doanh nghiệp bị “đánh thuế hai lần trên cùng một giá trị tài nguyên”.
Cùng quan điểm, TS. Nguyễn Tiến Chỉnh, Hội Khoa học và Công nghệ Mỏ Việt Nam đề xuất hợp nhất thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác thành một loại do Bộ Tài chính quản lý, vừa giảm thủ tục hành chính, vừa tránh chồng chéo. Đồng thời, ông Chỉnh nhấn mạnh cần áp dụng cơ chế ưu đãi có điều kiện, giảm thuế tài nguyên cho các doanh nghiệp đầu tư chế biến sâu hoặc thu hồi khoáng sản đi kèm.
Khơi thông nguồn lực - Tăng sức hấp dẫn đầu tư
Theo các chuyên gia, sức hấp dẫn của Việt Nam dưới góc nhìn nhà đầu tư quốc tế không chỉ nằm ở tiềm năng tài nguyên mà còn ở sự ổn định, minh bạch và khả năng dự báo của chính sách. Trong đó, giấy phép khai thác, thuế, phí… là những yếu tố được nhà đầu tư đặc biệt cân nhắc, bởi chúng ảnh hưởng trực tiếp đến rủi ro, kế hoạch đầu tư công nghệ và chiến lược phát triển dài hạn.
Đồng tình với các quan điểm trên, ông Đậu Anh Tuấn cho rằng, cần thiết phải hoàn thiện chính sách thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác theo hướng hài hòa lợi ích Nhà nước - doanh nghiệp - xã hội, tránh gánh nặng kép cho doanh nghiệp. Một khung chính sách hợp lý, theo ông, sẽ vừa “nuôi dưỡng nguồn thu” cho ngân sách, gắn kết phát triển kinh tế với trách nhiệm môi trường - xã hội, mang lại lợi ích lâu dài cho các cộng đồng địa phương gắn với hoạt động khai khoáng.
Ông Tuấn cho biết VCCI sẽ tổng hợp các ý kiến tại hội thảo để hoàn thiện Báo cáo kiến nghị chính sách trình Chính phủ và Quốc hội, làm căn cứ sửa đổi khung pháp lý cho ngành công nghiệp khoáng sản thời gian tới.
Các đại biểu cũng thống nhất rằng, để thực hiện mục tiêu của Nghị quyết 68-NQ/TW và Nghị quyết 10-NQ/TW, Việt Nam cần sớm hoàn thiện khung chính sách tài chính thống nhất, minh bạch và ổn định, vừa đảm bảo nguồn thu ngân sách, vừa tạo động lực phát triển cho doanh nghiệp.
Đây cũng là cơ hội để ngành khoáng sản Việt Nam tăng tốc đổi mới công nghệ, phát triển bền vững, trở thành động lực cho tăng trưởng kinh tế, và nâng tầm năng lực cạnh tranh quốc gia.
