Đây là một nghi lễ hết sức đặc biệt mang đậm màu sắc văn hóa tâm linh trong Di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt nói chung, tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn tại đền Đông Cuông nói riêng.
Nghi lễ này đã được UNESCO vinh danh và được thế giới công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Nghi thức Diễn xướng Hầu đồng là di sản văn hoá phi vật thể, được diễn đa dạng về tính cách qua từng giá đồng, là một nghi lễ độc đáo từ văn hoá tâm linh và nghệ thuật dân gian.
Các nhân vật trong mỗi “giá đồng” đều có những huyền tích về sự xuất hiện của họ, thường có liên hệ mật thiết với các nhân vật lịch sử, danh tướng có công đánh dẹp giặc hay những người khai sáng, mở mang bờ cõi nơi họ hiển linh;
Nghệ thuật Diễn xướng Hầu đồng cũng tái hiện trọn vẹn đời sống tâm linh, văn hóa nghệ thuật dân gian truyền thống của người Việt.
Các giá ngự trong diễn xướng là sự tổng hoà của ca hát - diễn xướng - múa dân gian vô cùng đặc sắc nhằm gửi gắm, biểu đạt những mong muốn, khát vọng của con người, truyền tải dấu ấn lịch sử, ghi lại sự tích và ca ngợi công đức của những nhân vật lịch sử có công với dân, với nước.
Tại đây, trong không gian trang nghiêm, thanh tịnh, các thanh đồng đua tài nhập vai từng nhân vật trong các giá đồng kết hợp âm nhạc với các ca từ của hát chầu văn, giai điệu rộn ràng ca ngợi vẻ đẹp thanh cao, sự uy nghi, tối linh, công đức, cũng như những lời khuyên răn đạo lý, thiện tâm của Mẫu, ca ngợi cảnh đẹp của núi rừng, của quê hương đất nước.
Càng cuốn hút hơn khi âm nhạc ấy được phối hợp nhịp nhàng với những điệu múa uyển chuyển, linh hoạt của thanh đồng trong trang phục màu xanh của Bà mẹ núi rừng đã góp phần tạo nên cho nghi thức hầu đồng tại đền Đông Cuông mang sắc màu riêng, thiêng liêng mà cũng không kém phần độc đáo.
Lễ hội Cơm mới năm 2024 diễn ra vào ngày 5 và 6/1/2024 (tức ngày 3 và 4 tháng 9 năm Giáp Thìn) tại thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên. Lễ hội năm nay chỉ tổ chức phần lễ, không tổ chức phần hội.
