Dậy thì sớm ở trẻ: Báo động về những hệ lụy

Không chỉ ảnh hưởng tới sự phát triển thể chất, dậy thì sớm còn kéo theo nhiều hệ lụy nghiêm trọng về mặt tâm lý và tương lai của trẻ.

Cần sự can thiệp kịp thời

Bệnh viện Sản Nhi Quảng Ninh vừa qua tiếp nhận một trẻ 9 tuổi, lớp 4, có biểu hiện dậy thì sớm. Cụ thể, bé L.N.M. phát triển vượt trội so với các chỉ số thông thường của lứa tuổi. M. cao 1m49, nặng 55kg, vòng ngực 95cm.

Sau hơn một năm điều trị, các chỉ số hormone của bé đã duy trì ổn định. Được biết, Bệnh viện Sản Nhi Quảng Ninh đang điều trị cho hơn 30 bệnh nhi dậy thì sớm. Hằng tháng, qua khám chữa bệnh, các bác sĩ vẫn ghi nhận thêm nhiều trường hợp mới, phần lớn là bé gái.

Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, các bác sĩ từng tiếp nhận bé gái 7 tuổi, cao 1,2m, nặng gần 27kg, với ngực phát triển to bất thường. Trẻ được tiêm hormone nhằm kìm hãm dậy thì sớm.

Theo các bác sĩ, ngực trẻ đã phát triển độ ba (Tanner 3), tương đương bé 14 tuổi, chiều cao và cân nặng vượt ngưỡng so với lứa tuổi. Kết quả xét nghiệm máu đo nồng độ nội tiết nữ (estradiol) cao, cùng nghiệm pháp kích thích bằng GnRH xác định dậy thì sớm dương tính.

Bác sĩ chẩn đoán bé thuộc thể dậy thì sớm trung ương, do trục hạ đồi - tuyến yên trưởng thành gây kích thích tuyến sinh dục tiết hormone. Thói quen sinh hoạt, tiền sử gia đình và kết quả chụp MRI não đều không phát hiện bất thường. Với trường hợp này, nguyên nhân được xác định là dậy thì sớm không rõ nguyên nhân.

Bệnh nhi được tiêm thuốc ức chế hoạt động của trục dưới đồi - tuyến yên - tuyến sinh dục, giúp hormone trở về mức bình thường. Thuốc cũng giúp xương trẻ không cốt hóa sớm, chiều cao phát triển không thua kém bạn đồng lứa.

Sau 4 đợt tiêm, nồng độ hormone của trẻ trở lại ngưỡng chưa dậy thì, chiều cao tăng 8cm, ngực giữ ở mức độ ba, các đặc tính sinh dục thứ phát khác chưa phát triển, tâm lý trẻ ổn định.

Bệnh viện Nội tiết Trung ương cũng từng tiếp nhận trường hợp bé gái 6 tuổi, cơ thể gầy gò, ngực chưa phát triển nhưng đã có kinh nguyệt. Các bác sĩ tiến hành xét nghiệm đánh giá hormone nội tiết, chụp X-quang, siêu âm vú, ổ bụng, tử cung và vòi trứng nhằm tìm kiếm bất thường.

Kết quả không phát hiện khối u, bé được chẩn đoán dậy thì sớm có thể do yếu tố bên ngoài như dinh dưỡng, sữa tắm, môi trường... Ê-kíp điều trị đã chỉ định tiêm thuốc ức chế dậy thì và hướng dẫn gia đình áp dụng chế độ dinh dưỡng, luyện tập phù hợp.

Chia sẻ về trường hợp này, bác sĩ Trần Văn Lưu - Khoa Nội tiết sinh sản, Bệnh viện Nội tiết Trung ương, cho biết: Việc trẻ có kinh nguyệt là dấu hiệu báo hiệu hoàn thiện dậy thì ở bé gái. Với trường hợp này, nhờ gia đình đưa trẻ đi khám sớm và can thiệp kịp thời, nên không ảnh hưởng đến tâm lý và việc học của trẻ.

Hệ lụy khi trẻ dậy thì sớm

Theo bác sĩ Trần Văn Lưu, dậy thì sớm là sự phát triển đặc tính sinh dục trước 9 tuổi ở bé trai và trước 8 tuổi ở bé gái. Biểu hiện ở bé trai gồm tăng chiều cao nhanh, mọc lông mu, có mùi cơ thể, thay đổi giọng nói, tăng khối lượng cơ, tinh hoàn hay dương vật phát triển nhanh và xuất tinh. Ở bé gái, dấu hiệu phổ biến nhất là tuyến vú phát triển, tăng dịch tiết âm đạo, có kinh nguyệt.

Theo bác sĩ Nguyễn Thị Lan Linh - Khoa Hô hấp - Tim mạch - Tiêu hóa - Thần kinh, Bệnh viện Sản Nhi Quảng Ninh, dậy thì sớm ở trẻ có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, gồm bệnh lý như khối u ở buồng trứng, tuyến thượng thận, tuyến yên, não bộ, các bệnh lý hệ thần kinh trung ương, hội chứng di truyền hiếm gặp, và các yếu tố lối sống, môi trường như chế độ dinh dưỡng không hợp lý, thừa cân béo phì, tiếp xúc với hóa chất, căng thẳng tâm lý.

Dậy thì sớm khiến trẻ không phát triển tối ưu về chiều cao, thể chất, đồng thời ảnh hưởng không nhỏ đến tâm sinh lý. Do vậy, để phòng tránh, cha mẹ nên kiểm soát cân nặng trẻ, hạn chế cho trẻ ăn thực phẩm nhiều chất béo, đồng thời tránh để trẻ tiếp xúc với các văn hóa phẩm không phù hợp độ tuổi.

Phương pháp điều trị chủ yếu đối với trẻ dậy thì sớm là tiêm hormone làm chậm tốc độ tăng trưởng, tốc độ dậy thì và quá trình phát triển sinh dục thứ phát. Trẻ được tiêm hormone đúng cách có thể làm chậm quá trình dậy thì, đồng thời vẫn đạt được chiều cao cuối theo di truyền của bố mẹ.

Áp lực tâm sinh lý cũng được giảm thiểu, giúp trẻ phát triển đúng độ tuổi. Tuy nhiên, việc điều trị cần thực hiện tại các cơ sở y tế để đảm bảo trẻ được đánh giá và lựa chọn phương án phù hợp nhất.

ThS.BS Trần Thị Thu Nguyệt - Viện Y học Ứng dụng, cho biết, hiện tượng dậy thì sớm được phân loại thành nhiều dạng, phổ biến nhất là dậy thì sớm trung ương, xảy ra khi não bộ kích hoạt sớm quá trình dậy thì, kích thích giải phóng nhiều hormone, từ đó làm hoạt động sớm trục dưới đồi - tuyến yên - tuyến sinh dục.

Dậy thì sớm ngoại vi ít gặp hơn, liên quan đến sự tăng hormone steroids sinh dục do bệnh lý tuyến sinh dục hoặc thượng thận. Một số trường hợp đặc biệt do bài tiết lạc chỗ hormone hướng sinh dục.

Để chẩn đoán dậy thì sớm, bác sĩ sẽ hỏi tiền sử gia đình nếu có trường hợp dậy thì sớm trước đó, khám tổng thể đánh giá những thay đổi về sinh lý và thể hình, xét nghiệm máu đo nồng độ hormone và tuyến giáp.

Một số kiểm tra bổ sung như chụp X-quang để đánh giá tốc độ phát triển xương, chụp cộng hưởng từ (MRI) não bộ để kiểm tra các vấn đề bệnh lý gây dậy thì sớm trung ương như khối u. Tuy nhiên, phương pháp này không nên áp dụng đại trà cho mọi trẻ. Bác sĩ cũng có thể siêu âm buồng trứng cho trẻ.

Thực tế, dấu hiệu dậy thì sớm và dậy thì bình thường khá giống nhau, chỉ khác ở thời điểm xuất hiện. Trong đa số trường hợp dậy thì sớm trung ương, nguyên nhân chính xác không rõ, đặc biệt ở bé gái. Một số trường hợp dậy thì sớm trung ương ở bé trai dưới 6 tuổi có thể liên quan đến các vấn đề y học như khối u lành tính, tổn thương não do phẫu thuật hoặc rối loạn cân bằng hormone, viêm nhiễm não, nhưng rất hiếm gặp.

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng bé gái có nguy cơ dậy thì sớm trung ương cao gấp 10 lần bé trai. Theo bác sĩ Thu Nguyệt, đôi khi dậy thì sớm có nguyên nhân do đột biến gen, dẫn đến giải phóng hormone sinh dục sớm. Thường trẻ có người thân trong gia đình cũng mắc tình trạng tương tự.

Một số yếu tố khác như chủng tộc hoặc trẻ được nhận nuôi bởi cha mẹ ngoại quốc cũng góp phần gây dậy thì sớm. Ngoài ra, một số nghiên cứu cho thấy mối liên hệ giữa béo phì ở bé gái và nguy cơ dậy thì sớm tăng lên.

Dậy thì sớm có thể gây ra vấn đề về thể chất và tâm lý. Trẻ thường cao hơn bạn bè đồng trang lứa nhưng có thể thấp hơn mức trung bình khi trưởng thành vì quá trình tăng trưởng kết thúc sớm hơn.

Một số nghiên cứu đề cập đến mối liên quan giữa dậy thì sớm và hành vi, đặc biệt ở trẻ chậm phát triển, nhưng mối liên quan này rất yếu. Ngoài ra, dậy thì sớm có thể gây căng thẳng cho trẻ do cảm giác khác biệt với bạn bè.

Việc có kinh nguyệt sớm cũng là điều khiến cha mẹ lo lắng, đặc biệt với bé gái dưới 9 tuổi hoặc trẻ chậm phát triển. Vì vậy, cha mẹ nên chủ động dạy con về những thay đổi có thể xảy ra.