Người chiến sĩ cộng sản kiên trung
Phạm Quang Lịch, bí danh Hào Lịch, sinh năm 1901, là con trai duy nhất trong một gia đình địa chủ giàu có tại làng Nam Huân Trung (xã Đình Phùng, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình cũ, nay là xã Lê Lợi, tỉnh Hưng Yên). Vốn giàu lòng nhân ái, sớm có tinh thần giác ngộ cách mạng, ông đã từ bỏ cuộc sống giàu sang, rời xa người vợ trẻ để tham gia cách mạng từ năm 1927 khi mới 26 tuổi.
Là người năng nổ, nhiệt tình, lại có trình độ, năng lực, Phạm Quang Lịch đã được kết nạp vào tổ chức Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội (do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập) tại Trường tư thục Minh Thành (thị xã Thái Bình) và được cử vào Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Thái Bình.
Cuộc đời hoạt động cách mạng của ông gắn liền với ngôi nhà của gia đình. Ngôi nhà, nằm bên trong con ngõ nhỏ, thôn Nam Huân Trung, đã được ông vận động gia đình dành làm cơ sở hội họp bí mật, cung cấp gạo, tiền nuôi cán bộ. Đặc biệt, đây cũng là nơi in ấn tài liệu quan trọng cho tổ chức Đảng, phong trào cách mạng địa phương và cả Trung ương.
Nơi đây in ấn các ấn phẩm Báo Búa liềm, Báo Dân cày của Tỉnh ủy Thái Bình và tài liệu do Tỉnh ủy Thái Bình biên soạn. Ngoài ra, còn in các khẩu hiệu, áp phích phục vụ cho công tác tuyên truyền của Đảng.
Vào tháng 4/1930, ông cùng Chi bộ Nam Thịnh lãnh đạo nông dân vùng Bắc phủ Kiến Xương tổ chức mít tinh ở miếu Nam, treo cờ búa liềm trước nhà thờ họ Phạm Phúc làng Nam Huân, cổ vũ tinh thần đấu tranh chống sưu cao, thuế nặng, chống áp bức, bóc lột, vận động thanh niên, trai tráng tham gia cách mạng.
Tháng 4/1930, ông đã lãnh đạo hơn 1.500 nông dân tập trung trước nhà các gia đình giàu có ở xã để vay thóc cứu đói cho dân nghèo. Sau lần đấu tranh trực diện này, ông Lịch bị tòa án thực dân phong kiến xử 8 tháng tù treo.
Cuối năm 1930, ông bị địch bắt vì tham gia lãnh đạo phong trào cách mạng tại Thái Bình và bị kết án 20 năm tù khổ sai tại nhà tù Hỏa Lò.
Trong tù, ông vẫn tích cực hoạt động tuyên truyền cách mạng, củng cố ý chí, tinh thần, giữ vững khí tiết người chiến sĩ cộng sản, kiên quyết đấu tranh, không khai báo, không run sợ trước đòn roi tra tấn của kẻ địch.
Sáng 25/12/1932, Phạm Quang Lịch cùng 7 chiến sĩ cách mạng khác tổ chức vượt ngục để tiếp tục tham gia hoạt động cách mạng. Cuộc vượt ngục thành công, ông trở về Thái Bình tiếp tục hoạt động.
Đầu năm 1933, với cương vị là Bí thư Tỉnh ủy Thái Bình, ông hoạt động trên địa bàn các huyện Thư Trì, Thụy Anh khôi phục phong trào cách mạng của tỉnh sau thời gian tạm lắng xuống do địch khủng bố dã man.
Cuối năm 1933, ông bị địch vây bắt và bị chúng kết án 20 năm tù khổ sai ở nhà tù Sơn La.
Sau hơn 3 năm tù đày khổ sai, chế độ hà khắc của nhà tù thực dân Pháp đã khiến sức khỏe ngày càng suy yếu và ông Phạm Quang Lịch đã trút hơi thở cuối cùng vào chiều ngày 30/3/1937 khi mới 36 tuổi.
Sau nhiều lần di dời, hiện phần mộ của ông được an táng tại quê nhà.
Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Phạm Quang Lịch đã bị địch bắt 3 lần, cả 3 lần đều bị kết án với tổng mức án gần 41 năm tù. Đặc biệt, những năm tháng bị giam cầm tại nhà tù thực dân, dù bị tra tấn, chịu cảnh sống vô cùng khó khăn thiếu thốn, ông luôn giữ vững khí tiết của người cộng sản, lạc quan tin tưởng vào cách mạng, tìm cách vượt ngục để tiếp tục tham gia hoạt động chống thực dân, phong kiến giải phóng dân tộc.
Nơi lưu giữ truyền thống cách mạng
Trải qua bao thăng trầm lịch sử, ngôi nhà của người chiến sĩ cộng sản Phạm Quang Lịch đã trở thành nơi lưu giữ ký ức hào hùng, góp phần giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.
Ông Phạm Quốc Hoàng - cháu ruột của chiến sĩ lão thành cách mạng Phạm Quang Lịch - người trông nom di tích, xúc động kể: “Bác tôi vốn xuất thân trong một gia đình khá giả, có nhiều ruộng đất nhưng lại sớm giác ngộ cách mạng, hiểu thấu nỗi khổ của người nông dân dưới ách áp bức, bóc lột của thực dân Pháp và phong kiến tay sai. Bác đã từ bỏ giàu sang phú quý đi theo con đường cách mạng đứng về phía nhân dân, đấu tranh vì quyền lợi chung của dân tộc”.
Ông Hoàng cho biết, trước đây, toàn bộ khuôn viên nhà Phạm Quang Lịch được bao quanh bởi dãy tường xây cao, có cổng ra vào kiểu cổ. Trong khuôn viên tọa lạc một ngôi nhà chính 5 gian, 2 nhà ngang mỗi nhà 5 gian, ngôi nhà thờ gia tiên 3 gian được xây bằng gạch đỏ lợp ngói mũi, sân gạch rộng ghép kiểu nong cót.
Năm 1950, khi giặc Pháp càn vào làng đã phá hủy gần như toàn bộ khuôn viên ngôi nhà.
Năm 1978, ghi nhớ công lao to lớn của người chiến sĩ cộng sản, anh hùng liệt sĩ Phạm Quang Lịch và gia đình trong quá trình phát triển của Đảng bộ tỉnh và Xứ ủy Bắc Kỳ, tỉnh Thái Bình đã cho tu sửa lại ngôi nhà thờ, một số công trình còn sót lại trong khuôn viên, làm mới ngôi nhà khách và sửa sang tổng thể khu di tích.
Hiện tại, nhà lưu niệm trong khu di tích còn lưu giữ được nhiều hiện vật quý gắn liền với cuộc đời hoạt động cách mạng của chiến sĩ cộng sản, anh hùng liệt sĩ Phạm Quang Lịch. Đó là các loại vũ khí sử dụng để bảo vệ cán bộ cách mạng và vật dụng hoạt động của nhà in, hộp sắc phong dùng để cất giấu tài liệu bí mật của Xứ ủy Bắc Kỳ và nhà in Tỉnh ủy Thái Bình năm xưa. Đặc biệt là con lăn, bàn in dùng để in ấn tài liệu phục vụ cách mạng, cùng nhiều hiện vật, tài liệu, tư liệu quý khác.
Với giá trị đặc biệt về lịch sử, năm 1993, Bộ Văn hóa - Thông tin đã công nhận Cơ sở Xứ ủy Bắc Kỳ - nhà đồng chí Phạm Quang Lịch là Di tích lịch sử quốc gia.
Từ đó đến nay, địa phương đã có nhiều nỗ lực đầu tư, tu bổ, tạo điều kiện cho khách tham quan, học sinh, sinh viên về tìm hiểu.
“Lớp học” trực quan
Thực tế, nhiều năm nay, vào các dịp kỷ niệm lớn của đất nước như Ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (3/2), Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4), Ngày Thương binh - Liệt sĩ (27/7), Ngày thành lập QĐND Việt Nam (22/12)… các trường học trong xã và vùng lân cận đều tổ chức đưa học sinh đến thăm di tích. Các em được nghe kể chuyện lịch sử, được tận mắt chứng kiến nơi cha ông ta từng anh dũng, kiên cường chiến đấu. Những câu chuyện giản dị nhưng sâu sắc đã gieo vào lòng lớp trẻ tình yêu quê hương đất nước, niềm tự hào về truyền thống dân tộc.
Nhiều lần cùng các bạn đến tham quan, tìm hiểu di tích, em Ngô Quỳnh Chi, lớp 5A, Trường Tiểu học Đình Phùng (Lê Lợi, Hưng Yên), chia sẻ: “Điều thú vị khi chúng em đến đây là được nhìn tận mắt nhiều tài liệu lịch sử, tranh ảnh, hiện vật, được lưu giữ, cũng được thấy tận nơi các bác từng họp bàn, in tài liệu…
Những hoạt động ngoại khóa này giúp em hiểu hơn về truyền thống vẻ vang của quê hương, tạo động lực để chúng em ra sức thi đua học tập, rèn luyện, trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức trách nhiệm góp phần xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh”.
Cô Phan Thị Thu Hiền, Tổng phụ trách Đội, Trường Tiểu học Đình Phùng (Lê Lợi, Hưng Yên), cảm nhận: “Khu lưu niệm có quy mô nhỏ, số lượng hiện vật không đồ sộ, phong phú như các bảo tàng nhưng mỗi bức ảnh, kỷ vật được lưu giữ tại đây lại là một câu chuyện sống động gắn liền với chiến sĩ cộng sản, anh hùng liệt sĩ Phạm Quang Lịch cũng như lịch sử cách mạng của quê hương.
Đó chính là minh chứng, tư liệu sát với lịch sử nhất để truyền thụ cho học sinh. Qua đó bồi đắp thêm tình yêu, niềm tự hào, các thế hệ trẻ sẽ thấy phải có trách nhiệm trong học tập, lao động để gìn giữ và phát huy hơn nữa truyền thống của quê hương”.
Anh Nguyễn Hữu Quang - Bí thư Đoàn xã Lê Lợi, cho biết: “Thế hệ trẻ xã Lê Lợi ngày nay luôn ý thức được nguồn giá trị tinh thần và ý nghĩa sâu sắc của Di tích lịch sử quốc gia Xứ ủy Bắc Kỳ - nhà đồng chí Phạm Quang Lịch.
Vì vậy, mỗi dịp hè hay sinh hoạt Đoàn, đặc biệt ngày giỗ của ông, chúng tôi đều tổ chức hành trình về nguồn tại di tích. Đoàn viên thanh niên tham gia dọn vệ sinh, được nghe kể chuyện cách mạng, tìm hiểu lịch sử... Đây là những hoạt động thiết thực, hiệu quả để giáo dục lý tưởng sống, tinh thần cống hiến cho lớp trẻ”.
Di tích cơ sở Xứ ủy Bắc Kỳ - nhà đồng chí Phạm Quang Lịch không chỉ là nơi ghi dấu một thời kỳ lịch sử hào hùng, mà còn là minh chứng sinh động cho tinh thần cách mạng từ nhân dân, vì nhân dân.
Trong dòng chảy không ngừng của lịch sử, những ngôi nhà gắn với quá khứ cách mạng như nơi đây vẫn lặng lẽ đứng đó, như một nhân chứng, một lời nhắc nhở về lòng yêu nước, sự hy sinh và lý tưởng sống cao đẹp. Để rồi, mỗi bước chân về nguồn của lớp trẻ không chỉ là một hành trình khám phá, mà còn là hành trình vun bồi lý tưởng, tiếp nối ngọn lửa cách mạng của cha ông.
