Chương trình GD phổ thông mới có thể đáp ứng mong ước của xã hội

PV: Trong thời gian qua, bằng sự quan tâm của các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương, sự nghiệp GD&ĐT của nước ta đã có nhiều khởi sắc. GS có thể chia sẻ về sự khởi sắc này?

- GS Võ Tòng Xuân: Ở nước ta, sự nghiệp GD&ĐT luôn nhận được sự quan tâm hết sức rộng rãi và sâu sắc. Cụ thể, từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX, rồi thứ X, XI, Nghị quyết Đại hội đã nhấn mạnh rất rõ vai trò, nhiệm vụ của giáo dục và đào tạo. Đặc biệt Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, trong Cương lĩnh xây dựng và phát triển đất nước thời kỳ quá độ đã nhấn mạnh: “Giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ có sức mạnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hoá và con người Việt Nam. Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư phát triển”.

Thực hiện tinh thần của Đại hội, ngày 4/11/2013, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW) với nội dung Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.

Một trong những sự kiện quan trọng để hướng đến đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo chính là Chương trình giáo dục phổ thông mới đang được hoàn thiện. Tôi rất mừng, xem đây là dấu mốc cho sự tiến bộ của chúng ta về GD&ĐT với sự góp ý, chung sức chung lòng từ các nhà khoa học, nhà giáo và toàn xã hội.

Chúng tôi rất hoan nghênh những cố gắng mà Ban Biên soạn đã dày công tham khảo nhiều chương trình hiện đại của các nước tiên tiến để áp dụng trong bối cảnh Việt Nam. Chương trình giáo dục phổ thông mới có thể đáp ứng mong ước của xã hội ta về một chương trình giáo dục căn bản, hiện đại cho mọi người Việt Nam, làm bệ phóng vững chắc cho sự phát triển tiếp theo trong quá trình hội nhập thế giới. Có chương trình mới này, Nhà nước sẽ cùng xã hội đầu tư đến nơi đến chốn cho giáo dục phổ thông - nền tảng của giáo dục Việt Nam - để xây dựng mới một thế hệ con người Việt Nam biết kế thừa và phát huy những tinh hoa của đất nước.

PV: Để có “một chương trình giáo dục căn bản, hiện đại cho mọi người Việt Nam” như GS vừa trao đổi, thì chúng ta cần những gì?

- GS Võ Tòng Xuân: Tôi khẳng định rằng, trí thông minh của người Việt Nam không hề thua kém các dân tộc khác trên thế giới. Bằng chứng là những học sinh, sinh viên Việt Nam được đi học nước ngoài, đa số các em học rất giỏi; nhiều em còn học giỏi hơn cả học sinh, sinh viên người bản xứ.

Để đáp ứng các mục tiêu giáo dục phổ thông của một quốc gia tiên tiến trong thời đại thế kỷ 21, trước hết phải đặt mục tiêu người tốt nghiệp bậc THPT có những khả năng: Khả năng giao tiếp bằng một ngoại ngữ; Khả năng làm việc hoặc khởi nghiệp; Khả năng học thêm nghề chuyên môn và Khả năng học cao hơn trung học.

 Trong số các năng lực cần hình thành cho học sinh, nên nhấn mạnh năng lực song ngữ trong giao tiếp. Trong suốt quá trình từ lúc 3 tuổi ở nhà trẻ - mẫu giáo cộng với 12 năm giáo dục phổ thông học sinh được tiếp cận, trau dồi tiếng Việt song song một ngoại ngữ (như học sinh Singapore, Malaysia, Philippines, các nước Nam Á, Trung Đông, tất cả các nước châu Phi…).

Trước hết, vấn đề nằm ở cấp trung học, chúng ta hiện nay đang rất cần Bộ Chuẩn kiến thức môn học (Set of Standards of Knowledge). Một trong những đổi mới trong GD&ĐT là khâu soạn sách giáo khoa. Bộ GD&ĐT không nên tốn nhiều nhân lực, vật lực để làm công việc mà các nhà xuất bản tư nhân có thể làm hiệu quả. Theo đó, Bộ GD&ĐT sẽ quản lý chất lượng qua Bộ Chuẩn kiến thức môn học, chứ không bằng sách giáo khoa như hiện nay. Giải pháp là Bộ GD&ĐT sẽ giao cho Ban Soạn thảo chương trình giáo dục phổ thông mới tổ chức soạn Bộ Chuẩn kiến thức môn học để các nhà xuất bản mời các chuyên gia viết sách giáo khoa, cho cả hệ thống giáo dục áp dụng triệt để, trong đó có một tỷ lệ hợp lý dành cho các địa phương thêm vào. Các giáo viên tham khảo nhiều sách giáo khoa để soạn giáo án; và giáo viên chọn quyển sách giáo khoa nào hay nhất để giới thiệu cho học sinh mua về học.

Bộ Chuẩn kiến thức là tài liệu quan trọng nhất mà Bộ GD&ĐT sẽ dùng để quản lý chất lượng giáo dục, đánh giá giáo viên và học sinh, chứ không phải là Chương trình sách giáo khoa. Bộ nên giao nhiệm vụ cho Ban Soạn thảo huy động thêm chuyên gia các môn học tham khảo các Bộ Chuẩn kiến thức của các nước để soạn bộ chuẩn cho Việt Nam. Thí dụ, môn Toán lớp 3 thì học gì, lớp 4 học gì, cho đến lớp 12 học gì. Có được bộ chuẩn của từng môn học, các nhà xuất bản sẽ hợp đồng các chuyên gia môn học để soạn sách giáo khoa từng lớp theo đúng Bộ Chuẩn kiến thức mà Bộ đã duyệt.

Một trong những thay đổi đóng vai trò then chốt trong mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT chính là hệ thống các trường sư phạm - đây là “cỗ máy cái” đào tạo giáo viên. Người thầy trong thế kỷ 21, người thầy trong cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 không chỉ dạy những điều đã học trong phạm vi chương trình, trong nhà trường mà phải “mở”, phải cập nhật kiến thức và phải dạy những gì xã hội, thời đại cần chứ không phải dạy những gì mà người thầy có.

PV: Theo GS, hệ thống các trường sư phạm - cỗ “máy cái” đào tạo giáo viên, như GS nói, phải làm gì để đón nhận sự đổi mới?

- GS Võ Tòng Xuân: Khi có Chương trình giáo dục phổ thông mới thì trường sư phạm phải có giải pháp đào tạo giáo viên đáp ứng nhu cầu của chương trình này. Song song đó là công tác bồi dưỡng, đào tạo lại cho đội ngũ nhà giáo các cấp học. Để làm sao khi chương trình giáo dục phổ thông mới được triển khai thì sẽ được thông suốt trong hệ thống, từ trường sư phạm cho đến các trường học.

Trường sư phạm cần phải chú ý nâng cao trình độ ngoại ngữ cho đội ngũ nhà giáo. Khi thầy giỏi chuyên môn, giỏi ngoại ngữ thì trò tự khắc sẽ được nâng cao năng lực, đặc biệt là lĩnh vực giao tiếp song ngữ. Nếu không làm được như vậy, thì người Việt luôn bị “lép vế” về trình độ ngoại ngữ với dân ASEAN, dân Nam Á, dân Trung Đông, dân châu Phi, châu Âu và châu Mỹ khi hội nhập quốc tế.

Vấn đề đổi mới trong đào tạo giáo viên không phải là đơn giản. Gần như tất cả các môn học sẽ đổi mới về nội dung kiến thức và phương pháp dạy học. Với trình độ giáo viên tốt nghiệp từ các trường sư phạm theo chương trình đào tạo giáo viên trước đây thì khó mà dạy nổi chương trình mới. Do đó, đổi mới cơ bản nhất của giáo dục Việt Nam chính là đổi mới trước tiên chương trình đào tạo sư phạm để đáp ứng sự đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Vấn đề này không được xem thường, phải thẳng thắn nhìn nhận chất lượng đội ngũ giáo viên phổ thông của ta hiện nay để thiết kế lại chương trình đào tạo giáo viên. Làm sao mỗi giáo viên tốt nghiệp chương trình đào tạo mới phải đạt trình độ cơ bản chuẩn về Tiếng Việt và Tiếng Anh (hoặc ngoại ngữ khác); phải đạt trình độ chuẩn các môn học mới thiết kế bởi chương trình giáo dục phổ thông vừa soạn thảo.

Đối với các giáo viên hiện đứng lớp, cần một chương trình đào tạo cấp tốc giáo viên dạy chương trình mới với Bộ Chuẩn kiến thức môn học mới được Bộ GD&ĐT công bố. Mỗi giáo viên môn học được huấn luyện phương pháp dạy, phương pháp đánh giá mức độ học sinh đạt chuẩn kiến thức… Làm quen cách dạy với thực tế môn học, phải có khả năng chỉ cho học sinh những ứng dụng của kiến thức đang học vào thực tiễn. Khai thác khía cạnh hướng nghiệp của môn học mình đang dạy. Phương tiện dạy và học của mỗi trường học phải được trang bị thật đầy đủ: trợ huấn cụ (đồ chơi để học, máy móc, sân vườn…), thư viện với các tài liệu tham khảo cơ bản (cả giáo viên và học sinh đều tham khảo) và nối mạng internet với nhiều đầu máy tính…

Bên cạnh trường sư phạm, chúng ta cũng cần hết sức quan tâm đến vấn đề giáo dục sau THPT, cụ thể là các trường nghề, trường trung cấp, trường cao đẳng. Có một thực tế hiện nay cần phải xem lại là trường trung cấp muốn nâng lên thành trường cao đẳng; trường cao đẳng lại muốn trở thành trường đại học! Trong khi giáo viên, giảng viên thiếu, tuyển sinh không đủ chỉ tiêu… Nếu tình trạng này còn kéo dài thì chúng ta khó mà đảm bảo chất lượng đào tạo, đặc biệt là chất lượng nguồn nhân lực sau bậc THPT.