Trong khi sam biển là lành tính, là món ăn phổ biến, ưa thích của nhiều người, thì so biển lại là một con vật gây độc, có thể gây chết người. Đáng nói, cả hai con này đều sống chủ yếu ở vùng ven biển, trong các vịnh, đầm nước mặn và các cửa sông, hình thù giống hệt nhau nên dễ gây nhầm lẫn. Chính vì vậy, thỉnh thoảng xảy ra các ca ngộ độc dẫn đến chết người do người dân nhận diện nhầm con sam và so biển.
Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) đưa ra chỉ dẫn chi tiết để người dân phân biệt hai con vật có hình thù khá giống nhau này.
Con sam (tên khoa học là Tachypleus tridentatus) có hình thù lạ mắt, vỏ cứng như mai cua, mình tròn vẹt, đường kính khoảng một gang tay (20cm), dưới bụng có 8 chân càng nhỏ, bơi rất chậm và bò như cua. Con sam cái nặng khoảng 1kg, sam đực nhỏ hơn, chỉ nặng bằng nửa sam cái. Khoảng từ tháng 10 đến tháng 2 âm lịch, sam bắt đầu giao phối, sau đó sam cái mang bụng đầy trứng nhỏ như hạt tiêu, đợi ngày đẻ.
Trong khi đó, con so tuy hình dáng gần giống hệt con sam nhưng nhỏ hơn nhiều.
Một đặc điểm dễ nhận biết khác là con sam thì đi có đôi có cặp, còn con so biển (tên khoa học là Carcinoscorpius rotunicauda) có hình dáng rất giống con sam nhưng là một con vật độc, ăn chết người và có đặc tính chỉ đi một mình.
Chính vì đặc điểm luôn sống có đôi của loài sam, trong nhân dân ta có cả một huyền thoại về "Sự tích con sam", kể về mối tình rất đẹp và cảm động của hai vợ chồng người đánh cá ngoài biển Đông, sống chung thủy bên nhau cho đến chết vẫn không chịu rời xa nhau.
Người dân vùng biển, sáng sớm đi dọc bờ biển thường bắt được những cặp vợ chồng sam, con đực lúc nào cũng bám chặt cứng vào lưng con cái, không chịu rời. Người ta bắt sam để lấy trứng ăn là chính, do đó thường vứt bỏ sam đực đi vì sam đực không có trứng và nhỏ chẳng được bao nhiêu thịt.
Món ăn phổ biến được nhân dân ta, nhất là bà con vùng biển ưa thích là trứng sam nướng bởi đây là món ăn béo, thơm, nhiều chất đạm, ăn ngon miệng và giầu chất dinh dưỡng có tác dụng bồi bổ cơ thể.
Ngược lại, trứng so rất độc, ăn phải sẽ bị ngộ độc nguy hiểm. Chất độc giết người trong loài so biển là Tetrodotoxin, một chất cực độc giống độc tố của cá nóc. Những vụ ngộ độc thức ăn do Tetrodotoxin thường rất nặng. Độc tố này tác động lên thần kinh trung ương, gây tê liệt cơ thể, ngừng tuần hoàn, hô hấp, dẫn đến tử vong nhanh chóng.
Đặc biệt, chất độc này không bị nhiệt phá huỷ, nó chịu được nhiệt độ cao, dù có đun sôi, phơi khô hay sấy khô chất độc vẫn tồn tại, do đó thức ăn được đun nấu chín, nướng chín hay phơi khô ăn đều nguy hiểm.
Sau khi ăn phải so biển, chất Tetrodotoxin được hấp thu nhanh qua đường tiêu hóa trong khoảng 10 - 15 phút, đạt nồng độ cao nhất trong máu sau 20 phút và chỉ mấy giờ sau các triệu chứng ngộ độc xuất hiện. Liều tử vong đối với người là 1 - 2 miligam. Nguyên nhân tử vong là liệt cơ hô hấp và hạ huyết áp.
Như vậy độc tố có trong con so biển và những loài cá nóc thường gây độc ở vùng biển nước ta là một.
Vì thế, Cục An toàn thực phẩm đưa ra cảnh báo người dân tuyệt đối không được ăn so biển, kể cả trứng và thịt của chúng. Chúng có hình dạng rất giống sam biển, vì vậy trước khi chế biến, hãy nhận diện, phân biệt khi nào chắc chắn là sam biển mới được ăn. Còn nếu có bất cứ lăn tăn nào không biết sam hay so biển tuyệt đối không ăn để phòng nguy cơ nhầm lẫn, ăn phải so biển có thể gây mất mạng vì ngộ độc.
