Mâm ngũ quả là một mâm trái cây có chừng năm loại khác nhau thường có trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt. Thông thường là trên bàn thờ tổ tiên hoặc trên bàn tiếp khách. Các loại trái cây bày lên thể hiện nguyện ước của gia chủ qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp của chúng.
Mâm ngũ quả ngày Tết để dâng cúng tổ tiên, thể hiện lòng hiếu thảo và ước mong những điều tốt lành trong gia sự. Mâm ngũ quả cũng thể hiện cho 5 yếu tố Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ đã cấu thành nên vũ trụ trong quan niệm của người Việt nói riêng và của văn hóa Á Đông nói chung.
Dưới đây là hướng dẫn những cách bày mâm ngũ quả, để mang lại may mắn trong năm mới:
Bày mâm ngũ quả truyền thống
Theo đó, cách bày mâm ngũ quả truyền thống sẽ là nải chuối xanh được đặt dưới cùng, ở giữa là quả bưởi, rồi điểm xuyến những quả quất, quýt xung quanh. Hiện nay, các gia đình ở Bắc Bộ, đặc biệt vùng nông thôn vẫn bày biện mâm ngũ qua theo cách này.
Chuối để bày lên ban thờ ngày Tết thường là chuối tiêu già quả nhưng vẫn còn xanh. Mỗi nải chuối thường trên 20 quả, cong đều nhau để “ôm” được các hoa quả khác đặt trong lòng nó. Các gia đình cần chú ý không nên chọn chuối sắp chín, hoặc đã sắp đổi sang vàng vì khi thờ, sức nóng của hương nhang sẽ làm chuối chín rất nhanh và dễ bị rụng quả.
Nếu người miền Bắc chuộng chuối, thì người miền Nam lại kỵ. Người miền Nam bày mâm ngũ quả theo mong muốn “Cầu sung vừa đủ xài” ước mong năm mới đủ đầy, sung túc, tương ứng với 5 loại quả: Mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Ngoài ra, còn có thêm quả thơm (dứa) với mong muốn con cháu đầy nhà và một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu may mắn.
Còn cách bày biện trang trí mâm ngũ quả miền Trung khá đơn giản: Dứa đặt cao nhất, bao quanh là xoài, thanh long và táo, nho đặt dải ngang và quýt bày xung quanh.
Bày mâm ngũ quả theo ngũ hành
Nhiều gia đình chọn cách bày mâm ngũ quả theo phong thủy với quan niệm đón thêm tài lộc trong năm mới. Một số gia đình còn cầu kỳ chọn chọn số lẻ trong mâm ngũ quả.
Nguyên tắc bày biện mâm ngũ quả theo phong thủy được thể hiện như sau:
Thông thường mâm ngũ quả gồm 5 loại quả có màu sắc khác nhau. Sở dĩ chọn số 5 là vì từ xưa ông cha ta đã quan niệm Phú – Quý – Thọ – Khang – Ninh là những điều quý giá và luôn mong mỏi đạt được 5 điều này trong năm mới.
Ngoài ra, trên mâm ngũ quả người ta thường chọn 5 loại quả tương ứng với 5 màu sắc của các hành Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ, tượng trưng cho mong ước được ngũ phúc: "Giàu có, sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh, bình yên”.
Màu đỏ tượng trưng cho hành Hỏa, thường là các loại quả: Hồng, táo tây, thanh long…
Màu trắng tượng trưng cho hành Kim, người Việt hay chọn mận hoặc lê,…
Những loại quả như chuối xanh, đu đủ xanh, mãng cầu, quả na, sung, dừa, dưa hấu... tượng trưng cho hành Mộc.
Với hành Thổ có thể chọn những loại quả có màu nâu, nâu đất hay vàng như xoài chín, bưởi, quýt vàng, cam vàng...
Màu đen tượng trưng cho hành Thủy, có thể chọn những loại quả như nho đen hoặc các quả có màu tối, sậm.
Ý nghĩa một số loại trái cây trong mâm ngũ quả ngày Tết
- Lê (hay mật phụ): vị ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
- Lựu: nhiều hạt tượng trưng cho con đàn cháu đống.
- Đào: thể hiện sự thăng tiến.
- Quả phật thủ: giống như bàn tay đức Phật, luôn chở che cho các số phận con người.
- Na (hay còn gọi là mãng cầu): ứng với chữ "cầu" thể hiện ước mong.
- Táo: có nghĩa là phú quý.
- Hồng, quýt: tượng trưng cho sự thành đạt.
- Thanh long (rồng mây hội tụ) thể hiện sự phát tài phát lộc.
- Bưởi, dưa hấu: căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.
- Nải chuối xanh như bàn tay ngửa: hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che.
- Quả trứng gà (người miền Nam còn gọi là Lê-ki-ma): lộc trời.
- Sung: gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe và tiền bạc.
- Đu đủ: mang đến sự thịnh vượng đủ đầy.
- Xoài có âm na ná như “xài”: để cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn.
Cách chọn quả bày mâm ngũ quả ngày Tết
- Chọn quả đang xanh hoặc chín cây để chưng được lâu.
- Không nên rửa quả vì dính nước, quả sẽ nhanh bị héo.
- Chọn quả chắc, không trầy, còn cuống và lá để mâm quả xum xuê.
- Chọn dưa hấu: Muốn biết quả ngon hay không, bạn búng tay vào vỏ dưa. Nếu âm thanh trầm, nghe bịch bịch, tức quả chưa bị nẫu.
- Quả quýt lõm phía dưới thường ngọt hơn.
- Quả bưởi tươi, ngon thường chắc, nặng.
