Giới nghiên cứu văn hóa ví những biến tướng quái dị của hầu đồng, giống như một chất a-xít “ăn mòn” văn hóa truyền thống vốn rất tốt đẹp của dân tộc. Nếu không có biện pháp căn cơ, không xử lý triệt để thì rồi đây - những biến tướng ấy sẽ nghiễm nhiên trở thành một loại virus độc hại, không có thuốc trị.
Nhiều người coi hầu đồng là hoạt động sinh lời, núp bóng di sản văn hóa. Họ lợi dụng niềm tin của cộng đồng để phán bừa, tạo hiện tượng “giả căn” nhằm lôi kéo những người ít hiểu biết. Hiện tượng này diễn ra ở khắp nơi, với tất cả các dòng đồng (tam phủ, tứ phủ, đồng Trần).
Hiện tượng xấu diễn ra không chỉ trong các phủ, các đền mà cả ở khuôn viên đình chùa. Thậm chí, nhiều gia đình và cá nhân cũng đứng ra lập điện thờ ngay trong nhà để hoạt động tín ngưỡng hầu đồng. Họ rất yên tâm là mình không sai, vì đây là di sản đã được UNESCO công nhận và coi đó như một thứ giấy phép.
Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt chính thức được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (năm 2016). Tín ngưỡng này là một hình thức thờ cúng người Mẹ hóa thân. Người dân thờ cúng Thánh Mẫu Liễu Hạnh cùng với các vị Thánh Mẫu cai quản miền trời, rừng, nước, những nhân vật lịch sử hoặc huyền thoại có công với nước, với dân.
Thế nhưng trong thực tế, một số người hầu đồng chỉ với mục đích trục lợi vào việc "buôn thần bán thánh", cố tình làm méo mó dị dạng nét văn hóa tôn nghiêm. Kẻ chuyên cờ bạc, buôn lậu, buôn hàng cấm… cũng ra xin xỏ thần thánh chở che. Thanh đồng dù biết rõ, vì tiền nên vẫn cứ nhận hành lễ.
Gần đây xuất hiện một số thanh đồng mặc trang phục hở hang và múa theo những điệu nhạc “rốc” rất phản cảm. Có người thì đội chiếc mũ cánh chuồn không ra văn mà cũng chẳng ra võ. Có thanh đồng diện áo rằn ri kiểu quân đội, đi giầy tây, đội mũ bảo hiểm, tay cầm súng nhựa… múa may đến bệnh hoạn.
Mới đây, trên mạng xã hội lan truyền một clip một thanh đồng nhảy múa trên nền nhạc điện tử tại Tháp Bà Ponagar (Khánh Hòa) vào ngày 5/5. Hầu đồng trên nền nhạc remix loạn xạ đã là một dạng biến tướng đáng lên án. Đằng này còn thực hiện hầu đồng tại di tích không liên quan như Tháp Bà Ponagar.
Có thể nói, việc hầu đồng biến tướng tràn lan do công tác hậu kiểm của cơ quan quản lý quá yếu. Nghi thức hầu đồng phải bảo đảm bản chất của đạo Mẫu, thờ thánh trong điện thờ, nhằm phát huy giá trị nghệ thuật tâm linh của người Việt. Nhưng một số nơi không tuân thủ theo quy ước, quy định của Chính phủ cũng như các công ước quốc tế đề ra.
Thiết nghĩ, cơ quan quản lý nếu không có biện pháp ngăn chặn - chỉ một thời gian nữa, thanh đồng tự phong và phủ thờ tự lập sẽ nhiều như nấm. Đáng sợ hơn, vì trục lợi dưới vỏ bọc tâm linh nên nạn dị đoan sẽ hoành hành, làm nhem nhuốc cả nền văn hóa tốt đẹp của dân tộc.
