Với gần 20 năm là nơi ẩn náu của phiến quân, lính đào ngũ… và khét tiếng “vùng đất vô pháp vô thiên”, Thung lũng Pankisi (Georgia) không có ai dám đặt chân đến. Thế nhưng kể từ thập niên 2020, nơi đây lại thu hút hàng nghìn khách du lịch và người làm nên điều kỳ diệu này là dân tộc ít được biết đến - người Kist.
Nạn nhân đáng thương
Pankisi nằm ở thượng nguồn sông Alazani, thuộc phía Nam vùng Tusheti (Georgia), giữa núi Borbalo và pháo đài Bakhtrioni. Từ tháng 11/2000, thung lũng này là nơi trú ẩn của đội quân vũ trang người Chechnya do thủ lĩnh Ruslan Gelayev (1964 - 2004) chỉ huy, sau khi rút khỏi Chiến tranh Chechnya lần thứ II.
Sau vụ tấn công khủng bố ngày 11/9/2001, cả Nga và Mỹ đều cáo buộc các thủ lĩnh cấp cao của Al-Qaeda, trong đó có cả Osama Bin Laden, ẩn náu và mua chất độc chết người tại đây. Vì thế, Pankisi còn bị tình nghi có quan hệ mật thiết với Thánh chiến Salafi (Nhóm Hồi giáo Sunni hoạt động với mục tiêu thiết lập Vương quốc Hồi giáo bằng vũ trang).
Dưới áp lực của Nga và Mỹ, Chính phủ Georgia phát động chống khủng bố ở Pankisi, gây nên cuộc khủng hoảng lớn. Thực tế, Pankisi chỉ đơn thuần là nơi tạm lánh nạn của các gia đình người Chechnya chạy trốn chiến tranh. Có 2 nguyên nhân lớn khiến nó được lựa chọn, thứ nhất là do giáp biên giới với Chechnya và thứ 2 là người Kist.
Theo tư liệu sử, người Kist ở Pankisi có gốc gác Chechnya. Phải đến thế kỷ XIX, họ mới di cư đến định cư ở thung lũng này. Vì người Kist ở đây vẫn giữ phương ngữ Chechnya, nên người Chechnya tị nạn mới chọn thung lũng này làm nơi đến.
Trong số người Chechnya tị nạn, có người là lính và cựu lính nên mới dấy lên tin đồn ác nghiệt. Hoạt động chống khủng bố khiến Pankisi vốn đã hẻo lánh và nghèo đói lại càng bị cô lập, túng thiếu cực cùng. Thập niên 2010, nhiều thanh niên Pankisi bí lối phải đánh liều gia nhập ISIS. Kết quả, Pankisi lần nữa chìm trong tiếng xấu “điểm nóng khủng bố”.
Vùng đất siêu yên bình
Suốt 20 năm đầu thế kỷ XXI, Pankisi khét tiếng “vùng đất vô pháp vô thiên” không ai dám đặt chân đến. Thế nhưng, vào năm 2020, báo cáo của Bộ Di trú Đan Mạch lại nêu bật: “Tỷ lệ tội phạm ở Pankisi không cao. Khu vực này cực kỳ yên tĩnh”. Người dân địa phương còn luôn miệng trêu cảnh sát là “kẻ ăn không ngồi rồi”, vì họ gần như chẳng có việc gì để làm, chỉ toàn ngồi uống trà cho hết ngày.
Với diện tích chỉ khoảng 3km2, Pankisi là thung lũng xanh tươi với các ngôi làng xinh xắn bám dọc theo hai bên bờ sông Alazani và gần như nhà nào cũng nuôi bò. Xung quanh mỗi làng đều là đồng ruộng, vườn bãi và lác đác những đàn cừu nhởn nhơ gặm cỏ. Xa xa về phía Bắc của Pankisi là những đỉnh núi tuyết trắng xóa của dãy Kavkaz. Còn về phía Nam là cánh đồng nho rộng mênh mông, Kakheti, vùng sản xuất rượu vang lớn nhất ở Georgia.
“Người dân ở đây thích hoạt động ngoài trời. Mùa Hè, chúng tôi toàn dã ngoại trên núi, cưỡi ngựa chạy khắp các quả đồi”, Fatima, cư dân địa phương làm nghề hướng dẫn du lịch giới thiệu.
Nhờ lọt thỏm giữa các ngọn núi, Pankisi như được bao bọc bởi “màn trời, chiếu đất” xanh miên man. Chỉ cần bước chân đến đây, du khách lập tức nhận ra “điểm nóng khủng bố” là lời dối trá. Ngoài khung cảnh yên bình, người dân nơi đây cũng vô cùng hòa nhã. Họ rất hiếu khách, cho dù người đến là ai cũng vui vẻ mời trà và sẵn lòng giúp đỡ nếu là việc trong khả năng.
Văn hóa độc đáo
Theo dữ liệu dân số năm 2019, tổng cư dân Pankisi khoảng 5.000 người, trong đó người Kist chiếm 43%, còn lại là người Georgia (29%) và người Ossetia (28%). Nếu tín ngưỡng chủ đạo của Georgia là Chính thống giáo thì người Kist theo Hồi giáo Sufi. Với họ, âm nhạc, nghi lễ tâm linh và nghệ thuật ẩm thực là những điều quan trọng nhất trong đời sống.
Khác với tiếng xấu “vùng đất không thể tiếp cận”, đường vào Pankisi rất đơn giản. Nó chỉ cách thủ đô Tbilisi khoảng 2,5 giờ lái xe và cách thị trấn Akhmeta chưa tới 20km. Kể từ năm 2013, Nazy Kurashvili, bà chủ của nhà khách Nazy đã nỗ lực thuyết phục Bộ Du lịch Georgia đưa thông tin về Thung lũng Pankisi lên trang web và mời các đại sứ nước ngoài ghé thăm. Năm 2018, bà thành lập Hiệp hội Du lịch và Phát triển Thung lũng Pankisi, giúp người dân trong vùng khởi nghiệp bằng kinh doanh du lịch.
Bộ Du lịch Georgia nhiệt tình giúp đỡ và nhờ thế, những bức ảnh tuyệt đẹp về Thung lũng Pankisi sớm phát tán khắp Internet. Du khách bị thu hút và dần dần, số lượng người đến Pankisi đã vượt qua con số 100.
Pankisi phục vụ du khách bằng trải nghiệm đi bộ đường dài, thăm thú kiến trúc mang tính di sản, lịch sử, tôn giáo… Kế đến là hướng dẫn nấu ăn hoặc dệt vải nỉ theo phong cách Kist. Tuy nhỏ bé, Pankisi có Duisi là bảo tàng dân tộc học tổ chức lễ cầu nguyện Sufi hàng tuần và khu bản tồn thiên nhiên Batsara với những cây thủy tùng già nhất thế giới cùng lượng chim hoang dã đông đúc.
Nhờ du lịch, Pankisi đập tan tin đồn xấu. Món ăn đặc trưng như zhizhig galnash, mỳ ống trộn thịt cừu và tỏi xay cũng nổi tiếng khắp nơi. Toàn bộ nguyên liệu chế biến từ rau củ đến pho mát, mật ong… đều do người dân tự trồng trọt, sản xuất. Đến thức uống cũng là bia không cồn ủ từ quả tầm xuân hoang hái trong rừng.
Du khách nào đến Pankisi cũng nấn ná ở thêm vì không muốn trở về. Nhiều người kéo dài thời gian lưu trú để được thỏa thích thư giãn, cưỡi ngựa, tập làm bánh…
