"Con chữ" không chỉ giúp người dân vùng cao Quảng Trị làm chủ cuộc sống thường ngày, mà còn mở ra cánh cửa tiếp cận công nghệ thông tin – một bước chuyển quan trọng trong nâng cao dân trí và hội nhập xã hội ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Từ chưa biết chữ đến biết đọc thông tin trên điện thoại
Tham gia lớp xóa mù chữ tại Trường Tiểu học và THCS Xy (xã A Dơi, tỉnh Quảng Trị), chị Hồ Thị Đinh – một phụ nữ từ Lào nhập cư sang Việt Nam từng không biết chữ, không đọc được tiếng Việt. Những ngày đầu đến lớp, chị chỉ lặng lẽ ngồi nghe giáo viên đọc bài, tập đánh vần từng chữ cái.
Sau thời gian kiên trì học tập, chị Đinh không chỉ biết đọc, biết viết mà còn sử dụng được điện thoại thông minh để nhắn tin với cô, theo dõi thông tin và liên lạc với giáo viên.
“Biết chữ rồi, tôi mừng lắm. Giờ tôi biết nhắn tin, hỏi cô giáo khi không hiểu bài, biết đọc thông tin trên điện thoại”, chị Đinh vui mừng chia sẻ.
Cùng lớp với chị Đinh, các học viên như Hồ Thị Nhường, Hồ Thị Lai cũng có nhiều thay đổi rõ rệt. Từ chỗ e dè, ngại giao tiếp, nay các chị đã biết đọc, viết, tính toán khi mua bán nông sản và chủ động nhắn tin trao đổi với giáo viên, bạn học mỗi ngày.
Xóa mù chữ gắn với chuyển đổi nhận thức
Theo bà Nguyễn Thị Hồng, Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS Xy (xã A Dơi), trong 3 năm qua, nhà trường đã phối hợp mở 2 lớp xóa mù chữ tại thôn Ra Man và thôn Troan La Reo.
Tổng số có 50 học viên tham gia học Chương trình xóa mù chữ giai đoạn 1, tất cả đều hoàn thành chương trình.
Trong số đó, 50 học viên tiếp tục học Chương trình xóa mù chữ giai đoạn 2, với 46 học viên hoàn thành, 4 học viên đã biết chữ và đi làm ăn xa tại các tỉnh phía Nam.
“Điểm đáng mừng là nhiều học viên sau khi biết chữ đã sử dụng được công nghệ thông tin cơ bản. Họ biết theo dõi thông tin, nhắn tin, trao đổi qua mạng xã hội, phục vụ trực tiếp cho cuộc sống và công việc hằng ngày”, bà Nguyễn Thị Hồng cho biết.
Thực tế cho thấy, xóa mù chữ không chỉ dừng lại ở việc giúp người học đọc – viết – tính toán, mà còn góp phần nâng cao nhận thức toàn diện, đặc biệt là nhận thức về giới, về vai trò của phụ nữ trong gia đình và xã hội.
Khi biết chữ, chị em tự tin hơn, mở rộng mối quan hệ xã hội, chủ động tiếp cận thông tin và tham gia các hoạt động cộng đồng.
Cần cơ chế hỗ trợ nâng cao hiệu quả xóa mù chữ
Sau sáp nhập, xã Lìa (tỉnh Quảng Trị) có gần 3.000 hộ với khoảng 14.500 nhân khẩu, gồm 3 dân tộc chủ yếu là Kinh, Pa Kô và Vân Kiều, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm 91,9%. Toàn xã hiện có 10 trường học, gồm 4 trường mầm non và 6 trường phổ thông.
Ông Trần Đình Dũng - Chủ tịch UBND xã Lìa cho biết, những năm gần đây, chất lượng giáo dục toàn diện trên địa bàn xã có nhiều chuyển biến tích cực. Công tác huy động học sinh đến trường, duy trì sĩ số, phổ cập giáo dục và xóa mù chữ được duy trì, củng cố và từng bước nâng chuẩn.
UBND xã đã ban hành quyết định thành lập Ban Chỉ đạo phổ cập giáo dục, xóa mù chữ xã Lìa; xây dựng kế hoạch thực hiện công tác phổ cập, xóa mù chữ năm 2025 và giai đoạn 2025–2030.
Trong 3 năm (2023–2025), xã Lìa đã mở 5 lớp xóa mù chữ tập trung với 102 học viên tham gia. Tuy nhiên, qua khảo sát thực tế, số người chưa biết chữ trong độ tuổi trung niên vẫn còn khá cao, đặt ra yêu cầu tiếp tục mở rộng và đổi mới công tác xóa mù chữ tại địa phương.
Theo đánh giá của chính quyền địa phương, việc tổ chức và duy trì các lớp xóa mù chữ ở thôn, bản vẫn gặp không ít khó khăn. Địa hình xã Lìa phức tạp, nhiều thôn bản cách xa trung tâm xã; đường đi dốc, trơn trượt, dễ sạt lở vào mùa mưa, gây nguy hiểm cho giáo viên và học viên khi đến lớp.
Bên cạnh đó, đội ngũ giáo viên có kỹ năng giảng dạy xóa mù chữ còn thiếu; học viên là người dân tộc thiểu số, khả năng sử dụng tiếng Việt hạn chế nên tiếp thu chậm, trong khi giáo viên không biết tiếng dân tộc, gây khó khăn trong truyền đạt.
Lớp học có học viên ở nhiều độ tuổi khác nhau, trình độ không đồng đều, khiến việc tổ chức dạy học gặp nhiều trở ngại.
Bên cạnh đó, tâm lý e ngại, sợ “xấu hổ” khi đi học ở người lớn tuổi cũng là rào cản không nhỏ. Một bộ phận người dân chưa nhận thức đầy đủ lợi ích của việc biết chữ trong sản xuất và đời sống nên chưa mặn mà tham gia lớp học.
Để triển khai hiệu quả công tác xóa mù chữ ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, UBND xã Lìa kiến nghị cần có chính sách, cơ chế hỗ trợ đặc thù. Trong đó, tăng mức hỗ trợ cho học viên về tài liệu, đồ dùng học tập; áp dụng mô hình “học – làm”, kết hợp dạy chữ với hướng dẫn kỹ năng sản xuất, sinh kế để người học thấy được lợi ích trực tiếp.
Đồng thời, cần tăng phụ cấp cho giáo viên dạy xóa mù chữ ở vùng sâu, vùng xa; hỗ trợ cán bộ cơ sở, trưởng thôn, người uy tín tham gia vận động người dân đến lớp.
Đồng thời, cho phép mở lớp xóa mù chữ với sĩ số nhỏ, lớp học linh hoạt theo mùa vụ, theo buổi tối cũng là giải pháp phù hợp với đặc thù lao động của người lớn.
Từ những lớp học xóa mù chữ nơi vùng cao Quảng Trị, con chữ đã và đang giúp người dân không chỉ thoát “giặc dốt” mà còn từng bước làm chủ công nghệ thông tin, mở rộng tri thức, nâng cao chất lượng cuộc sống và tự tin hòa nhập với xã hội hiện đại.
