Xây trường nội trú vùng biên giới: Nơi tình người thắp sáng tri thức

Những mái trường kiên cố, đầy đủ cơ sở vật chất, từng là giấc mơ xa vời của học sinh nghèo vùng biên, nay trở nên gần hơn bao giờ hết. Trong ánh mắt của thầy, trò nơi đây, niềm vui đang lan tỏa.

Gian nan giữ lớp học vùng biên

Tại Gia Lai, Trường Tiểu học Cù Chính Lan (xã Ia Chia) có 1 điểm chính và 6 điểm lẻ. Điểm trường chính có 14 lớp/12 phòng học, nhiều lớp phải học luân phiên sáng - chiều. Trong đó, 2 phòng được xây dựng trước năm 2000 đã hư hỏng nặng.

Cơ sở vật chất phụ trợ cũng thiếu thốn. Nhà vệ sinh dùng chung cho 400 học sinh thường xuyên bị nghẹt và bốc mùi. Thư viện được đặt tạm trong phòng học cũ xuống cấp. Mùa mưa đến, cả cô và trò đều phập phồng lo tường lớp sẽ sập.

Cách trung tâm xã 7km, điểm trường làng Nú 1 có 4 phòng học cũ kỹ. Cô Phạm Thị Thiện, người đã gắn bó với trường hơn 10 năm, dạy lớp ghép 4+5 với 24 học sinh, phần lớn là người dân tộc thiểu số. “Nhiều hôm mưa to, gió lớn, tường lớp rung lên, cô trò phải di dời giữa chừng”, cô Thiện kể.

Không chỉ cấp tiểu học, trường THCS vùng biên cũng có nhiều bất cập. Tại Trường THCS Lê Hồng Phong (xã Ia Chia), khu làm việc của ban giám hiệu được cải tạo từ nhà bán trú cũ, không đủ chỗ kê hồ sơ và không có phòng họp. Tháng 5 vừa qua, lốc xoáy làm tốc mái 3 phòng nhà công vụ của giáo viên, khiến một số thầy cô phải ở tạm nhà dân hoặc về nhà trong ngày dù năm học chưa kết thúc.

Tương tự, Đắk Lắk có đường biên giới dài 73km, tiếp giáp với tỉnh Mondulkiri (Vương quốc Campuchia), gồm 4 xã: Ea Bung, Ia Rvê, Ia Lốp và Buôn Đôn. Ở đây, đồng bào dân tộc thiểu số chiếm trên 50%, điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, giao thông cách trở và cơ sở vật chất giáo dục thiếu đồng bộ. Đây là những rào cản lớn ảnh hưởng đến việc học tập, rèn luyện của học sinh.

Tại các xã trên, không ít học sinh phải vượt hàng chục km để đến trường, đối mặt với nguy hiểm vào mùa mưa lũ. Phụ huynh lo lắng khi con đi học xa, thiếu người trông nom. Còn giáo viên gặp khó khăn trong việc duy trì sĩ số và nâng cao chất lượng dạy học.

Tại Quảng Ngãi, xã Đăk Plô và xã Xốp là những nơi có mùa mưa kéo dài nhiều tháng. Cuộc sống người dân chủ yếu dựa vào nông nghiệp và các chính sách hỗ trợ, nhưng trường học vẫn còn nhiều gian truân. Trường Tiểu học và THCS xã Đăk Plô có 340 học sinh, phần lớn là con em đồng bào dân tộc thiểu số. Trong 15 phòng học, chỉ có 6 phòng kiên cố được xây dựng từ năm 2009, số còn lại là phòng cấp 4 xây từ năm 1997, nhiều chỗ mái dột, tường nứt. Các phòng chức năng tận dụng từ phòng học cũ.

Trường Tiểu học và THCS xã Xốp cũng trong cảnh xuống cấp khi 8/21 phòng học bị nứt tường, thấm dột. Bàn ghế xiêu vẹo, thiếu sáng, không có phòng bộ môn, thư viện, nhà đa năng hay sân chơi. Nhà công vụ xây hơn 20 năm chỉ đủ chỗ cho một vài giáo viên, nhiều người phải thuê trọ hoặc đi xa, ảnh hưởng đến sức khỏe và việc dạy học.

Hy vọng từ chủ trương lớn

Trước những khó khăn ấy, chủ trương xây dựng trường phổ thông nội trú liên cấp tại 248 xã biên giới đất liền mang đến niềm vui lớn cho giáo viên và học sinh vùng khó. Với thầy cô, đây không chỉ là tin mừng, mà còn là hy vọng có những lớp học kiên cố, cho học trò nghèo có chốn ăn học đủ đầy hơn giữa lưng chừng núi đồi.

Qua khảo sát, 4 xã biên giới trọng điểm của Đắk Lắk đang quản lý 13 trường (7 tiểu học, 6 THCS) với tổng số hơn 4.300 học sinh. Tuy nhiên, chưa xã nào có mô hình trường nội trú liên cấp, khiến việc tổ chức dạy, học gặp nhiều hạn chế.

Trong chuyến khảo sát tại các xã biên giới, Giám đốc Sở GD&ĐT Đắk Lắk - Lê Thị Thanh Xuân trực tiếp đánh giá hiện trạng trường lớp, quỹ đất, nguồn nước và nhu cầu tuyển sinh. Mục tiêu là xác định phương án tối ưu: Xây mới hoặc nâng cấp, mở rộng cơ sở hiện có.

Tại xã Ia Rvê, Chủ tịch UBND xã Nguyễn Văn Hoa cho biết, địa phương sẵn sàng “hy sinh” lợi ích kinh tế từ quỹ đất đấu giá (ước khoảng 10 tỷ đồng) để xây dựng trường nội trú. Phương án được cân nhắc là nâng cấp, mở rộng Trường THCS Nguyễn Thị Định từ diện tích hiện có 1,4ha, hoặc xây mới tại khu đất trống gần trụ sở UBND xã. Lựa chọn này nhằm đảm bảo học sinh thuận tiện đi lại, tiết kiệm chi phí và tránh lãng phí đầu tư.

Biết tin đoàn khảo sát địa điểm xây trường nội trú liên cấp, chị Lê Thị Dần (thôn 10, xã Ea Bung) chia sẻ: “Có trường nội trú, các cháu được chăm sóc bữa ăn, giấc ngủ, phụ huynh yên tâm hơn nhiều”. Còn em Hà Hồng Phúc (xã Ea Bung) mong sớm được học trong ngôi trường mới. “Em thích học nội trú để ở gần bạn bè, được thầy cô chăm sóc. Trưa không phải tự nấu ăn hay đi bộ xa mới về nhà”, Phúc nói.

Ia Lốp (Đắk Lắk) là một trong 4 xã được lựa chọn xây dựng trường nội trú. Ông Phạm Duy Tĩnh - Hiệu trưởng Trường THCS Trần Hưng Đạo, bày tỏ: Trường lớp khang trang, cơ sở vật chất và thiết bị dạy học đồng bộ, không chỉ tạo thuận lợi cho thầy cô, mà còn là tiền đề để “kéo” học sinh đến trường, ngăn các em bỏ học giữa chừng.

“Sau khi có chủ trương xây dựng trường nội trú liên cấp, chúng tôi khảo sát các gia đình có học sinh ở xa trường trên 5km. Hầu hết bố mẹ đều cho biết nếu được ở lại học nội trú, ăn ở miễn phí sẽ để con đến trường đầy đủ”, ông Tĩnh nói và đồng thời bày tỏ băn khoăn vì mạch nước ngầm tại địa phương bị nhiễm phèn rất nặng, do đó, đầu tư công trình nước sạch là yếu tố quan trọng để đảm bảo điều kiện sinh hoạt cho thầy và trò.

Chung quan điểm, ông Nguyễn Văn Sơn - Hiệu trưởng Trường THCS Lê Quý Đôn (xã Ea Bung), phân tích: “Trường nội trú giúp phụ huynh yên tâm lao động, giảm nguy cơ học sinh bỏ học. Nhà trường có thể phối hợp chặt chẽ với gia đình, bảo đảm việc học của các em không bị gián đoạn”.

Khẩn trương khảo sát, đề xuất xây trường

Theo thiết kế, mỗi trường dân tộc nội trú liên cấp ở Đắk Lắk đáp ứng quy mô khoảng 1.000 học sinh, diện tích tối thiểu 4 - 5ha phòng máy tính, khu thể thao và hệ thống nước sạch. Tổng kinh phí xây dựng, được đầu tư đầy đủ các hạng mục: Phòng học, ký túc xá, nhà ăn, thư viện, 4 trường tại Buôn Đôn, Ea Bung, Ia Lốp, Ia Rvê ước tính khoảng 420 tỷ đồng.

Bà Lê Thị Thanh Xuân - Giám đốc Sở GD&ĐT Đắk Lắk, nhấn mạnh: Các phương án đầu tư phải sát thực tế, đảm bảo thuận lợi cho học sinh và phụ huynh, tránh tình trạng xây xong nhưng không khai thác hết công năng. Đây là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu dài để phát triển nguồn nhân lực vùng biên.

Không những vậy, lợi ích của mô hình không chỉ dừng lại ở việc giải quyết chỗ ăn, ở cho học sinh. Khi sống trong môi trường tập thể, các em được rèn luyện tính tự lập, ý thức kỷ luật, kỹ năng sống và tinh thần đoàn kết. Giáo viên cũng thuận lợi hơn trong quản lý, kèm cặp học sinh, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Sau sáp nhập, tỉnh Quảng Ngãi có 96 đơn vị hành chính cấp xã, trong đó 9 xã biên giới giáp với Lào và Campuchia, gồm: Pờ Y, Ia Tơi, Đăk Plô, Mô Rai, Dục Nông, Sa Loong, Đăk Long, Rờ Kơi, Ia Đal.

Sở GD&ĐT Quảng Ngãi đề xuất xây dựng 5 trường nội trú liên cấp, trong đó 2 trường được khởi công trong năm 2025 và hoàn thành trước 30/8/2026, gồm: Trường Phổ thông nội trú liên cấp Tiểu học - THCS xã Dục Nông với diện tích khoảng 4,6ha, tổng mức đầu tư khoảng 207 tỷ đồng và Trường Phổ thông nội trú liên cấp Tiểu học - THCS xã Mô Rai, diện tích khoảng 5ha, kinh phí 175 tỷ đồng.

Sở cũng đề xuất xây dựng, cải tạo 3 trường, dự kiến hoàn thành đưa vào sử dụng trước ngày 30/8/2027, nhưng còn vướng mắc về quỹ đất. Cụ thể, xây mới Trường Phổ thông nội trú liên cấp Tiểu học - THCS xã Ia Đal (diện tích khoảng 6ha, kinh phí khoảng 150 tỷ đồng); cải tạo, nâng cấp Trường Phổ thông nội trú liên cấp Tiểu học - THCS xã Rờ Kơi (trên diện tích đất khoảng 1,8ha, mức đầu tư gần 170 tỷ đồng) và Trường Phổ thông nội trú liên cấp Tiểu học - THCS xã Sa Loong (diện tích sử dụng khoảng 3ha, mức đầu tư 70 tỷ đồng). Các xã còn lại được đề xuất trong danh mục 148 xã thuộc giai đoạn tiếp theo.

Tại Quảng Ngãi, đầu tư xây dựng trường học cho các xã biên giới đất liền là nhiệm vụ trọng tâm trong phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện chính sách dân tộc. Qua đó nâng cao dân trí, chất lượng nhân lực, tạo nguồn cán bộ là người dân tộc, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào vùng biên giới.

Theo ông Phạm Văn Nam - Giám đốc Sở GD&ĐT Gia Lai, qua khảo sát, nhu cầu học tập tại các trường dân tộc nội trú và trường dân tộc bán trú rất lớn. Trong khi đó, quỹ đất chưa đáp ứng diện tích tối thiểu 5 - 10ha để xây dựng trường nội trú liên cấp theo quy định. Hầu hết trường học vùng biên giới có cơ sở vật chất chưa đạt chuẩn, thiếu phòng học, phòng chức năng, nhà ăn và ký túc xá phục vụ công tác chăm sóc và nuôi dưỡng học sinh.

Bên cạnh đó, thiếu hạng mục như nhà sinh hoạt văn hóa giáo dục dân tộc, phòng âm nhạc, mỹ thuật, phòng truyền thống để các em vừa học tập vừa giữ gìn và phát huy truyền thống bản sắc văn hóa dân tộc. Ngoài ra, việc huy động các nguồn lực xã hội hóa đầu tư cho các trường trên còn hạn chế.

Trước thực trạng này, Sở GD&ĐT Gia Lai tham mưu UBND tỉnh ưu tiên bố trí vốn xây dựng mới 7 trường nội trú liên cấp tiểu học và THCS, đáp ứng đủ diện tích và tiêu chuẩn kỹ thuật với kinh phí hơn 1.200 tỷ đồng, dự kiến đưa vào sử dụng trong năm 2026.

Cùng với đó, tăng cường đầu tư trang thiết bị, đồ dùng dạy học và cải thiện hạ tầng kết nối (điện, nước, giao thông) nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và điều kiện sinh hoạt. Sở cũng đề xuất xây dựng chế độ, chính sách đặc thù hỗ trợ đội ngũ giáo viên để tạo điều kiện cho họ gắn bó và yên tâm công tác lâu dài tại các trường vùng biên. Đồng thời xây dựng chính sách hỗ trợ học sinh đến trường, giảm thiểu tình trạng bỏ học.