Trong tuyên bố hôm 13/6, người đứng đầu Bộ Công nghiệp Nga, ông Denis Manturov cho biết hệ thống phòng thủ S-350 Vityaz chính là vũ khí đầu tiên của Nga được tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) đang hoạt động rất hiệu quả trong chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine.
"Mới đây…lần đầu tiên trên thế giới, S-350 Vityaz đã tự động phát hiện, theo dõi và tiêu diệt các mục tiêu trên không của Ukraine trong điều kiện chiến đấu", Bộ trưởng Công nghiệp Denis Manturov nói với truyền thông Nga.
Tuyên bố của ông Denis Manturov đã được chứng thực trong một báo cáo của Sputnik rằng một số máy bay chiến đấu, máy bay không người lái của Ukraine đã bị S-350 Vityaz bắn hạ, và việc phát hiện, theo dõi và phá hủy đã được thực hiện trong chế độ hoàn toàn tự động.
Lần đầu tiên được công bố vào năm 2013 và được đưa vào phục vụ trong quân đội Nga vào cuối năm 2019, S-350 là bản nâng cấp lai của S-300 với khả năng tăng tải trọng đạn, cải thiện các biện pháp đối phó điện tử, tổ hợp radar nâng cấp và máy tính nhắm mục tiêu mới cho phép nó có khả năng nhanh chóng tìm mục tiêu, khảo sát trận địa, đồng thời tích hợp với các tổ hợp khác để tăng mật độ hỏa lực phòng không.
S-350 có tầm bắn tối đa được báo cáo lên tới 120 km, tùy thuộc vào tên lửa và có thể tấn công đồng thời 16 mục tiêu khí động học hoặc 12 mục tiêu đạn đạo ở độ cao lên tới 30 km.
Rất khó để có được thông tin chi tiết về phần cứng máy tính mà S-350 sử dụng do hầu hết các ứng dụng máy tính quân sự của Nga đều được giữ bí mật. Những gì được biết là máy tính có thể xác định độc lập loại tên lửa nào sẽ hiệu quả nhất để sử dụng chống lại một mục tiêu cụ thể.
Hơn nữa, sau khi xác định các tham số của mục tiêu kẻ thù, máy tính có thể phác thảo độc lập trình tự tiêu diệt chúng và tính toán lực lượng và cơ sở trực thuộc nào sẽ khai hỏa (nếu có) để đạt hiệu quả cao nhất.
Trong bất kỳ trường hợp nào, các tính toán do AI hỗ trợ trong hệ thống phòng không phục vụ một mục đích quan trọng: giảm thời gian phản ứng, do đó tăng hiệu quả và khả năng sẵn sàng chiến đấu.
Định nghĩa AI
Trước khi đi xa hơn, điều quan trọng là phải đặt định nghĩa cho những gì cấu thành "vũ khí AI".
Thông thường, khi chúng ta hình dung về AI, đó là một số phần cứng và phần mềm mạnh mẽ, cực kỳ đắt tiền và phức tạp – như Skynet trong loạt phim Kẻ hủy diệt hoặc Deus Ex Machina trong Ma trận.
Thực tế là, trí tuệ tổng hợp nhân tạo – ý tưởng về một loại AI sở hữu khả năng nhận thức giống con người thực sự, bao gồm khả năng học hỏi, suy luận, giải quyết vấn đề và giao tiếp bằng ngôn ngữ tự nhiên, vẫn chưa được tạo ra.
Thay vào đó, những gì chúng ta thấy ngày nay trong các cuộc thảo luận về AI thực ra là trí thông minh hẹp nhân tạo, hay ANI – một phiên bản AI hướng đến mục tiêu được thiết kế để cho phép máy tính trở nên cực kỳ giỏi trong một nhiệm vụ cụ thể – như chơi cờ, viết luận hoặc, tùy từng trường hợp, bắn hạ các mục tiêu trên không của đối phương.
Nói cách khác, có thể nói một cách an toàn rằng những vũ khí như S-350 Vityaz sẽ không nhận thức được bản thân và quyết định xây dựng một xã hội máy móc không tưởng không có con người. Không chỉ vì các thuật toán của họ thiếu khả năng tham gia vào các thí nghiệm tâm trí như vậy hoặc suy ngẫm về sự tồn tại của chính chúng, mà còn vì những hạn chế về khả năng tính toán của ngành công nghiệp hiện nay.
Những vũ khí, phương tiện ban đầu mang AI
Các công ty quốc phòng Nga đã nỗ lực tích hợp ANI vào các sản phẩm của họ trong nhiều thập kỷ, trong đó tự động hóa cơ bản đặc biệt quan trọng trong các loại vũ khí có độ chính xác cao khác nhau.
Chẳng hạn, các dòng tên lửa hành trình chống hạm Granit và Oniks có các máy tính đơn giản về mặt kỹ thuật nhưng tinh vi về mặt toán học có thể tự động lựa chọn, ưu tiên và phân biệt các mục tiêu bằng cách sử dụng thông tin thu thập được trong chuyến bay.
Chúng cũng có thể tác chiến theo nhóm, trốn tránh chiến tranh điện tử và hệ thống phòng không của đối phương, chọn cách đánh đơn lẻ hay bầy đàn và thậm chí cố tình chuyển hướng hỏa lực phòng thủ sang chính chúng khi những vũ khí khác tấn công mục tiêu chính.
Và chúng làm tất cả bằng công nghệ vi mạch của những năm 1980 (trong trường hợp của Granit). Oniks, được tạo ra vào những năm 2000, hoạt động theo các nguyên tắc tương tự, nhưng với các thuật toán phức tạp hơn nhờ những tiến bộ trong phần cứng máy tính.
Tàu con thoi Buran là một ví dụ khác về ANI được mã hóa tốt được phát triển bằng cách sử dụng tài nguyên máy tính rất hạn chế. Năm 1988, tàu con thoi bay vào vũ trụ, sau đó nó quay trở lại Trái đất và hạ cánh xuống Sân bay vũ trụ Baikonur mà không có bất kỳ sự can thiệp nào của con người, với máy tính chính 16-bit trên tàu điều chỉnh độc lập các điều kiện gió và thay đổi hướng đi của nó, tạo ra một chuyến bay hoàn hảo.
Thành tích của Buran sẽ không được lặp lại cho đến năm 2010, khi phương tiện thử nghiệm quỹ đạo Boeing X-37 tự động hạ cánh xuống Căn cứ Không quân Vandenberg ở California bằng cách sử dụng một máy tính tích hợp phức tạp hơn nhiều.
Hệ thống phòng thủ tên lửa xung quanh Moscow cũng được biết là sử dụng các yếu tố tự động hóa ANI, cả trong hệ thống radar Don-2N trên mặt đất, tự động phát hiện mục tiêu và đưa ra hướng hành động cho người điều khiển.
Nếu quyết định đánh chặn được đưa ra, tên lửa đánh chặn A-135 Amur có hệ thống theo dõi và phát hiện mục tiêu hoàn toàn tự động, bao gồm khả năng phân biệt giữa mục tiêu địch thật và giả, sẽ được bắn để đánh chặn và tiêu diệt những kẻ xâm nhập. Người kế nhiệm của hệ thống là A-235 Nudol dự kiến còn tiên tiến hơn và hiện đang trong quá trình hoàn thiện.
Người ta cũng đã nói nhiều về "Bàn tay chết" - hệ thống kiểm soát hạt nhân tự động được biết đến ở Nga với tên gọi Perimeter - có khả năng khởi động khả năng răn đe hạt nhân của Nga một cách độc lập nếu lãnh đạo đất nước thiệt mạng trong một cuộc tấn công bất ngờ của kẻ thù.
Hệ thống lần đầu tiên đảm nhận nhiệm vụ chiến đấu vào giữa những năm 1980, sử dụng một mạng lưới các hệ thống điều khiển cố định và di động đánh giá hoạt động địa chấn, mức độ phóng xạ, áp suất và nhiệt độ không khí, theo dõi tần số vô tuyến quân sự và theo dõi chặt chẽ dữ liệu cảnh báo sớm tên lửa.
Sau khi thông tin này được phân tích, nếu nghi ngờ có khả năng xảy ra một cuộc tấn công hạt nhân của kẻ thù, hệ thống sẽ cố gắng liên lạc với Bộ Tổng tham mưu. Nếu không nhận được phản hồi, hệ thống tự động có thể đưa ra quyết định trả đũa.
Perimeter đã ngừng hoạt động vào giữa những năm 1990 trong bối cảnh quan hệ giữa phương Tây và Nga đang ấm lên, nhưng được kích hoạt lại vào cuối năm 2011 trong bối cảnh NATO mở rộng về phía đông và Lầu Năm Góc nghiên cứu về sáng kiến "Tấn công toàn cầu nhanh chóng" cùng với nỗ lực đặt hệ thống phòng thủ tên lửa và tên lửa hành trình chính xác của Mỹ gần biên giới Nga.
Hồi tháng 8/2022, Bộ Quốc phòng Nga đã thành lập một bộ phận riêng để hỗ trợ chế tạo các hệ thống vũ khí mới sử dụng AI. Hai năm trước đó, quân đội đã trao một gói thầu kín trị giá 5,3 triệu USD cho nghiên cứu triển khai AI trong các hệ thống quân sự. Có tên mã là Kashtan (nghĩa là "Hạt dẻ"), dự án nghiên cứu kéo dài trong khoảng thời gian ba năm từ năm 2020 đến năm 2022.
Hiện chưa có thêm thông tin nào về một trong hai sáng kiến này, nhưng dòng thiết bị quân sự được hỗ trợ bởi AI mà sự phát triển và thử nghiệm đã được báo cáo trong những tháng gần đây cho thấy rằng chúng đang bắt đầu nảy mầm một cách chậm rãi nhưng chắc chắn.
Theo Android Technics, (công ty công nghệ của Nga chuyên về các ứng dụng robot cho thị trường quân sự và dân sự với các sản phẩm có nền tảng robot), robot chiến đấu Marker - một phương tiện bọc thép bánh xích kiểu xe tăng đa năng trên mặt đất có thể được trang bị tên lửa chống tăng, UAV và máy bay không người lái chỉ định mục tiêu, súng máy và súng phóng lựu.
Mặc dù bản thân Marker được vận hành bởi con người bằng điều khiển từ xa, nhưng nó được tích hợp các yếu tố tích hợp AI, bao gồm hệ thống thị giác đa phổ module sử dụng thuật toán mạng thần kinh cho phép chúng phát hiện và theo dõi chính xác chuyển động trên mặt đất và cả trên không.
Anh em họ của Marker, phương tiện chiến đấu không người lái bánh xích Uran-9, do Kalashnikov Concern sản xuất, có các khả năng hỗ trợ AI của riêng nó, bao gồm hệ thống phát hiện và tránh chướng ngại vật tự động cũng như theo dõi mục tiêu tự động.
Uran-9 đã được thử nghiệm chiến đấu ở Syria vào năm 2018, nhưng đã nhận được những đánh giá không thực sự ấn tượng từ Viện nghiên cứu trung ương thứ 3 của Bộ Quốc phòng, nơi đã phàn nàn về chức năng nhiệm vụ hạn chế của nó.
Các nhà phát triển được cho là đã làm việc để giải quyết những vấn đề này và Uran-9 đã được sử dụng với vai trò hỗ trợ hỏa lực và trinh sát trong các cuộc tập trận quy mô lớn giữa Nga và Belarus vào năm 2021. Nhưng chúng vẫn chưa được triển khai trong cuộc xung đột ở Ukraine mà không rõ lý do.
Máy bay không người lái hỗ trợ AI trên bầu trời
Sukhoi S-70 Okhotnik-B (viết tắt là Hunter-B) là một hệ thống máy bay không người lái tiềm năng khác với khả năng tự hành tiên tiến. Máy bay không người lái khổng lồ, nặng 20 tấn được hình dung là một UAV trinh sát và tấn công không người lái hạng nặng với chức năng người điều khiển cánh trung thành nhờ liên kết dữ liệu được hỗ trợ bởi AI với máy bay có người lái.
Thử nghiệm chuyến bay của hệ thống bắt đầu vào năm 2019, với máy bay không người lái thể hiện khả năng hoạt động tự động và tương tác thành công với máy bay Su-57, đồng thời thực hiện các cuộc ném bom bằng bom rơi tự do và tên lửa dẫn đường chính xác. Nếu mọi thứ diễn ra theo đúng kế hoạch, UAV hạng nặng sẽ đi vào hoạt động trong Lực lượng Hàng không vũ trụ vào năm 2024.
Trên biển
Làm tròn danh sách vũ khí hỗ trợ AI của Nga là Poseidon – một tàu lặn không người lái chạy bằng năng lượng hạt nhân và được trang bị hệ thống dẫn đường hỗ trợ AI.
Được cung cấp năng lượng bởi một lò phản ứng hạt nhân, ngư lôi tự hành về cơ bản có phạm vi hoạt động không giới hạn và có công suất nổ được báo cáo từ hai megaton trở lên, nghĩa là việc sử dụng thực tế của nó không còn nghi ngờ gì nữa ngoại trừ vai trò ngăn chặn chiến lược trước sự xâm lược của kẻ thù.
