Các nhà nghiên cứu tại Đại học Bình Dương và Đại học Quốc gia TPHCM đã xây dựng thành công công thức viên nang cứng chứa cao đặc từ lá Muồng trâu có tác dụng nhuận tràng - giúp khắc phục các nhược điểm của phương pháp sử dụng truyền thống.
Tiềm năng từ dược liệu quen thuộc
Muồng trâu (Senna alata) là loài cây mọc phổ biến ở vùng nhiệt đới, được biết đến nhiều trong y học cổ truyền nhờ khả năng hỗ trợ điều trị táo bón, viêm gan, ngứa lở, các bệnh ngoài da như hắc lào, viêm da thần kinh… Dược tính nổi bật nhất là tác dụng nhuận tràng, bắt nguồn từ các hợp chất anthranoid có khả năng kích thích nhu động ruột.
Tuy nhiên, người dân chủ yếu sử dụng Muồng trâu dưới dạng sắc uống - vốn tốn thời gian chuẩn bị, khó bảo quản, liều dùng lớn và mùi vị khó chịu. Trên thị trường hiện nay, rất ít sản phẩm dược hiện đại chứa dược liệu này, đặc biệt là dạng viên nang tiện lợi. Việc nghiên cứu công thức viên nang cứng từ cao chiết Muồng trâu không chỉ cải thiện tính dễ sử dụng, mà còn mở ra hướng khai thác hiệu quả nguồn dược liệu nội địa sẵn có.
“Chúng tôi mong muốn phát triển một sản phẩm bào chế hiện đại từ dược liệu quen thuộc, nhằm nâng cao tính ứng dụng thực tiễn, đồng thời gìn giữ và phát huy giá trị của y học cổ truyền trong đời sống hiện đại”, ThS Huỳnh Lời, Viện Đào tạo và Nghiên cứu Dược học, Trường Đại học Bình Dương, tác giả chính của nghiên cứu, chia sẻ.
Nhóm nghiên cứu đã sử dụng phương pháp ngâm lạnh kết hợp siêu âm để chiết xuất hoạt chất từ lá Muồng trâu, sau khi khảo sát ba loại dung môi: Nước, ethanol 50% và ethanol 96%. Trong đó, ethanol 96% cho kết quả vượt trội với hàm lượng dẫn chất anthranoid cao nhất (2,03%), hiệu suất chiết đạt 46,5%, đồng thời dễ bay hơi, bảo quản tốt và có thể tái sử dụng.
Từ cao chiết thu được, nhóm xây dựng công thức viên nang cứng, áp dụng kỹ thuật xát hạt ướt - phương pháp thường dùng để cải thiện độ chảy và độ đồng đều của cốm dược liệu trước khi đóng nang. Công thức viên được tối ưu qua nhiều thử nghiệm với các tá dược khác nhau, nhằm đạt mục tiêu về độ tan, độ rã và ổn định trong quá trình bảo quản.
“Một trong những khó khăn lớn nhất là lựa chọn tá dược phù hợp để hạn chế hiện tượng hút ẩm và đảm bảo độ tan hoạt chất. Chúng tôi đã thử nghiệm hàng loạt công thức và điều kiện bào chế cho đến khi đạt được sản phẩm ổn định nhất”, DS Đoàn Thị Tuyết Ngân, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết.
Công thức đạt tiêu chuẩn kiểm nghiệm
Theo nhóm nghiên cứu, sau hàng loạt khảo sát, công thức hoàn thiện gồm các thành phần: Cao đặc Muồng trâu: 48%; Calci carbonat (tá dược độn, hút ẩm): 17%; Avicel PH 102 (tá dược độn): 28%; Natri starch glycolat (tá dược rã): 4%; Natri lauryl sulfat (tá dược trợ tan): 2%; Magnesi stearat (tá dược trơn chảy): 1%;
Viên nang thành phẩm đạt khối lượng trung bình 440 mg, độ rã 3,2 phút, độ ẩm 4,26%, độ hòa tan hoạt chất đạt 78,7% trong vòng 2 giờ - vượt tiêu chuẩn tối thiểu theo Dược điển Việt Nam V. Góc nghỉ 26°, tỷ trọng khối bột ổn định cho thấy viên có độ chảy tốt và dễ đóng vào nang số 0.
Đáng chú ý, hàm lượng dẫn chất anthranoid trong mỗi viên là 22,3 mg, tương đương liều sử dụng 0,25 g cao/viên - cho phép chỉ dùng 1 viên/lần/ngày, thay vì phải dùng liều lớn như thuốc sắc truyền thống. Điều này giúp nâng cao tính tuân thủ điều trị, đặc biệt với bệnh nhân cao tuổi hoặc táo bón mãn tính.
“Việc đưa Muồng trâu vào viên nang không chỉ giúp người dân dễ tiếp cận, mà còn mở ra hướng khai thác hiệu quả nguồn dược liệu sẵn có trong nước cho ngành dược phẩm”, TS Nguyễn Văn Hà, thành viên nhóm nghiên cứu, nhấn mạnh.
Ngoài tác dụng nhuận tràng đã được khẳng định, các nghiên cứu gần đây cũng cho thấy Muồng trâu có hoạt tính kháng khuẩn, kháng nấm và chống oxy hóa. Do đó, nhóm nghiên cứu kỳ vọng có thể tiếp tục phát triển thêm các dạng bào chế khác như kem bôi da, viên nén hoặc siro cho trẻ em - nhằm khai thác toàn diện hơn dược tính của loài cây này.
Một hướng đi khác là khảo sát độ ổn định của viên nang trong điều kiện bảo quản dài hạn, để hướng đến sản phẩm thương mại hóa. Nghiên cứu cũng đặt mục tiêu đánh giá lâm sàng về hiệu quả và độ an toàn thực tế của viên nang Muồng trâu trên nhóm đối tượng bị táo bón chức năng.
Nhóm nghiên cứu mong muốn phát triển dược phẩm từ cây thuốc Việt vừa hiệu quả, vừa phù hợp với điều kiện sản xuất trong nước - từ nguyên liệu đến quy trình - góp phần thay thế các sản phẩm nhập khẩu cùng loại.
Với công thức đơn giản, dễ sản xuất và hiệu quả kiểm nghiệm cao, viên nang Muồng trâu là minh chứng cho khả năng chuyển hóa dược liệu truyền thống thành chế phẩm hiện đại. Không chỉ giữ được tác dụng nhuận tràng vốn có, sản phẩm còn có thể mở rộng tiềm năng ứng dụng trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
